Definicja pojęcia:

mózg

Mózg – największe skupisko komórek nerwowych u kręgowców, będące ośrodkiem czuciowym, kojarzeniowym i ruchowym. Mózg jest umiejscowiony w czaszce i razem z rdzeniem przedłużonym i móżdżkiem tworzy mózgowie.
  1. Budowa anatomiczna
  2. Ośrodki korowe
  3. Ośrodki mowy
  4. Odruchy warunkowe i bezwarunkowe
  5. Sen

Budowa anatomiczna

Mózg dzieli się na dwie półkule, prawą i lewą, które rozdzielone są głęboką szczeliną podłużną mózgu. Obie półkule są od góry całkowicie zakryte przez pień mózgu. Na tyle mózgu przebiega kolejna szczelina o nazwie szczelina poprzeczna mózgu, która oddziela obie półkule od móżdżku. Powierzchnie obu półkul są silnie pofałdowane i pokrywa je warstwa istoty szarej, która nosi nazwę kory mózgowej. Stanowią ją komórki nerwowe. Pod korą znajduje się istota biała, która zbudowana jest z włókien nerwowych.

Mózg składa się z pięciu głównych obszarów, którymi są kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie (rdzeń przedłużony).

Kresomózgowie jest największym i najwyżej rozwiniętym elementem mózgu człowieka. Pełni wiele różnorodnych funkcji.

Międzymózgowie jest taką częścią mózgu, która umożliwia reagowanie na zjawiska zewnętrzne oraz wykonywanie bardzo złożonych czynności, które noszą nazwę instynktów i odruchów bezwarunkowych.

Śródmózgowie łączy pień mózgu z mostem i móżdżkiem. W jego wnętrzu znajduje się także kanał nazywany wodociągiem mózgu, który łączy ze sobą komory położone w międzymózgowiu.

W skład tyłomózgowia wtórnego wchodzi most i móżdżek. Przez most przebiegają włókna nerwowe, które są odpowiedzialne za połączenie kory mózgowej z rdzeniem przedłużonym i kręgowym oraz z móżdżkiem. Sam móżdżek jest odpowiedzialny za koordynację ruchów dowolnych, czyli z ruchów odbywających się z wykorzystaniem mięśni szkieletowych. Usunięcie móżdżku może prowadzić do:
  • atonii – czyli utraty napięcia mięśniowego, które wraca po kilku dniach, ale tylko do mięśni wyprostnych.
  • ataksji – czyli zaburzenia koordynacji ruchów, w którym źle oceniana jest siła i zakres ruchu, przez co ruchy wydają się niezborne.
  • astazji – czyli ustawicznego wykonywania drobnych ruchów w postaci drżenia. Gdy zostanie przybrana wygodna pozycja, drżenie ustaje.
  • astenii – czyli szybkie męczenie się, przez wykonywanie nieekonomicznych ruchów, które odbywają się nawet w stanie spoczynku.

Przez rdzeń przedłużony przebiegają ośrodki nerwowe dla istotnych czynności odruchowych. Przy udziale rdzenia kręgowego są w stanie zachodzić czynności takie jak żucie, ssanie, połykanie, kichanie, wymioty, ruchy oddechowe, kaszel, mruganie powiekami, rozszerzanie naczyń krwionośnych, regulowanie przemiany materii czy wydzielanie potu. Niektóre ośrodki znajdujące się w rdzeniu przedłużonym działają automatycznie przez całe życie, jak ośrodek oddechowy, natomiast inne są uruchamiane tylko wtedy, gdy zostanie pobudzony odpowiedni nerw czuciowy. Rdzeń przedłużony łączy się dalej z rdzeniem kręgowym.
Różnice w wielkości mózgu różnych ssaków – wikimedia.org See page for author [Public domain], via Wikimedia Commons

Ośrodki korowe

Ośrodkami korowymi nazywa się obszary mózgu, które są związane z określonymi czynnościami. Na przykład podrażnienie pewnej części kory mózgowej, wywołujące ruch grup mięśni nazywa się ośrodkiem ruchowym. Za odbieranie wrażenia dotyku, ciepła, chłodu oraz informacji o ruchach mięśni jest odpowiedzialny ośrodek czuciowy. Za odbieranie wrażeń słuchowych jest odpowiedzialny ośrodek słuchowy. Do ośrodka słuchowego przylegają okolice odpowiedzialne za kojarzenie dźwięków i ich interpretację. W przypadku, gdy obszar ten ulega uszkodzeniu osoba, która doznała tego uszkodzenia słyszy słowa, ale nie potrafi ich zinterpretować. To tak, jak gdyby ktoś mówił do niej w obcym języku. Uszkodzenie tego obszaru nazywa się afazją słuchową.

Pole wzrokowe odbiera bodźce z obu półkul mózgu. Każda półkula odbiera bodźce pochodzące w połowie z połowy siatkówki lewej i prawej. Zniszczenie pola wzrokowego skutkuje, więc jedynie połowiczną utratą bodźców dochodzących ze świata.

