Colostrum – właściwości, działanie i zastosowanie colostrum

Colostrum to pierwsza wydzielina z gruczołów mlecznych ssaków, oferowana młodym zaraz po porodzie. Wymyślona przez Matkę Naturę jako swoista przekąska przed prawdziwym tuczącym pokarmem mlecznym, towarzyszy ludzkim noworodkom jedynie przez kilka dni, odgrywając jednak kluczową rolę dla zdrowia. Trudno się więc dziwić, że colostrum zostało już przekształcone w suplement, a nawet dodatek do żywności!

Idea jest prosta i genialna zarazem, jak wiele innych procesów biologicznych. Nowonarodzony organizm potrzebuje bowiem po trudach przedostania się na świat regenerującego napoju, który jednocześnie ma być swego rodzaju wyprawką do życia w trudnych ziemskich warunkach, najeżonych bakteriami, wirusami i grzybami chorobotwórczymi. Cóż więc matka mogłaby dać jako powitalny dar swojemu maleństwu? Najlepiej przeciwciała, czyli wewnętrzną broń przed nieprzyjaciółmi!

Colostrum u człowieka

Każda kobieta ciężarna zauważa zmianę kształtu i jędrności piersi. To pod wpływem działania podwyższonego poziomu estrogenu i progesteronu gruczoły mleczne pobudzane są do rozwoju, a komórki pęcherzykowe zaczynają już między 12 a 16 tygodniem ciąży produkować pierwszą wydzielinę, będącą właśnie colostrum. Mowa o dość gęstym, biało-żółtym płynie, który wycieka czasem z sutków w trzecim trymestrze, zwłaszcza w wyniku ręcznej stymulacji.

W porównaniu z klasycznym mlekiem ludzkim colostrum jest bogatsze w proteiny białkowe, ale za to uboższe w tłuszcz, co w pełni odpowiada potrzebom i możliwościom układu pokarmowego noworodka. W 100 ml znajduje się ok. 58 kcal, 3.7 g białka, 2.9 g tłuszczu oraz 5.3 g laktozy – stąd też lekko słodki smak. Najważniejszym elementem colostrum są jednak immunoglobuliny A mające chronić dziecko przed potencjalnymi infekcjami. Uważa się również, że colostrum pomaga skolonizować jelito maluszka korzystną florą bakteryjną – w momencie narodzin jest ono bowiem sterylne.

Zdaniem naukowców ów pierwszy pokarm jest naprawdę idealny z punktu widzenia potrzeb maleńkiego organizmu. Dostępny jedynie w niewielkiej objętości, pozwala noworodkowi nauczyć się ssać, połykać i oddychać w trakcie karmienia, zanim jeszcze z piersi popłyną przysłowiowe rzeki mleka. Według oficjalnych zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia oraz UNICEF-u każde nowonarodzone dziecko powinno zostać przystawione do piersi w ciągu pierwszej godziny po porodzie – tak istotna jest bowiem rola colostrum!

Colostrum u innych gatunków ssaków

Colostrum występuje u wszystkich ssaków, chociaż różni się składem pomiędzy poszczególnymi gatunkami. U owiec i koni jest na przykład znacznie zasobniejsze w tłuszcze niż późniejsze mleko. Rola immunizacji młodego organizmu jest jednak zawsze ta sama, zarówno pod kątem obecności przeciwciał, jak i całego wewnętrznego mikrobiomu.

Dla człowieka szczególnie atrakcyjne i interesujące okazało się colostrum krowie. Było ono już przed tysiącami lata stosowane w antycznej medycynie ajurwedy jako środek leczniczy i wzmacniający dla ludzi. Dopiero na przełomie XX i XXI w. naukowcy odkryli jednak niezwykłe walory colostrum krowiego w kontekście przeciwciał. Dość szybko zorientowano się, że podane ludzkim noworodkom, owo pierwsze „mleko” może chronić przed patogenami szkodliwymi tak dla ludzi, jak i dla krów. Żyjący w połowie XX w. Albert Sabin odkrył np., że colostrum krów zawiera przeciwciała polio i w 1962 r. opracował pierwszą, skuteczną szczepionkę na zjadliwego wirusa, który zniszczył tyle milionów żyć.

W toku badań i eksperymentów colostrum krowie zaczęto też podawać na infekcje bakteryjne w zastępstwie brakujących jeszcze antybiotyków (jeszcze przed wynalezieniem penicyliny), a także na zapalenie reumatoidalne stawów, a w latach 80-tych nawet jako lek na rotawirusy. W każdym z tych przypadków sukcesy były imponujące.

