Goździki przyprawa – właściwości, działanie i zastosowanie goździków
Goździki – ich aromat kojarzy nam się z okresem zimowym i świąt Bożego Narodzenia. Ale przyprawa ta nie tylko pięknie pachnie i smakuje. Goździki to także potęga zdrowego trybu życia, a w niektórych kręgach uważana nawet za afrodyzjak. Uważa się, ze goździki zmniejszają stan zapalny, mogą łagodzić ból zębów, kontrolować poziomu cukru we krwi i wspierać zdrowe trawienie. Jakie są korzyści zdrowotne goździków?
Czym tak naprawdę są goździki? Ta popularna przyprawa to całkowicie wykształcone, ale jeszcze nie rozwinięte pąki kwiatowe goździkowca wonnego (Caryophyllus aromaticus), wiecznie zielonego drzewa, które porasta tereny Indonezji. Goździki zbiera się ręcznie, gdy kwiat jest całkowicie zamknięty, dzięki temu nie tracimy cennego aromatu zamkniętego w pąku kwiatowym. Okazuje się, że goździki mają długą historię stosowania, zarówno w kuchni, jak i w celach zdrowotnych. Archeolodzy znaleźli goździki w ceramicznym naczyniu w Syrii, datując to znalezisko na osiemnaście stuleci przed narodzinami Chrystusa. Starożytna chińska dynastia Han, która panowała od 207 roku p.n.e. do 220 r. n.e. daje nam pierwszą wskazówkę do stosowania pachnącego goździka. Urzędnicy byli zobowiązani do trzymania pąków goździków w ustach, aby ich oddech nie był obraźliwy dla cesarza. W średniowieczu przyprawa ta była sprzedawana przez muzułmańskich żeglarzy i kupców, o handlu goździkami wspominają również znane postacie z Księgi tysiąca i jednej nocy, takie jak Sindbad Żeglarz, który kupował i sprzedawał goździki z Indii.
Obecność goździka w Europie zawdzięczamy arabskim kupcom. Początkowo przyprawa ta uznawana była za towar luksusowy. Uprawa goździków była prawie całkowicie ograniczona do Indonezji, a na początku XVII wieku Holendrzy wyeliminowali przyprawę na wszystkich wyspach z wyjątkiem Amboiny i Ternate, aby stworzyć niedobór i utrzymać wysokie ceny. W drugiej połowie XVIII wieku Francuzi przemycali goździki z Indii Wschodnich na wyspy Oceanu Indyjskiego i Nowy Świat, przełamując holenderski monopol. Z czasem uprawy wprowadzono także na francuskich wyspach Mauritius i Reunion, Antylach, Zanzibarze i Madagaskarze, co upowszechniło goździki i wpłynęło na obniżenie jego ceny. Obecnie goździki są zbierane komercyjnie przede wszystkim w: Indonezji, Madagaskarze, Tanzanii (Zanzibar), Sri Lance i Kenii; Według Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) Indonezja produkuje większość goździków – około 75 procent światowej produkcji.
Goździki − nie tylko przyprawa
Goździki znajdziemy w prawie każdej kuchni. Jest to popularna przyprawa, którą dodaje się do kompotów, konfitur, marynat czy wyrobów cukierniczych. Dobrze komponują się z cynamonem, zielem angielskim, wanilią i bazylią, a także cebulą, skórką cytrusów, anyżem gwiazdkowym czy pieprzem. Często goździki wykorzystywane są w domowej produkcji grzanego wina, które pozwala przetrwać zimę i chroni przed przeziębieniami.
Tymczasem goździki to nie tylko przyprawa, ale również wartościowy lek, o czym już 200 lat p. n. e. wiedzieli Chińczycy. Zgodnie z medycyną chińską goździki stosowane były przy bólach zębów, w przypadku czkawki spowodowanej przez zimno. Powszechnie sądzono także, iż goździki to środek skuteczny przy stanach lękowych, napięciach a nawet depresji.
Współczesna medycyna uznaje, iż goździki mają właściwości antyseptyczne, przeciwbakteryjne i przeciwdrobnoustrojowe. Naukowcy z Uniwersytetu Miguela Hernandez stwierdzili, że goździki skutecznie neutralizują wolne rodniki, które niszczą strukturę komórek ciała i przyspieszają proces jego starzenia. By wykorzystać leczniczą moc goździków hiszpańscy badacze zalecają dodawanie kilku goździków do dań obiadowych (zup i dań mięsnych), a także do kawy i herbaty.
