Kaszel – rodzaje, przyczyny i leczenie kaszlu

Kaszel nie jest chorobą, ale symptomem – jednym z najpowszechniejszych i najbardziej męczących w życiu człowieka. Pod względem fizjologicznym jest to tak naprawdę bardzo istotny odruch obronny, który ma na celu pozbycie się drobnoustrojów, cieczy i ciał obcych z dróg oddechowych. Można więc paradoksalnie powiedzieć, że bez kaszlu żyłoby się nam znacznie gorzej i krócej! Czy można kaszel skutecznie łagodzić?

1. Rodzaje kaszlu
2. Różne przyczyny kaszlu
3. Powikłania związane z kaszlem
4. Zioła i suplementy na kaszel
5. Domowy syrop na kaszel
6. Inhalacja jako metoda leczenia kaszlu
7. Czy apteczne syropy na kaszel działają?
8. Kiedy kaszel wymaga wizyty u lekarza?

Odruch kaszlu jest bardzo ciekawym mechanizmem obejmującym zarówno aspekt motoryczny, jak i nerwowy. Otóż w nabłonku, który wyściela całe nasze drogi oddechowe, znajdują się receptory odpowiedzialne za identyfikacje groźnych bodźców mechanicznych oraz chemicznych. Gdy zostają one podrażnione, impulsy nerwowe wędrują nerwem krtaniowym do nerwu błędnego, który z kolei pobudza przeponę i mięśnie międzyżebrowe do skurczu. Wokół płuc tworzy się negatywne napięcie, które powoduje natychmiastowe zassanie powietrza, co z kolei wywołuje gwałtowne zamknięcie się strun głosowych i głośni. Kurczą się również mięśnie brzucha, a następnie głośnia i struny głosowe rozluźniają się wyrzucając z siebie powietrze z szybkością nawet 160 km/h! Trudno się więc dziwić, że kaszel tak skutecznie roznosi wokół bakterie i wirusy!

Rodzaje kaszlu

Kaszel można ogólnie podzielić na krótkoterminowy, inaczej ostry, ustępujący po 7-21 dniach oraz kaszel chroniczny towarzyszący człowiekowi przez długie miesiące, a nawet lata. Z punktu widzenia charakterystyki samego odkasływania najczęściej wyróżnia się jednak:

• kaszel mokry, zwany też produktywnym - odrywający się, związany z odkasływaniem i wypluwaniem flegmy;
• kaszel suchy, drażniący, bez wydzieliny;
• kaszel świszczący – który również jest suchy, ale towarzyszy mu świszczący oddech i poczucie ciasności w klatce piersiowej;
• kaszel szczekający, zwany również krtaniowym, z nietypowym oddźwiękiem ze strony strun głosowych.

Ponadto mówi się również o kaszlu idiopatycznym, czyli nie mającym żadnej wyraźnej przyczyny medycznej i zazwyczaj uważanym za psychogenny, a więc wywołany psychiką człowieka. Jest on zazwyczaj suchy, chroniczny i nie reaguje na żadne leki. Może mieć związek z przebytym stresem lub atakiem gniewu.

Różne przyczyny kaszlu

W ogromnej większości przypadków kaszel ma jednak wyraźną przyczynę, którą jest stosunkowo łatwo określić dzięki podstawowym badaniom takim jak osłuchanie stetoskopem, analiza markerów zapalnych we krwi, spirometria czy RTG płuc. Do najczęstszych powodów kasłania należą:

• zapalenia górnych dróg oddechowych wywołane wirusami, np. przeziębienie, grypa, zapalenie gardła;
• wirusowe zapalenie oskrzeli i płuc;
• bakteryjne infekcje oskrzeli i płuc, np. krztusiec, gruźlica;
• alergie wziewne oraz astma;
• ściekanie wydzieliny z nosa i zatok po tylnej ścianie gardła;
• przewlekła obturacyjna choroba płuc związana ze zmniejszeniem przypływu powietrza przez drogi oddechowe, często wskutek palenia papierosów;
• podrażnienie dymem lub związkami chemicznymi.

Poza tym kaszel paradoksalnie bywa objawem choroby refluksowej żołądka lub skutkiem ubocznym niektórych leków na nadciśnienie i choroby kardiologiczne. Rzadziej jest również objawem raka (nie tylko płuc), śródmiąższowej choroby płuc czy bezdechu sennego.

Powikłania związane z kaszlem

Mimo, że jest „tylko symptomem” kaszel może nieść ze sobą poważne komplikacje zdrowotne, zwłaszcza, jeśli jest bardzo ostry lub ma charakter chroniczny. Po pierwsze, potrafi poważnie zaburzać sen, powodując dalsze osłabienie organizmu. Po drugie, wywołuje często bóle głowy, zawroty, nadmierne pocenie, a nawet wymioty. W drastycznych przypadkach może także powodować utratę kontroli na pęcherzem moczowym (inkontynencję), złamania żeber, a nawet omdlenia.

Zioła i suplementy na kaszel

Ponieważ ludzie od zawsze zmagają się kaszlem, medycyna ludowa na całym świecie obfituje w naturalne sposoby jego łagodzenia. W tej kategorii na szczególną uwagę zasługuje miód, który wykazuje się wyższą skutecznością w walce z kaszlem niż antybiotyki - wyraźnie zmniejszając jego intensywność i częstotliwość (Abuelgasim, 2020). Dla najlepszych efektów poleca się ssać surowy, aktywny miód raz lub dwa razy dziennie, alternatywnie można również rozpuszczać go w letniej wodzie.