Czyste krowie colostrum zawiera 6.7% tłuszczów, 14.9% białka oraz 2.5% laktozy. W porównaniu z colostrum ludzkim jest uboższe w immunoglobuliny A, ale za to zasobniejsze w immunoglobuliny G oraz IgM. Przypomnijmy, że immunoglobuliny, zwane również przeciwciałami, to podstawowe cząsteczki systemu odpornościowego odpowiedzialne za wykrywanie i reagowanie na antygeny, zarówno w kontekście alergenów, jak i drobnoustrojów chorobotwórczych.

Ponadto w krowim colostrum znajdują się spore ilości laktoferyny, laktoperoksydazy oraz lizozymu, czyli białek o silnym działaniu antybiotycznym i przeciwwirusowym. W warunkach laboratoryjnych związki te skutecznie zwalczają szereg bakterii gram-dodatnich i gram-ujemnych, jak również wspomniane wcześniej rotawirusy. Na uwagę zasługuje także wysoki poziom korzystnych kwasów tłuszczowych jedno- i wielonienasyconych.

Jak krowie colostrum działa na człowieka?

Pomysł, aby wykorzystać krowie colostrum na korzyść człowieka był dość oczywisty  -współczesna skala hodowli bydła rogatego na potrzeby przemysłu mleczarskiego jest tak wielka, że nie trzeba się obawiać o podaż. Ponadto w porównaniu z substancjami pozyskiwanymi z krwi, colostrum jest łatwo przyswajalne i znacznie bezpieczniejsze.

Podawanie krowiego colostrum ludziom okazało się przynosić zaskakujące korzyści zdrowotne. I tak np. sama obecność przeciwciał IgA spowodowała obniżenie częstotliwości infekcji górnych dróg oddechowych u chorowitych dzieci. Z kolei czysta laktoferyna wydaje się znacząco ograniczać ryzyko rozwoju raka płuc, jelita grubego, pęcherza moczowego, przełyku oraz języka, a ponadto chroni przed wirusem grypy, przeziębienia, a nawet opryszczki. Ogólnie wskazuje się, że colostrum pozyskiwane od krów może istotnie poprawiać funkcjonowanie naszego systemu odpornościowego, wzbogacać mikroflorę bakteryjną jelit, aktywnie zwalczać infekcje, łagodzić reakcje alergiczne, a nawet zapobiegać nadmiernym krwawieniom.

Colostrum może mieć także pozytywny wpływ na przebieg chorób sercowo-naczyniowych i wydaje się skutecznie neutralizować toksyny w układzie pokarmowym. Podkreśla się jego znaczenie w łagodzeniu stanów zapalnych jelit, łącznie z regeneracją śluzówki i ich uszczelnianiem. Szczególną rolę krowie colostrum odgrywa również w kontekście uodparniania noworodków, zwłaszcza wcześniaków, które nie mogą być karmione colostrum matki. Korzyści w zakresie wzmocnienia układu pokarmowego i odpornościowego są nie do przecenienia!

Colostrum na piękną skórę

Colostrum coraz częściej pojawia się również jako składnik kosmetyków przeznaczonych dla dojrzałej cery. Immunoglobuliny, a także bogate w prolinę peptydy sprawiają, że skóra przy aplikacji zewnętrznej staje się jędrniejsza, bardziej napięta, wyraźnie grubsza, a przez to i gładsza. Uważa się, że colostrum ma wpływ na syntezę kolagenu w skórze i jest tym samym w stanie redukować drobne zmarszczki i regenerować uszkodzoną tkankę. Ponadto, zawarta w nim laktoferyna pozytywnie wpływa na reakcje immunologiczne i może widocznie redukować objawy stanów zapalanych skóry. Oprócz kosmetyki przeciwstarzeniowej colostrum wykorzystywane jest więc także w preparatach przeznaczonych do cery trądzikowej, z egzemą oraz łuszczycą.

Kto powinien sięgnąć po colostrum w postaci suplementu?

Colostrum można dziś nabyć w wolnej sprzedaży w aptekach i sklepach ze zdrową żywnością jako klasycznym suplement diety. Ma on najczęściej postać kapsułek do stosowanie według wskazówek producenta, lub też proszku, który dodaje się do koktajli, jogurtu, deserów, itd.

Colostrum poleca się osobom cierpiącym na różnorakie problemy z układem trawiennym – od zaburzonej mikroflory jelit po biegunki wywołane pałeczką okrężnicy, a nawet infekcje wywołane H. pylori. Wysoce wskazane jest również dla dzieci, dorosłych oraz osób starszych borykających się z osłabioną odpornością, zwłaszcza skłonnością do częstego zapadania na infekcje sezonowe.

