Nazwy poszczególnych kwasów tłuszczowych tworzy się od węglowodoru o takiej samej liczbie atomów, dodając końcówkę -owy, a w przypadku kwasów nienasyconych z przodu nazwy dodaje się również numer atomu węgla, przy którym występuje wiązanie podwójne. Oprócz nazw systematycznych stosowanych w chemii, w powszechnym użyciu są również nazwy zwyczajowe, używane zwykle w kontekście dietetyki.
Kwasy tłuszczowe stanowią dla organizmu materiał energetyczny i zapasowy. Pod wpływem utleniania rozpadają się na energię i umożliwiają redukcję tkanki tłuszczowej. By skeeze via Pixabay CC0.
Kwasy tłuszczowe nasycone
Wzór ogólny kwasów nasyconych to CnH2n+1COOH lub CnH2nO2. Kwasy nasycone zawierające do 10 atomów węgla to ciecze, zawierające powyżej 10 atomów węgla to ciała stałe, zaś kwas kaprynowy o 10 atomach węgla jest półstały. W warunkach laboratoryjnych kwasy nasycone są odporne na utlenianie, w organizmach żywych wręcz przeciwnie.Najważniejsze kwasy z tej grupy to:
• kwas masłowy: występuje w zjełczałym maśle;
• kwas laurynowy: zawiera go tłuszcz z orzechów kokosowych;
• kwas palmitynowy: występuje głównie w oleju palmowym.
• kwas stearynowy: znajduje się przede wszystkim w tłuszczach zwierzęcym, w tym w łoju wołowym;
• kwas arachidowy: jego źródłem są orzeszki ziemne.
Nasycone kwasy tłuszczowe występują głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego (masło, margaryna, smalec, mięso itd.). Nadużywanie tego typu tłuszczów w diecie może mieć niekorzystny wpływ na organizm, m.in. powodować nadwagę, zatykanie światła naczyń krwionośnych, prowadzić do miażdżycy i nadciśnienia oraz prowokować stany zapalne. Nie dotyczy to kwasów nasyconych pochodzenia roślinnego, np. oleju kokosowego.
Kwasy tłuszczowe dzielą się na nasycone i nienasycone. Te drugie posiadają co najmniej jedno wiązanie podwójne w łańcuchu pomiędzy atomami węgla. Występują głównie w roślinach. By stevepb via Pixabay CC0.
Kwasy tłuszczowe nienasycone
Pod kątem chemicznym są to kwasy, w łańcuchu których występuje co najmniej jedno wiązanie podwójne pomiędzy poszczególnymi atomami węgla (mogą posiadać od 1 do 6 wiązań podwójnych). Wiązanie podwójne umożliwia w nich powstanie izomerii cis i trans. Ten rodzaj kwasów nazywamy jednonienasyconymi. Kwasy z wieloma wiązaniami podwójnymi to z kolei kwasy wielonienasycone. Od tego, w którym miejscu położone jest wiązanie podwójne zależy do jakiej rodziny (serii) tłuszczów zaklasyfikujemy dany kwas tłuszczowy.Serie te to kwasy:
- omega-3: ostatnie wiązanie podwójne znajduje się w ich łańcuchu przy trzecim od końca atomie węgla. Do rodziny tej należą kwasy wielonienasycone, np. kwas alfa-linolenowy (obecny w oleju lnianym) czy kwas dokozaheksaenowy (obecny w algach i rybach);
- omega-6: ostatnie wiązanie podwójne znajduje się przy szóstym od końca atomie węgla. Np. kwas linolowy, występujący głównie w oleju lnianym i słonecznikowym. Kwas omega-6 może działać prozapalnie w sytuacji zaburzonych proporcji z kwasem omega-3;
- omega-7: należą do niej kwasy jednonienasycone: oleopalmitynowy i wakcenowy, obecne m.in. w maśle czy w nasionach rokitnika;
- omega-9: kwasy jednonienasycone, np. kwas oleinowy, będący głównym składnikiem tranu, owoców awokado oraz oliwy z oliwek.
Kwasy tłuszczowe dzielą się na nasycone i nienasycone. Te drugie posiadają co najmniej jedno wiązanie podwójne w łańcuchu pomiędzy atomami węgla. Występują głównie w roślinach. By stevepb via Pixabay CC0.
Dietetyka uznaje nienasycone kwasy tłuszczowe za konieczne do utrzymania odpowiedniego stanu zdrowia zarówno dorosłych, jak i dzieci. Ponadto są to kwasy egzogenne – organizm nie jest w stanie wytworzyć ich samodzielnie. Z tych powodów określa się je jako niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). Należą do nich kwasy z grup omega-3 i omega-6. Ich niedobór wpływa negatywnie na skórę (jest przyczyną chorób skóry), zwiększa straty wody, a także może powodować nieprawidłowości w rozwoju płodu. Kwasy omega-7 i omega-9 w razie potrzeby ludzki organizm jest w stanie syntezować.
Nienasycone kwasy tłuszczowe wpływają korzystnie na metabolizm cholesterolu, chronią naczynia krwionośne, zapobiegają powstawaniu miażdżycy (poprzez hamowanie procesu agregacji płytek krwi) i nadciśnienia tętniczego, stymulują odporność organizmu, odżywiają skórę, poprawiają funkcjonowanie jelit, usprawniają pracę mózgu oraz ograniczają namnażanie się wolnych rodników odpowiedzialnych za przyspieszenie procesu starzenia się i rozwój komórek nowotworowych.
Kwasy tłuszczowe wykorzystywane są również do produkcji leków i kosmetyków. Mają bardzo korzystny wpływ na stan skóry i spowalniają jej proces starzenia. By huyenxu94 via P
Bibliografia
- Lubert Stryer, Jeremy M. Berg, John L. Tymoczko,; “Biochemia,”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009;
- Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996;
- Graham L. Patrick; “Chemia organiczna – krótkie wykłady ”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018;
- John McMurry, ; “Chemia organiczna ”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. VI”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
- promil