Poza tym do najpopularniejszych środków zaradczych należy imbir, który rozkurcza membrany w drogach oddechowych łagodząc suchy kaszel (Townsend, 2013) oraz korzeń prawoślazu, który w postaci herbat i tinktur skutecznie redukuje drażliwość suchego kaszlu (Fink, 2018). Zdecydowanie skuteczniejszy niż placebo jest również tymianek, zwłaszcza w połączeniu z wiesiołkiem (Kemmerich, 2007), zmniejszając długość trwania kaszlu i nawet o połowę zmniejszając intensywność jego ataków.

Na uwagę zasługują również suplementy takie jak bromelaina. Ten pozyskiwany z ananasa enzym nie tylko posiada właściwości przeciwzapalne, ale również pomaga odkrztuszać wydzielinę zalegającą w drogach oddechowych i redukuje wrażliwość oskrzeli w przebiegu astmy (Rathnavelu, 2016). Silniejsze wykrztuśne działanie posiada z kolei N-acetylocysteina, czyli pochodna aminokwasu L-cysteiny. Metaanaliza trzynastu różnych studiów wykazała, że ten dostępny bez recepty suplement znacząco redukuje mokry kaszel, zarówno pod kątem intensywności, jak i długości trwania (Cazzola, 2015). Niestety, choć wysoce skuteczna, n-acetylocysteina niesie ze sobą ryzyko dość dotkliwych skutków ubocznych, łącznie z gorączką i wysypką.

Domowy syrop na kaszel

Składniki:

• 2 szklanki wody
• 8 gałązek świeżego tymianku
• ¼ szklanki startego imbiru
• 1 szklanka surowego miodu
• 1 cytryna
• 1/8 łyżeczki pieprzu kajeńskiego

Przygotowanie:
Zagotowujemy wodę, wrzucamy tymianek i imbir i gotujemy, aż płyn zredukuje się do połowy pierwotnej objętości. Po ostudzeniu przelewamy przez sito, dodajemy miód, sok z cytryny i pieprz kajeński. Dokładnie mieszamy i przelewamy do szczelnie zamykanej butelki. Przetrzymujemy w lodówce do 7 dni, dawkując kilka razy dziennie po łyżce.

Inhalacja jako metoda leczenia kaszlu

Ponieważ istota kaszlu jest ściśle związana z drogami oddechowymi, od wieków ludzie instynktownie próbują go leczyć drogą wziewną. Inhalacja gorącą parą to lek stosowany od stuleci w przebiegu zapalenia oskrzeli i zatok przynosowych, ale także przeziębień czy grypy. Naukowe analizy skuteczności są w tym przypadku podzielone, ale w wielu źródłach wyczytamy, że inhalacja parowa skutecznie łagodzi kaszel, duszności i podrażnienie gardła (Singh, 2017). Jej uczynność można zwiększyć dolewając do wrzątku olejków eterycznych takich jak eukaliptusowy, rozmarynowy, bergamotkowy, cyprysowy, a także z gałki muszkatołowej.

Nowoczesną i bezpieczniejszą pod kątem przeprowadzania wersją tej metody jest nebulizacja, czyli inhalacja z wykorzystaniem specjalnego przyrządu, który transformuje ciecz w mgłę łatwo absorbowaną w oskrzelach. Do inhalacji można wykorzystać zwykłą sól fizjologiczną lub specjalne leki w postaci roztworu: zarówno te bez recepty, np. ambroksol na mokry kaszel, jak i zapisane przez lekarza preparaty rozszerzające oskrzela w przebiegu astmy.

Czy apteczne syropy na kaszel działają?

Reklamy telewizyjne przekonują nas, że najłatwiej kaszel jest wyleczyć za pomocą syropu z apteki. Faktycznie, na rynku dostępna jest szeroka gama preparatów, zarówno na bazie ziół, jak i związków farmakologicznych mających hamować odruch wykrztuśny. Niestety, większość studiów naukowych nie jest w stanie wykazać ich skuteczności, a u małych dzieci mogą one (rzadko) wywoływać poważne skutki uboczne. Ogólnie rzecz biorąc więc, racjonalniej jest leczyć kaszel miodem!

Kiedy kaszel wymaga wizyty u lekarza?

W większości przypadków kaszel nie wymaga wizyty u lekarza – ustępuje bowiem samodzielnie lub jest skutecznie łagodzony naturalnymi metodami. Wbrew pozorom nawet ostre zapalenie oskrzeli jest bowiem infekcją do „wyleżenia” raczej niż wyleczenia. Naukowcy coraz głośniej poddają w wątpliwość stosowanie w tym przypadku antybiotyków, wskazując, że winnym zapalenia są najczęściej wirusy (Smith, 2017). Niestety, nie każdy kaszel „przechodzi” sam, a jego ignorancja może poważnie odbić się na stanie zdrowotnym.

Stąd też bezwzględnie zaleca się konsultowanie kaszlu w przypadku stwierdzonej lub podejrzewanej astmy lub choroby obturacyjnej płuc. Ponadto, do lekarza naprawdę warto się wybrać, jeśli kaszel utrzymuje się ponad trzy tygodnie, towarzyszy mu gorączka powyżej 38.9 stopni C (lub jakakolwiek gorączka u dzieci do 3 miesiąca życia) i powoduje sinienie na twarzy. Niepokojące jest również, jeśli chory nie może mówić, połykać lub chodzić z powodu ataków kaszlu, jest skrajnie wyczerpany, kaszle krwią lub odkaszliwaniu towarzyszy charakterystyczny dudniący ton wskazujący na krztusiec. Po pogotowie należy zaś dzwonić zawsze, gdy osoba kaszląca jest zbyt słaba, aby ustać na nogach bądź też straci przytomność i nie może zostać ocucona!

Bibliografia