Po colostrum sięgać mogą również atleci intensywnie uprawiający sporty. Studia wskazują, że suplementacja może wspierać procesy regeneracji po wysiłku, a nawet przy kontuzjach i poprawiać wydolność przy wysiłku, faworyzując również przyrost masy mięśniowej przy jednoczesnej redukcji tkanki tłuszczowej. Innym ciekawym zastosowaniem jest łagodzenie przebiegu chorób autoimmunologicznych, np. reumatoidalnego zapalenia stawów. Tutaj colostrum może zasadniczo obniżać poziom zapalnych markerów. Z badań wynika również, że skorzystać na suplementacji mogą kobiety w wieku menopauzalnym zagrożone osteoporozą – colostrum pomaga bowiem zachować prawidłową strukturę kości.

Badania naukowe potwierdzają skuteczność colostrum u dzieci

Dotychczasowe badania nad efektywnością colostrum dotyczyły przede wszystkim dorosłych, w szczególności sportowców. Problemy z sezonową odpornością obserwuje się tymczasem głównie u dzieci w wieku przedszkolnym, wyjątkowo podatnych na powtarzające się infekcje górnych dróg oddechowych.

W sierpniu 2023 r. w periodyku „Nutrients” ukazało się przełomowe badanie polskich naukowców dowodzące korzystnego wpływu colostrum na zdrowie dzieci w wieku 3-7 lat. Zespół z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie pod kierownictwem dr hab. Macieja Hałasy przeanalizował efekty podawania przedszkolakom colostrum bovinum, czyli siary bydlęcej, przez 45 dni przed rozpoczęciem sezonu jesienno-zimowego. Wyniki okazały się bardzo optymistyczne. W grupie badanej znalazło się 35 dzieci, którym przez pierwsze 15 dni podawano dwie dawki liofilizowanego colostrum dziennie – każda po 500 mg, zawsze 20 minut przed posiłkiem. Przez kolejny miesiąc uczestnicy otrzymywali po jednej dawce dziennie, tej samej wielkości. Grupie kontrolnej podawano natomiast placebo w postaci serwatki, bardzo podobnej pod względem wyglądu i smaku. Co się okazało? Przez pierwsze pięć miesięcy po zakończeniu terapii dzieci przyjmujące colostrum doświadczyły średnio 31% mniej dni z objawami kataru czy kaszlu. Jednocześnie nasilenie objawów infekcji w tej grupie było o 37% niższe w grupie kontrolnej. Samych infekcji było zaś nawet 50% mniej.

Wnioski z badania są dość oczywiste – podawanie dzieciom w wieku przedszkolnym colostrum przed sezonem przeziębień i gryp zasadniczo zmniejsza częstotliwość zachorowania, długość trwania infekcji i intensywność objawów. Efekty 45-dniowej terapii utrzymują się przy tym bardzo długo, bo aż przez 20 tygodni. Co ważne, wśród uczestników nie zaobserwowano istotnych skutków ubocznych ze strony układu pokarmowego. Dzieci colostrum tolerują więc bardzo dobrze i wydają się faktycznie korzystać z jego wzmacniającego działania.

Czy colostrum jest bezpieczne?

Współczesny przemysł spożywczy opracowuje już metody dodawania sproszkowanego colostrum krowiego do klasycznych produktów mleczarskich, np. lodów czy jogurtów. Z przeprowadzonych dotychczas badań wynika, że nie zaburza ono smaku, wzbogacając jednocześnie skład odżywczy, a zwłaszcza potencjał probiotyczny danej żywności. Wykorzystuje się przy tym nie tylko krowie, ale także owcze i kozie colostrum.

Przy klasycznej suplementacji standardowa dzienna dawka wynosi nawet 20-60 g colostrum. U ogromnej większości konsumentów nie obserwuje się przy tym żadnych skutków ubocznych  – wyjątkiem są osoby zakażone wirusem HIV, które doświadczają czasami mdłości, wymiotów i zaburzeń funkcjonowania wątroby. Nie ma również żadnych dowodów, aby choroby pojawiające się u bydła (np. choroba wściekłych krów) mogły przedostać do mleka lub colostrum – pod tym względem suplement wydaje się całkowicie bezpieczny i polecany jest nawet małym dzieciom. Bez wątpienia, potencjalne korzyści znacząco przewyższają jakiekolwiek ryzyko!