Okolice przedczołowe są miejscem czynności wyższych mózgu, za które uważany jest intelekt, inteligencja i moralność człowieka. W przypadku usunięcia okolic przedczołowych, wciąż możliwe jest wykonywanie zadań intelektualnych, ale zanika umiejętność myślenia abstrakcyjnego, dążenia do celu czy wykonywanie złożonych czynności intelektualnych. Dodatkowo prowadzi to do zmiany impulsywności, która się pogłębia, utraty moralności, przewidywania skutków działań i wielu innych.

Kora mózgowa odpowiada także za złożone procesy opisywane, jako czynności poznawcze praksyjne i gnostyczne. Zalicza się do nich:
  • praksję – czyli zdolność do wykonywania złożonych, zamierzonych czynności.
  • gnozję – czyli zdolność do rozpoznawania przedmiotów i nadawania im nazwy, a także do odbierania bodźców płynących ze zmysłów.
Logiczna lewa półkula mózgu oraz odpowiedzialna za tworzenie prawa półkula mózgu – shutterstock.com

Ośrodki mowy

Ośrodek mowy dzieli się na dwie części:
  • część ruchową mowy, w której wydobywane dźwięki składają się w słowa, a konstruowane zdania wyrażają myśli.
  • część słuchową mowy, w której słyszymy, co ktoś do nas mówi, potrafimy zrozumieć, o jakie przedmioty lub zjawiska chodzi.

Ośrodki mowy umieszczone są niesymetrycznie w korze mózgowej. U osób praworęcznych ośrodek mowy umieszczony jest po lewej stronie, natomiast u osób leworęcznych po prawej stronie.

Porażenie ośrodka mowy nazywane jest afazją. Wiąże się to z utratą zdolności artykułowania myśli u osoby, która do tej pory nie miała z tym problemu. Jeśli dotyczy części słuchowej mowy, to osoba traci możliwość rozumienia słów. Jeśli natomiast dotyczy części ruchowej mowy, to osoba taka traci możliwość artykułowania słów, ponieważ nie umie już zestawiać dźwięków i sylab w słowa, pomimo że zachowana zostaje możliwość wydawania dźwięków i modulacji głosu.

Odruchy warunkowe i bezwarunkowe

Odruchy bezwarunkowe są odruchami wrodzonymi, dziedzicznymi i utrwalonymi w danym gatunku. Są niezmienne, lub ulegają niewielkim modyfikacjom. Mają gatunkowo wytworzony, przygotowany do działania układ dróg nerwowych, którymi przebiega sygnał pobudzający.

Odruchy warunkowe powstają natomiast w trakcie życia osobnika. Jeśli są potrzebne, zostają utrwalone, jeśli nie, wygasają. Do ich wytworzenia potrzebny jest dodatkowy czynnik za pomocą, którego powstaje nowa droga pobudzenia nerwowego. Wszystkie odruchy warunkowe powstają na podstawie odruchów bezwarunkowych. Jeśli w trakcie trwania odruchu bezwarunkowego zadziała dodatkowy czynnik, który następnie zostanie skojarzony przez mózg, następuje jego przekształcenie do odruchu bezwarunkowego. W ten sposób mózg jest w stanie szybciej zareagować na dany czynnik pojawiający się w środowisku.
Doświadczenie Ivana Pavlova z 1904 roku, dzięki któremu odkryto odruch warunkowy – shutterstock.com

Sen

Sen jest stanem niezwykle potrzebnym mózgowi, ponieważ dzięki niemu możliwe jest przechodzenie informacji z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej oraz odpoczynek układu nerwowego.

Głównym objawem snu jest zmniejszenie aktywności układu nerwowego, co w konsekwencji powoduje utratę świadomości. Głębokość snu zmienia się w ciągu nocy. Rozluźnieniu ulegają wszystkie mięśnie, poza mięśniami zamykającymi powiekę oraz mięśniami podciągającymi oko pod powiekę górną. Spowolniony zostaje rytm oddechu oraz zmniejsza się przemiana gazowa o 10-15%. Spada także ciśnienie krwi oraz zmniejsza się tętno.

Długość snu zależy w dużej mierze od wieku. W ten sposób, długość snu w poszczególnych fazach rozwoju wynosi u:
  • noworodka – 21 godzin
  • 3 miesięcznego dziecka – 18 godzin
  • półrocznego dziecka – 14 godzin
  • 4 letniego dziecka - 12 godzin
  • 17-19 letniego nastolatka – 8 godzin.

Brak snu prowadzi do poważnych zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego, jak do utraty pamięci, zwiększonego pobudzenia, halucynacji czy reakcji schizofrenicznych.

Bibliografia

  1. Witold Sylwanowicz, Aleksander Michajlik, Witold Ramotowski; “Anatomia i fizjologia człowieka”; Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1985;
  2. praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Krzymowskiego i Jadwigi Przały; “Fizjologia zwierząt”; Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005;
  3. Helena Przespolewska, Henryk Kobryń, Bartłomiej J. Bartyzel, Tomasz Szara; “Zarys anatomii zwierząt domowych”; Wydawnictwo Wieś Jutra, 2005;
  4. Bogusław Żernicki; “Mechanizmy działania mózgu”; Wszechnica Polskiej Akademii Nauk, 1980;
  5. “”; Encyklopedia PWN, 2004;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.5
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź