Płazy ogoniaste (Caudata lub Urodela)
- jeden z trzech
rzędów (obok
bezogonowych i
beznogich) obejmujący 9
rodzin, ok. 62
rodzaje i ok. 380
gatunków. Występują głównie na półkuli północnej, w
strefie umiarkowanej ale spotykane są również w południowo-wschodniej Azji – przedstawiciele Hynobiidae i Salamandridae oraz
salamandra olbrzymia należąca do rodziny Cryptobranchidae. W Ameryce Południowej spotykane są gatunki salamander bezpłucnych (Plethodontidae).
Wyglądem przypominają
jaszczurki. Najmniejsze są salamandry bezpłucne należące do rodzaju Thorius. Występują na południu
Meksyku a dojrzałość osiągają mając zaledwie 27 mm długości (14 mm bez
ogona). Największym przedstawicielem płazów ogoniastych jest salamandra olbrzymia Andrias davidianus, która osiąga długość 1,8 m a
masa jej ciała dochodzi do 65 kg.
BudowaBudowa ich ciała przypomina ciało jaszczurki jednak tym
co je od nich odróżnia jest całkowity brak
łusek. Podobnie jak u
jaszczurek występuje ogon, dwie lub cztery kończyny a głowa jest
bardziej lub mniej wyodrębniona. Brak kończyn tylnych występuje
szczególnie u gatunków całkowicie
wodnych np. w rodzinie syrenowatych
Sirenidae. Głowa u typowo wodnych gatunków jest wydłużona i najsłabiej
wyodrębniona przez co niekiedy przypominają
węgorze. Płazy ogoniaste
posiadają 3 lub 4 palce w kończynach przednich natomiast tylne
zaopatrzone są zazwyczaj w 5 palców. Nie posiadają pazurów z wyjątkiem
dwóch azjatyckich gatunków traszek pazurzastych należących do rodzaju
Onychodactylus. Brak u nich obojczyków a
kości promieniowa i łokciowa
oraz strzałkowa i piszczelowa nie są zrośnięte co odróżnia je od płazów
bezogonowych.
Kręgosłup składa się z kręgów o trzonach tyło wklęsłych
lub dwuwklęsłych. U gatunków
lądowych ogon jest delikatnie spłaszczony a
u niektórych gatunków nadrzewnych potrafi pełnić rolę chwytną. U
gatunków wodnych boczne spłaszczenie ogona jest bardziej widoczne a
dodatkowo jest on często wyposażony w grzebień. Niektóre salamandry
bezpłodne posiadają niesamowitą zdolność autotomii ogona czyli
odrzucenia go w przypadku zagrożenia
drapieżnikiem. Podobnie jak u
jaszczurek ogon potrafi się zregenerować.
SystematykaPodrząd: Cryptobranchoidea
- Cryptobranchidae − skrytoskrzelne
- Hynobiidae − kątozębne
Podrząd: Salamandroidea
- Proteidae − odmieńcowate
- Amphiumidae − amfiumowate
- Salamandridae − salamandrowate
- Rhyacotritonidae
- Ambystomatidae − ambystomowate
- Plethodontidae − bezpłucnikowate
Podrząd: Sirenoidea
FizjologiaSkóra płazów ogoniastych pełni kilka ważnych funkcji. Pokrywający ją
śluz na lądzie umożliwia oddychanie poprzez wymianę gazową prze skórę oraz chroni przed wysychaniem. Pod wodą pozwala utrzymać odpowiednie
ciśnienie osmotyczne oraz zmniejsza tarcie w trakcie
pływania. Śluz jest wytwarzany przez
gruczoły znajdujące się na powierzchni skóry – gruczoły śluzowe lub mieszane (śluzowo-jadowe). Trzecim rodzajem gruczołów występujących u płazów ogoniastych są gruczoły ziarniste czyli jadowe. Te gruczoły znajdują się najczęściej w okolicach głowy a śluzowe i mieszane są rozmieszczone na całej powierzchni ciała. Poza różnymi rodzajami jadów gruczoły ziarniste i mieszane potrafią wytwarzać
substancję o nieprzyjemnym
zapachu co stanowi formę obrony przed drapieżnikami. Niektóre gatunki posiadają również gruczoły zapachowe które wydzielają feromony odgrywające ważną rolę w okresie godowym. Płazy ogoniaste rosną również po osiągnięciu dojrzałości
płciowej co skutkuje w tworzeniu wylinek (exuvium) czyli zrzucaniu zrogowaciałej
warstwy naskórka.
