Występowanie żbika w Europie – dlaczego widujemy go coraz rzadziej i jak temu zaradzić?
Felis silvestris to drapieżnik z europejskich lasów i gór, który stoi przed wyzwaniem przetrwania w coraz bardziej zmieniającym się świecie. Jest dość specyficzny, jeśli chodzi o najczęściej wybierane siedliska – najlepiej czuje się w środowiskach, które łączą w sobie kilka ekosystemów, np. łąki w bliskim sąsiedztwie lasów. Niestety, spotkanie żbika w naturze staje się rzadkością. Z tego artykułu dowiesz się, dlaczego tak się dzieje i co możemy zrobić, aby odwrócić ten trend.
- Obszary występowania żbików — kiedyś i dziś
- Dlaczego populacja żbika europejskiego tak gwałtownie maleje?
- Zmiany w środowisku — jak wpływają na żbiki?
- Działalność człowieka a populacja żbików
- Jak uchronić żbiki europejskie przed wyginięciem?
- Żbik europejski we współczesnym świecie — wyzwania i zagrożenia
Obszary występowania żbików — kiedyś i dziś
W XIX w. gatunek ten był obecny na całym kontynencie, od lasów Hiszpanii po wschodnie rubieże Rosji. Gęste, rozległe lasy Europy oferowały mu zarówno schronienie, jak i obfite źródła pokarmu. W XX w. zasięg występowania żbików znacząco się zmniejszył wraz z rozwojem cywilizacji. Obecnie felis silvestris jest na wielu obszarach uznawany za gatunek zagrożony, a jego populacje są rozproszone i często izolowane. Wciąż jednak można go spotkać w niektórych obszarach, takich jak.:
- Półwysep Apeniński i Półwysep Iberyjski,
- Europa Środkowa i Wschodnia – od Karpat aż po Bałkany,
- Wyspy Brytyjskie — głównie Szkocja,
- wschodnia Francja oraz zachodnie Niemcy.
Dlaczego populacja żbika europejskiego tak gwałtownie maleje?
Czynników wpływających na radykalne zmniejszenie występowania żbika jest wiele, a w większości przypadków są one pośrednio lub bezpośrednio związane z działalnością człowieka i zmianami cywilizacyjnymi. Wszystkie te zmienne wymuszają na żbikach adaptację do szybko zmieniających się warunków lub prowadzą do dalszego spadku ich liczebności.
Zmiany w środowisku — jak wpływają na żbiki?
Rozrost gospodarstw rolnych, wycinki, rozwój miejski i przemysłowy, a także ekspansja infrastruktury doprowadziły do zmian geograficznych, w których brakuje środowisk, jakie preferuje żbik europejski. Skrawki lasów i naturalnych terenów stają się coraz mniejsze i bardziej izolowane, co utrudnia zwierzętom dostęp do pokarmu i miejsc lęgowych oraz bezpieczną migrację.
Sytuacji nie ułatwia również wysoka konkurencja ze strony innych drapieżników. Wolno żyjące koty domowe często rywalizują ze żbikami o pokarm i przestrzeń życiową, a co więcej — mogą się z nimi krzyżować, czego efektem są terytorialne i nieprzewidywalne kotożbiki. Europejskie gatunki inwazyjne są także nosicielami wielu chorób, takich jak wścieklizna, czy groźnych pasożytów.
Działalność człowieka a populacja żbików
Do połowy XX w. brakowało w Europie regulacji oraz badań ekologicznych, które wpływałyby na kontrolowanie odstrzału określonych gatunków. Polowania oraz kłusownictwo w celu pozyskiwania futer w połączeniu z nieuzasadnionym przekonaniem o niszczycielskim wpływie żbika na drób i dziką zwierzynę doprowadziły do niemalże całkowitego wytępienia tego gatunku w wielu obszarach Europy.
Ekspansja człowieka i jego wpływ na ekosystem również nie pozostają bez znaczenia. Jest to widoczne szczególnie w Niemczech, gdzie na przestrzeni ostatniego wieku w większości zniknęły mozaiki leśno-łąkowe stanowiące preferowany przez żbiki europejskie teren. Wycinki drzew, rozrost gospodarstw rolnych, a także używanie chemicznych środków ochrony roślin wpływają nie tylko na ograniczenie przestrzeni dla drapieżników, lecz także ich możliwości w zakresie pozyskiwania pożywienia.
Jak uchronić żbiki europejskie przed wyginięciem?
Ochrona i odbudowa populacji tego gatunku wymaga podejścia wielowymiarowego. Kluczowe działania obejmują ograniczenie wycinek leśnych i tworzenie tzw. korytarzy ekologicznych, które ułatwią migracje i rozprzestrzenianie się gatunku. Ponadto niezbędne jest wdrożenie ochrony przed polowaniami i kłusownictwem. Niezbędna jest także edukacja ekologiczna na temat kontroli kotów domowych – od ograniczania ich swobodnego poruszania się po dziczy aż po sterylizację.
Żbik europejski we współczesnym świecie — wyzwania i zagrożenia
Podjęcie działań na rzecz ochrony gatunkowej jest niezwykle ważnym elementem zachowania bioróżnorodności i równowagi ekosystemów. Dzięki wspólnym wysiłkom, edukacji i zaangażowaniu możemy zapewnić, że żbiki będą nadal odgrywać swoją rolę w europejskich lasach, przynosząc korzyści zarówno przyrodzie, jak i przyszłym pokoleniom.
Ekologia.pl (JSz)
- Zs., J. Lanszki, L. Szemethy, M. Heltai & E. Randi 2005. Feeding habits of feral domestic cats (Felis catus), wild cats (Felis silvestris)and their hybrids: trophic niche overlap among cat groups in Hungary. Journal of Zoology, London 266: 187-196;
- SUMI¡SKI P. 1962. Badania nad formà krajowà ˝bika ( Felis sy- lvestris Schreber) na tle jego rozmieszczenia geograficznego. Folia forestalia polonica (A) 8: 5–81.;