Najcenniejszym składnikiem aromatycznego goździka jest olejek eteryczny, który jest mieszaniną pochodnych fenoli (eugenol: 70-90 proc.), acetylu (octan eugenolu: 10-15 proc.), terpenu (kariofylen) i ketonów. Eugenol to związek fenolowy, który wykazuje silne właściwości bakteriobójcze. Dlatego wyciągi z goździka dodawane są do past do zębów czy w płynów do płukania jamy ustnej. Olejek goździkowy można kupić w wielu sklepach internetowych z naturalnymi olejkami.Goździki są bogate w tłuszcze, białko, węglowodany, błonnik, cukry, witaminy – witamina A, witaminy z grupy B (witamina B1, B2, B3, B6 i B9), witamina C, E i K oraz sole mineralne – cynk, fosfor, magnez, mangan, potas, sód, wapń i żelazo.
Lepsze trawienie dzięki goździkom
Goździki poprawiają trawienie wspomagając wydzielanie enzymów trawiennych. Goździki mogą również doskonale zmniejszać wzdęcia, podrażnienie żołądka, niestrawność i nudności. Niektóre badania wskazują, że związki znajdujące się w goździkach mogą pomóc w leczeniu wrzodów żołądka. Wrzody, to bolesne rany, które tworzą się w wyściółce żołądka, dwunastnicy lub przełyku. Najczęściej są one spowodowane zmniejszeniem grubości ochronnej błony śluzowej żołądka, spowodowanym czynnikami takimi jak stres, infekcja, a także genetyka. W jednym badaniu na zwierzętach wykazano, że olejek eteryczny z goździków zwiększa produkcję śluzu w żołądku. Śluz ten działa jak bariera, pomaga zapobiegać erozji błony śluzowej żołądka spowodowanej kwasami trawiennymi.
Goździki kontra bakterie
Wykazano, że goździki mają właściwości przeciwdrobnoustrojowe, co oznacza, że mogą pomóc zatrzymać wzrost mikroorganizmów, w tym bakterii.
Jedno badanie opublikowane w 2020 roku na łamach Braz J Microbiol. wykazało, że olejek goździkowy zabija trzy powszechne rodzaje bakterii, w tym E. coli, która może powodować zatrucie pokarmowe.
Co więcej, właściwości przeciwbakteryjne goździków mogą nawet pomóc w problemach z zębami. Na łamach Journal of Natural Products naukowcy przekonują, że związki wyekstrahowane z goździków hamują rozwój dwóch rodzajów bakterii, które przyczyniają się do chorób dziąseł. W innym badaniu z udziałem 40 osób przetestowano działanie ziołowego płynu do płukania jamy ustnej składającego się z olejku z drzewa herbacianego, goździków i bazylii. Po 21 dniach stosowania ziołowego płynu zauważono u badanych poprawę zdrowia dziąseł, a także mniejszą ilość płytki nazębnej i bakterii w jamie ustnej. Naukowcy doszli do wniosku, że w połączeniu z regularnym szczotkowaniem i odpowiednią higieną, działanie przeciwbakteryjne goździków może korzystnie wpływać na zdrowie jamy ustnej. Goździki także skutecznie odświeżą oddech – wystarczy rozgryźć kilka goździków, by pozbyć się nieprzyjemnego zapachu z jamy ustnej.
Goździki w profilaktyce nowotworowej
Zioła i przyprawy to bogate źródła przeciwutleniaczy. Są to związki, które kluczową rolę w zmniejszaniu uszkodzeń komórek, które z kolei mogą prowadzić do powstawania raka. Nie inaczej jest z goździkami. Na łamach czasopisma Today’s Dietitian może przeczytać, że „tylko 1/2 łyżeczki zmielonych goździków zawiera więcej przeciwutleniaczy niż 1/2 szklanki jagód”. Co przekłada się na prewencje nowotworową.
Badanie z 2014 roku opublikowane w Oncology Research wykazało, że ekstrakt z goździków pomógł zatrzymać wzrost guzów i sprzyjał śmierci komórek rakowych. W innym badaniu z 2011 roku zaobserwowano podobne wyniki, pokazujące, że skoncentrowane ilości olejku goździkowego spowodowały śmierć 80% komórek nowotworowych w raku przełyku.
Wykazano również, że eugenol znajdujący się w goździkach ma właściwości przeciwnowotworowe.
Badanie z 2011 roku opublikowane w Cancer Biother Radiopharm. 2011 wykazało, że eugenol sprzyja śmierci komórek rakowych w nowotworze szyjki macicy.