Niektóre gatunki linieją w całości a inne zrzucają fragmenty skóry. W obu przypadkach wylinka jest zjadana.
Ogoniaste mogą oddychać przez
płuca,
skrzela, błonę śluzową jamy gębowo-gardzielowej lub przez skórę. Płuca mają workowaty kształt i zazwyczaj są jednakowej wielkości. Niekiedy lewe płuco jest mniejsze lub szczątkowe. U gatunków bezpłucnych wymiana gazowa odbywa się głównie przez skórę oraz jamę gębowo-gardzielową. Niektóre gatunki żyjące w wodzie zachowują obecne w
stadium larwalnej skrzela również po osiągnięciu dojrzałości. Jest to przykład
neotenii czyli zachowania
cech larwalnych lub młodocianych w
życiu dorosłym. Skrzela są zewnętrzne, znajdują się po obu stronach głowy i przybierają formę czerwonych (silnie ukrwionych) pierzastych tworów. W takim przypadku oddychanie odbywa się zarówno przez skrzela jak i przez skórę.
Serce płazów ogoniastych składa się z lewego i prawego przedsionka oraz z jednej komory w której
krew żylna i tętnicza częściowo się miesza.
Układ limfatyczny mają dobrze rozwinięty dzięki obecności licznych tzw. serc limfatycznych które usprawniają krążenie limfy po ciele. Mają dobrze rozwinięte półkule mózgowe oraz
narząd węchu chociaż cały układ nerwowy jest dosyć prosty a
mózg mały. Oczy są zazwyczaj duże, opatrzone powiekami – górną, dolną oraz „migotką”. Jedynie u gatunków prowadzących podziemny tryb życia
oczy są niewielkie a czasem również ukryte pod skórą.
Najbardziej rozwinięte jest ucho wewnętrzne, środkowe jest szczątkowe natomiast zewnętrzne nie występuje wcale.
Drgania są przekazywane do ucha najprawdopodobniej za pośrednictwem kości czaszki. Pod wodą drgania są odbierane również przez linię boczną przebiegającą przez głowę oraz boki tułowia.
PożywienieWszystkie płazy ogoniaste są drapieżnikami. Polują głównie na małe bezkręgowce - najczęściej i larwy a większe gatunki żywią się również małymi
kręgowcami. Często spotykany jest wśród nich
kanibalizm. Większość ogoniastych uaktywnia się o zmroku lub nocą. Pozostają w ukryciu przy mniej sprzyjających warunkach czyli jak jest za zimno lub zbyt sucho.
Naturalnymi wrogami płazów ogoniastych są inne płazy, ,
węże,
żółwie słodkowodne, jaszczurki, , a nawet duże bezkręgowce. Ich obronę przed drapieżnikami stanowią lepkie i jadowite wydzieliny, autotomia ogona oraz postawa odstraszająca różna dla różnych gatunków.
RozmnażanieRozmnażanie ogoniastych odbywa się w wodzie więc gatunki żyjące na lądzie okresowo, zwykle na wiosnę, schodzą do
zbiorników. U niektórych bardziej prymitywnych gatunków należących do rodzin Cryptobranchidae i Hynobiidae
zapłodnienie jest zewnętrzne – poza ciałem samicy. U innych gatunków zapłodnienie jest wewnętrzne a odbywa się poprzez złożenie przez samców sprematofor w galaretowatej otoczce które są pochłaniane przez wargi kloakalne samicy. U
salamandry plamistej oraz salamandry okularowej gody odbywają się na lądzie a samica schodzi do wody jedynie w celu złożenia
jaj lub wydania larw. Występują zarówno gatunki
jajorodne jak i
żyworodne. Jaja ogoniastych wyposażone są w ochronną galaretowatą otoczkę, nie posiadają skorupki. Larwy gatunków żyworodnych rodzą się dobrze rozwinięte, niekiedy przypominają już formy dorosłe. U niektórych gatunków występuje
zjawisko adelphofagii –
wchłaniania jaj i słabo rozwiniętych
zarodków przez te dobrze rozwinięte.