Bielik wschodni (Haliaeetus leucoryphus)

Bielik wschodni jest jednym z najbardziej zagrożonych bielików (poza bielikiem madagaskarskim, który jest przy okazji też jednym z najrzadszych ptaków na świecie). Bielik wschodni jeszcze w latach 50. XX wieku był uważany za gatunek pospolity – jego zasięg występowania był olbrzymi, a w niektórych miejscach, jak np. w północnych Indiach, występował w bardzo wysokim zagęszczeniu – wzdłuż wielkich rzek gniazdujące pary spotykało się nawet co kilometr. Tymczasem w latach 60. XX wieku nastąpił dramatyczny spadek liczebności bielików wschodnich właściwie w całym ich zasięgu. Obecnie jest to gatunek skrajnie rzadki, o którym wciąż bardzo mało wiadomo. Przyczyna wymierania bielików wschodnich nie jest do końca poznana – prawdopodobnie złożyło się na to wiele czynników: polowania i tępienie (szczególnie w byłym Związku Radzieckim) oraz niszczenie siedlisk (regulacja rzek, zaorywanie nadrzecznych stepów, skażenie wody). Bielik wschodni jest gatunkiem bezpośrednio zagrożonym wyginięciem (status EN na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN) – znaczy to, że jako gatunek najprawdopodobniej wyginie całkowicie w XXI wieku.

Bielik wschodni to duży ptak drapieżny: długość ciała do 84 cm, rozpiętość skrzydeł do 210 cm. Tułów i skrzydła bielika wschodniego są ciemnobrązowe, kolor ten stopniowo przechodzi w płowobiały na głowie. Dziób i nogi jasne. Tak jak u innych bielików, ogon jest jasny i kontrastowo ubarwiony: u bielika wschodniego jest biały z szerokim, czarnym paskiem końcowym.

Bielik wschodni miał jeszcze niedawno olbrzymi zasięg występowania – od Morza Kaspijskiego przez Azję Centralną aż po Chiny, Indie i Birmę. Z zachodniej części zasięgu zniknął najszybciej. Dawniej badaczom wydawało się, że istnieją 3 osobne populacje bielika wschodniego, z centrami w Indiach, Mongolii oraz Chinach. Najnowsze badania pokazują, że tak nie jest: bieliki wschodnie rozmnażają się w Indiach podczas monsunu, a następnie lecą na północ do Mongolii – albo bezpośrednio nad Himalajami, albo naokoło przez centralne Chiny. Okazuje się więc, że istnieje tylko jedna, wędrowna populacja tego ptaka. Pomiędzy 1000 a 2000 bielików wschodnich przemieszcza się w dużym rozproszeniu po olbrzymim obszarze Azji. Jedynymi miejscami, gdzie można je z większym prawdopodobieństwem zobaczyć, są parki narodowe północnych Indii, gdzie zachowały się jeszcze resztki siedlisk rozrodczych tego gatunku.

Bielik wschodni jest związany z obszarami podmokłymi, najczęściej przebywa nad brzegami dużych rzek i jezior, gdzie zakłada gniazda na wysokich drzewach. Na takich terenach bieliki wschodnie przebywają zarówno podczas lęgów w Indiach, jak i podczas pozostałej części roku w Mongolii i Azji Centralnej. Obszary podmokłe w całej Azji w II połowie XX wieku ulegały olbrzymim przekształceniom: rzeki były regulowane, bagna osuszane, nadrzeczne lasy wycinane, a na to wszystko nałożyło się olbrzymie zanieczyszczenie wód powierzchniowych (nie tylko ściekami bytowymi, ale także – przede wszystkim w dawnym Związku Radzieckim – ściekami przemysłowymi i substancjami radioaktywnymi). To wszystko spowodowało, że bielik wschodni jest obecnie tak rzadkim ptakiem.

Bielik wschodni, podobnie jak inne bieliki, buduje olbrzymie, rozbudowywane przez lata gniazda na nadrzecznych drzewach. Dawniej uważano, że rozradza się w różnych miejscach swojego zasięgu; obecnie wiadomo, że gnieździ się tylko w jego południowej części, przede wszystkim na subkontynencie indyjskim. Bardzo mało wiadomo o rozmnażaniu tego gatunku; sezon lęgowy przypada na porę suchą w Indiach (wrzesień–kwiecień). Poziom wody w rzekach i jeziorach jest niski, a ich brzegi są pełne zimujących ptaków. Wszystko to ułatwia dorosłym ptakom zdobycie pokarmu. Bieliki wschodnie, podobnie jak ich krewni, wychowują co roku tylko jedno pisklę – pozostałe pisklęta w lęgu zostają prędzej czy później zabite przez najstarsze i najsilniejsze. Tylko w bardzo bogatych w pokarm latach przeżywa większa liczba piskląt.

Bielik wschodni żywi się przede wszystkim rybami, często poluje też na ptaki wodne (kaczki, gęsi). Korzysta również z padliny, jeśli jest dostępna. Potrafi również odbierać zdobycz innym ptakom drapieżnym.