Należy jednak pamiętać, że w tych badaniach użyto bardzo skoncentrowanych ilości wyciągu z goździków, olejku z goździków i eugenolu. Eugenol jest toksyczny w dużych ilościach, a przedawkowanie oleju goździkowego może powodować uszkodzenie wątroby, szczególnie u dzieci. Konieczne są dalsze badania w celu ustalenia, w jaki sposób niższe stężenia mogą wpływać na nasze zdrowie.
Goździki na mocne kości
Niska masa kostna jest stanem, który może prowadzić do rozwoju osteoporozy, co z kolei zwiększa ryzyko złamań. W badaniach na zwierzętach wykazano, że niektóre związki w goździkach pomagają zachować masę kostną.
Na przykład badanie opublikowane w 2012 roku na łamach Natural Product Resarch na zwierzętach wykazało, że ekstrakt z goździków o wysokiej zawartości eugenolu poprawił kilka markerów osteoporozy oraz zwiększył gęstość i siłę kości. Goździki są również bogate w mangan. Minerał ten przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania układu kostnego. Niektórzy eksperci są zdania, że u osób z reumatoidalnym zapaleniem kości i stawów mangan w połączeniu z glukozaminą może łagodzić dolegliwości bólowe.
Goździki, fot. shutterstock
Goździki na otyłość
Goździki stymulują metabolizm, pomagając w ten sposób w odchudzaniu. Połączenie tej przyprawy z pieprzem, cynamonem i kminkiem pomaga zwiększyć tempo przemiany materii, co ostatecznie pomaga nam schudnąć. Także naukowcy zbadali goździki pod kątem ich potencjalnego wpływu na otyłość. W badaniu opublikowanym w Food&Function z 2017 roku naukowcy odkryli, że ekstrakt z goździków zmniejsza częstość występowania otyłości wynikającą z diety wysokotłuszczowej. Myszy, które otrzymały ekstrakt z goździków, miały mniejszą masę ciała, mniej tłuszczu trzewnego niż te z grupy kontrolnej.
Rozgrzewająca moc goździków
Aromatyczne goździki nie tylko dodają smaku potrawom i ciastom, ale i pomogą ci się rozgrzać w chłodny dzień. Z kolei antyseptyczne i przeciwbólowe właściwości goździków sprawiają, że podczas zimowego przeziębienia szybciej wrócimy do zdrowia. Stare poradniki zielarskie zalecają herbatkę z goździków, jako specyfik przynoszący ulgę alergikom cierpiącym na gorączkę bądź katar sienny.
Dlaczego warto włączyć goździki do codziennej diety?
Goździki mają wiele potencjalnych korzyści zdrowotnych, utrzymują poziom cukru we krwi pod kontrolą i pomagają blokować rozwój bakterii. Podobnie jak w przypadku wielu zdrowych produktów spożywczych, są one najbardziej skuteczne, jeśli są częścią zdrowej i zbilansowanej diety. Możesz łatwo włączyć zmielone goździki do wielu potraw. Możesz również gotować całe goździki we wrzącej wodzie przez 5–10 minut, aby zrobić filiżankę kojącej goździkowej herbaty.
- Shaila V. Kothiwale, Vivek Patwardhan, Megha Gandhi, Rahul Sohoni, and Ajay Kumar; “A comparative study of antiplaque and antigingivitis effects of herbal mouthrinse containing tea tree oil, clove, and basil with commercially available essential oil mouthrinse”; J Indian Soc Periodontol. 2014 May-Jun; 18(3): 316–320. ;;
- Mgr farm. Jarosław Widelski, dr n. farm. Krystyna Skalicka-Woźniak; ; “Przyprawy mogą leczyć”; Katedra i Zakład Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych Uniwersytet Medyczny w Lublinie;;
- Anna Kędzia, Marta Ziółkowska-Klinkosz, Łukasz Lassmann, Barbara Kochańska, Aida Kusiak, Alina Gębska, Anna Wojtaszek-Słomińska; “Przeciwgrzybicze działanie olejku goździkowego”; Postępy Fitoterapii 1/2014;;
- Rachael Link; “8 Surprising Health Benefits of Cloves”; data dostępu: 2019-05-14;
- Cathy Wong; “The Health Benefits of Cloves”; data dostępu: 2019-05-14;
- Francisco Cortés-Rojas, Diego & Souza, Cláudia & Oliveira, Wanderley. (2014); “Clove (Syzygium aromaticum): A precious spice”; Asian Pacific journal of tropical biomedicine. 4. 90-6. 10.1016/S2221-1691(14)60215-X. ;;
