Fossa madagaskarska jest niezwykłym ssakiem, największym żyjącym współcześnie drapieżnikiem na Madagaskarze i jedynym ssakiem wyspecjalizowanym w polowaniu na naczelne (w tym przypadku - lemury). Fossa madagaskarska należy do rodziny falanrukowatych - endemicznych ssaków drapieżnych Madagaskaru. Przedstawiciele tej rodziny byli dawniej zaliczani do łaszowatych lub mangustowatych, ale badania genetyczne wskazują, że wszystkie te gatunki są przede wszystkim spokrewnione z sobą nawzajem. Najwidoczniej w swojej przeszłości Madagaskar był zasiedlony przez ssaki z rzędu drapieżnych tylko raz - potomkowie pierwszych kolonistów ewoluowali dalej, przybierając formy zbliżone do kotów (jak fossa), mangust, kun i żenet (jak różne inne gatunki z tej rodziny). Fossa przypomina wyglądem skrzyżowanie kota z przedstawicielem rodziny łaszowatych, ale niektóre cechy budowy anatomicznej ma zbliżone do... hien. Fossa dla wielu mieszkańców Madagaskaru była zawsze zwierzęciem 'tabu'; funkcjonowała jako symbol złych sił, a jej zabijanie (a tym bardziej zjadanie jej mięsa) było w prawie zwyczajowym niedopuszczalne. Wraz z zanikaniem dawnych zwyczajów, coraz częściej fosy są kłusowane i zabijane - nie tylko w zemście za powodowane przez nie spustoszenia w kurnikach, ale także w celu zdobycia mięsa. Największym zagrożeniem dla fossy jest jednak niszczenie jej siedlisk, czyli lasów; lasy na Madagaskarze są bardzo intensywnie wycinane, co prowadzi nie tylko do ginięcia zwierząt i roślin, ale i do dramatycznego pustynnienia krajobrazu i erozji gleb. Chociaż fossa jest na Madagaskarze gatunkiem stosunkowo rozpowszechnionym, to zagęszczenia tych zwierząt są bardzo niskie. Zakłada się, że liczebność fossy spadła o ponad 1/3 w ciągu życia ostatnich 3 pokoleń tego gatunku (tj. ok. 20 lat), i ze względu na powszechne niszczenie siedlisk, nie widać na razie szans na odwrócenie tego trendu. Z tego powodu fossa uzyskała status gatunku narażonego na wyginięcie (VU) na Czerwonej Liście Gatunków Zwierząt IUCN.

1. Wygląd
2. Występowanie
3. Tryb życia
4. Odżywianie
5. Rozmnażanie i rozwój
6. Systematyka
7. Galeria zdjęć

Wygląd

Fossa madagaskarska przypomina nieco wyglądem dużego kota (np. pumę), ale ma stosunkowo dłuższy tułów i krótsze nogi (podobnie jak przedstawiciele mangustowatych czy łaszowatych). Podobnie jak koty, fossa madagaskarska ma długie, zakrzywione, wciągane pazury oraz nieco skróconą czaszkę (co wskazuje na wysoką specjalizację w odżywianiu się pokarmem mięsnym). Fossę madagaskarską wyróżnia także długi ogon, mający długość równy reszcie ciała. Fossa madagaskarska osiąga długość całego ciała do 140 centymetrów przy wadze 6-7 kilogramów. Ubarwienie fossy madagaskarskiej jest jednolite, rdzawobrązowe; futro jest krótkie, gładkie i gęste.

Występowanie

Fossa madagaskarska występuje w rozproszeniu na większości obszaru Madagaskaru, ale brak jej na suchych, górzystych terenach centrum wyspy - rzadko pojawia się wyżej niż 1500 metrów nad poziomem morza. Fossa jest gatunkiem rzadkim i żyjącym w dużym rozproszeniu, i bardzo niewielka część jej obszaru występowania jest objęta ochroną prawną. Najważniejszym siedliskiem życia fossy są lasy różnych typów, chociaż przede wszystkim wilgotne lasy tropikalne. Fossa okresowo jest w stanie przemieszczać się z lasu do lasu, przechodząc przez inne typy siedlisk. Na olbrzymim obszarze występowania fossy madagaskarskiej (Madagaskar jest prawie 2 razy większy od Polski) żyje zapewne między dwoma a ośmioma tysiącami osobników tego gatunku.

Tryb życia

Fossa madagaskarska prowadzi samotniczy tryb życia, zajmując różnej wielkości terytoria w zależności od zasobności siedliska i pory roku (im mniej dostępnego pożywienia, tym rozmiar terytorium rośnie). Terytoria dorosłych samic fossy madagaskarskiej z reguły się nie pokrywają, natomiast terytoria samców mogą częściowo zachodzić na siebie. Fossy madagaskarskie komunikują się przede wszystkim za pomocą sygnałów zapachowych i dźwiękowych. Fossy są aktywne w różnych porach doby, polując zarówno wczesnym rankiem, jak i o zmierzchu i w nocy - wydaje się, że są najaktywniejsze podczas godzin poprzedzających świt. W miejscach, gdzie napotyka na ludzi i psy, fossa madagaskarska przestawia się na aktywność wyłącznie nocną. Fossa madagaskarska przemieszcza się szybko i sprawnie zarówno na ziemi, jak i na gałęziach drzew - silne pazury i długi ogon umożliwiają jej bardzo sprawne utrzymanie równowagi.

Odżywianie

Fossa madagaskarska jest elastycznym drapieżnikiem, który poluje przede wszystkim na lemury i inne madagaskarskie małpiatki, ale żywi się również innymi ssakami, ptakami, gadami, płazami i owadami. Korzysta również z zasobów dostarczanych przez człowieka, np. plądrując kurniki, przez co naraża się na tępienie ze strony ludzi (dane z fotopułapek pokazują, że wiele foss madagaskarskich ma na ciele rany i blizny od maczet, powstałe podczas prób ich zabicia przez ludzi w trakcie wizyty w kurniku czy zagrodzie).

Rozmnażanie i rozwój

Samica fossy madagaskarskiej osiąga dojrzałość płciową dopiero w wieku 3-5 lat. Płodna samica w okresie rui przybiera charakterystyczne pozy, wydaje też dźwięki mające przyciągnąć samce. Zazwyczaj samica zajmuje drzewo, pod którym koczuje więcej samców, które konkurują o dostęp do samicy; obserwowano zaciekłe walki samców gromadzących się pod drzewem zajętym przez płodną samicę. Po zaakceptowaniu przez samicę odpowiedniego samca dochodzi do trwającej od 1 do prawie 3 godzin kopulacji, która może być wielokrotnie powtarzana. Po oddaleniu się samca, samica może kopulować z kolejnymi samcami. W wielu przypadkach drzewo, na którym przebywają samice, jest tradycyjnie wykorzystywane w tym celu - po oddaleniu się jednej samicy, na jej miejsce przybywa kolejna. Przypuszcza się, że ten system rozrodu ma na celu ułatwienie znalezienia partnera - fossy żyją w rozproszeniu i koczują po swoim terytorium, co noc przebywając w innym miejscu, przez co odnalezienie partnera w terenie byłoby trudne i żmudne. Po kopulacji samica fossy madagaskarskie zachodzi w trwającą ok. 10 tygodni ciążę, po której rodzi zazwyczaj 2-4 ślepe i nieporadne młode. Młode fossy madagaskarskie przebywają z matką co najmniej rok.