Gałeczka żeberkowana jest gatunkiem słodkowodnym. Występuje głównie w dużych rzekach w południowej i środkowej Europie. Zasięg występowania tego gatunku jest ograniczony przez Ren na zachodzie i Ural na wschodzie. Gałeczka żeberkowana nie ma siedlisk w dorzeczu Uralu i Skandynawii. Lokalnie można ją spotkać w Wielkiej Brytanii (tylko w rzece Witham w Lincolnshire), Belgii, Francji, Holandii i w Niemczech. W Polsce od ostatnich dwustu lat obserwuje się stopniowe wymieranie tego gatunku. Na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wielu gałeczki żeberkowane występowały bardzo licznie w wielu rzekach, w szczególności w dorzeczu Wisły i Odry. Szczególnie bogate populacje można było wtedy zaobserwować między innymi w Brdzie, Wkrze, Narwi, Wierzbicy i w Jeziorze Śniardwy. Niestety od tego czasu gatunek ten prawdopodobnie wymarł w Odrze, Warcie, Brdzie, niektórych częściach Wisły i w Zalewie Wiślanym, ponieważ od wielu lat nie udokumentowano tam żadnego osobnika. Wciąż można spotkać dość duże populacje w Zalewie Szczecińskim i Zegrzyńskim. Gałeczka żeberkowata występuje również we Wschodniej Polsce, w Biebrzy i Narwi.

1. Wygląd
2. Biotop
3. Biologia
4. Systematyka
5. Galeria zdjęć

Wygląd

Łacińska nazwa gatunkowa gałeczki żeberkowatej (Sphaerium solidum) odwołuje się do pokrycia ciała tego małża. Żyje on w masywnej, grubej muszli o kulistym kształcie. Jest ona mocno wypukła i ma zarys trójkąta, a szczyty muszli mocno wystają w górę. Polska nazwa z kolei odnosi się do żeberkowatych uwypukleń na muszli, charakterystycznych dla tego gatunku. Muszla ma żółtawy kolor i lekko połyskuje. Jej długość wynosi około 6-12,5 mm, szerokość 4-8,5 mm, a wysokość to zazwyczaj od 5 do 10,5 mm. Zamek muszli, czyli struktura blokujące otwieranie znajduje się poniżej szczytów muszli, na stronie grzbietowej. Jest on cieńszy w środkowej części i ma drobne, mocne zęby (zapobiegają one niekontrolowanego otwierania się muszli i przesuwania jej dwóch połówek). Samo w sobie ciało małży składa się z nogi i worka trzewiowego. Ciało gałeczki żeberkowanej jest białe. W muszli znajdują się także syfony służące do pobierania i wyrzucania wody, a więc odżywiania się przez filtrację. U tego gatunku zarówno syfon wypustowy, jak i wpustowy, są białe i krótkie.

Biotop

Gałeczka żeberkowana jest typowym gatunkiem reofilnym, czyli żyjącym w wodach bieżących. Typowym siedliskiem tego gatunku są szybko płynące, duże rzeki nizinne. Żyje najczęściej na piaszczystym lub zamulonym dnie, choć czasem można go spotkać również przy brzegach rzek.

Biologia

Gałeczka żeberkowana jest gatunkiem hermafrodytycznym, a więc każdy osobnik ma jednocześnie męski i żeńskie gruczoły rozrodcze. Rozmnażają się od kwietnia do listopada i najczęściej od razu giną. Młode rodzą się na wiosnę, latem i jesienią. Te urodzone wiosną szybko rosną i mogą tego samego roku przystąpić do rozrodu. Osobniki urodzone latem i jesienią mają przestój rozwojowy w trakcie zimy, więc dorastają do dorosłości dopiero na następną wiosnę. Tym samym populacje małży dzielą się na jesienne i wiosenne. Wiosenne wchodzą w rozród od razu, a jesienne mają zimową diapauzę. Długość życia wynosi około roku. Jeden organizm rodzicielski może wydać w ciągu życia około 22-24 potomków. Gałeczka żeberkowana jest filtratorem, podobnie jak większość małży. Pobiera pokarm za pomocą filtracji wody przez syfony. Odżywia się niewielkimi cząstkami pokarmowymi z wody. Większość życia spędza zakopana w mule lub osadzie dennym. Ostatnio obserwuje się coraz intensywniejsze wymieranie tego gatunku. Wynika to najprawdopodobniej z rosnącego zanieczyszczenia i eutrofizacji rzek. Gałeczka żeberkowana jest wrażliwa na zanieczyszczenia. Obecnie obserwuje się ją w Polsce na maksymalnie dziesięciu stanowiskach. Jest ona objęta ścisłą ochroną gatunkową, ale trudno jest ją zapewnić organizmom rzecznym. Faktyczną ochronę mają osobniki żyjące w Biebrzy na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego.