Cholesterol – właściwości, działanie i rola cholesterolu w organizmie człowieka

Wysoki cholesterol to zmora wielu ludzi. Latami powoli odkłada się na wewnętrznych ścianach naczyń krwionośnych, powodując wiele chorób i dolegliwości oraz utrudniając prawidłową pracę serca, a w rezultacie doprowadzając do jego zwału. Czym jest cholesterol i dlaczego powinniśmy zadbać o to, żeby był na odpowiednim poziomie?



Cholesterol to organiczna substancja lipidowa (tłuszczowa), która pełni w naszym organizmie wiele ważnych funkcji, fot. shutterstockCholesterol to organiczna substancja lipidowa (tłuszczowa), która pełni w naszym organizmie wiele ważnych funkcji, fot. shutterstock
  1. Cholesterol – co to takiego?
  2. Dobry i zły cholesterol
  3. Na czym polega badanie cholesterolu?
  4. Co oznacza podwyższony poziom cholesterolu LDL?
  5. Jak obniżyć cholesterol?
  6. Co z tym cholesterolem?

Cholesterol – co to takiego?

Cholesterol to organiczna substancja lipidowa (tłuszczowa), która pełni w naszym organizmie wiele pozytywnych i ważnych funkcji. Jest częścią większości błon komórkowych, bierze udział w produkcji niektórych hormonów np. płciowych, syntezie kwasów żółciowych, a także uczestniczy w wytwarzaniu witaminy D, która ma szczególne znaczenie w prawidłowej pracy mózgu. Cholesterol sam w sobie jest nieszkodliwy, staje się taki wtedy, gdy jest go w nadmiarze. By nasz organizm mógł prawidłowo funkcjonować, wystarczy tyle cholesterolu, ile samodzielnie go wytworzy. Dostarczany zewnętrznie w nadmiarze np. w tłuszczach i produktach pochodzenia zwierzęcego sprawia, że podnosi się poziom całkowitego cholesterolu we krwi. To z kolei sprawia, że odkłada się w wewnętrznych ścianach naczyń krwionośnych i przyczynia się do powstawania wielu dolegliwości i chorób, np. chorobę wieńcową serca czy miażdżycę. Osoby, które borykają się z nadmiarem cholesterolu zazwyczaj nie odczuwają bezpośrednio tego stanu, jednak może u nich dojść do wspomnianego powikłania. Dlatego tak ważne jest, by stężenie jego poziomu starać się utrzymywać na odpowiednim poziomie.

Cholesterol całkowity to cholesterol, który dostarczany jest do organizmu przez jego samodzielne produkowanie (w wątrobie, ścianach jelit czy skórze) oraz wraz ze spożywanymi pokarmami. Dzieli się na dwie części: cholesterol LDL (zła frakcja) i cholesterol HDL (dobra frakcja). Zbyt wysoki poziom „złego” cholesterolu przyczynia się do zwężania światła naczynia, a to z kolei utrudnia przepływ krwi i zmniejsza ilość tlenu. W związku z podwyższonym stanem frakcji LDL, wzrasta również ryzyko na wystąpienie np. udaru czy zawału serca. Do cholesterolu całkowitego włączane są także trójglicerydy. Wszystkie elementy wchodzące w skład cholesterolu całkowitego stanowią istotny element budulcowy hormonów, witamin oraz kwasów żółciowych.

Dobry i zły cholesterol

Tak samo jak inne tłuszcze, cholesterol nie rozpuszcza się w wodzie. Dlatego też krąży we krwi wraz z białkami produkowanymi przez wątrobę, tworząc związki zwane lipoproteinami. Są to maleńkie kuleczki tłuszczu otoczone białkami. Zależnie od tego, w jakich lipoproteinach przenoszony jest cholesterol, wyróżnia się jego dwie frakcje: HDL (dobrą) oraz LDL (złą).

Lipoproteiny LDL (ang. low density lipoproteins) zawierają dużo cholesterolu o małej gęstości w cienkiej białkowej otoczce, przez którą w bardzo łatwy sposób przedostają do krwiobiegu, przyczyniając się do rozwoju miażdżycy. Im mniej znajduje się go we krwi, tym lepiej dla naszego serca i mózgu. Norma dla „złego” cholesterolu to maksymalnie 115 mg/dl.

Lipoproteiny HDL (ang. high density lipoproteins) zawierają więcej białka i mniej cholesterolu niż cząsteczki LDL, ale za to są o wysokiej gęstości. Różnica między nimi polega na tym, że też przenika do ścian tętnic, ale nie odkłada się w nich. HDL zbiera część zalęgającego w nich cholesterolu i ponownie transportuje do wątroby. Tam po raz kolejny łączy się z białkami tworząc lipoproteiny, albo jest przerabiany na kwasy żółciowe, a następnie wydalany z organizmu. Cholesterol frakcji HDL obniża stężenie złego cholesterolu we krwi. Im więcej go we krwi, tym istnieje mniejsze ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Poziom „dobrego” cholesterolu powinien wynosić:  u kobiet 40 – 80 mg/dl, u mężczyzn 35 – 70 mg/dl.
Cholesterol sam w sobie jest nieszkodliwy, tylko jedno nadmiar jest niekorzystny dla naszego organizmu, fot. shutterstock

Na czym polega badanie cholesterolu?

By wynik oznaczeń lipidogramu był wiarygodny, na badanie należy zgłosić się rano (między godziną 7 a 10) na czczo, co najmniej 12 godzin po zjedzeniu ostatniego posiłku. W trakcie zabiegu pielęgniarka pobiera krew w obrębie dołu łokciowego. Cała procedura jest szybka i trwa maksymalnie kilka minut. Pobieranie krwi jest bezbolesne, a jedyna nieprzyjemnością jest wkłuwanie się igłą przez pielęgniarkę. Wyniki powinny być gotowe do odbioru w ciągu kilku najbliższych dni, ale zazwyczaj gotowe są już  następnego dnia. Wyniki należy omówić z lekarzem - wyjaśni czy jesteśmy w grupie ryzyka chorób układu krążenia i ewentualnie zaleci odpowiednią dietę lub przepisze leki.
Na podstawie: https://www.obesityaction.org/community/article-library/cholesterol-what-is-it/

Co oznacza podwyższony poziom cholesterolu LDL?

Nasz organizm jest tak zaprogramowany, że zbyt dużą ilość cholesterolu wydala na zewnątrz. Jednak zanim to zrobi, jego znaczna część stopniowo odkłada się w wewnętrznych ścianach naczyń krwionośnych, tworząc blaszki miażdżycowe. Przez to tętnice tracą swoją elastyczność, stają się kruche, zwężają się i utrudniają przepływ krwi do komórek, w konsekwencji dostarczając mniej tlenu i składników odżywczych. Efektem tego jest występowanie choroby niedokrwiennej serca (wieńcowej) i/lub zmniejsza się wydolność mózgu. Blaszka miażdżycowa, która zamknie jedną lub więcej naczyń, doprowadza do zawału, natomiast niedrożność jednej z tętnic pompujących krew do mózgu powoduje udar mózgu. Natomiast jeśli pęknie naczynie doprowadzające krew do mózgu, pojawia się krwotoczny udar mózgu, czyli wylew. Zmiany miażdżycowe mogą pojawiać się w całym organizmie powodując między innymi niedokrwienie nóg, uszkodzenie siatkówki oka czy niewydolność nerek.

Jak obniżyć cholesterol?

Przede wszystkim trzeba zmienić swoje dotychczasowe nawyki żywieniowe, ponieważ to właśnie dieta ma kluczowy wpływ na poziom cholesterolu we krwi. Jednak całkowita eliminacja cholesterolu z jadłospisu nie jest ani możliwa, ani konieczna. Nie musimy unikać pożywienia bogatego w cholesterol, ale trzeba mieć na uwadze, żeby dzienna dawka nie przekraczała 300 mg. Większość osób borykających się z wysokim stężeniem cholesterolu spożywa zbyt dużo produktów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe oraz izomery trans. By je ograniczyć, do swojej codziennej diety warto wprowadzić zdrowe zamienniki tłuszczy, np. oleje roślinne, nasiona i orzechy. Wędliny i tłuste mięso zwierzęce z powodzeniem możemy zastąpić jego chudszymi odpowiednikami, a najlepiej rybami morskimi bogate w kwasy omega- i omega-6. Jednak podstawę diety powinny stanowić świeże warzywa i owoce, wzbogacone dodatkiem błonnika w postaci pełnoziarnistego chleba, kasz oraz otrębów.

Drugim sposobem na zbicie cholesterolu jest aktywność fizyczna oraz porzucenie nałogów. Sport powinniśmy uprawiać kilka razy w tygodniu, a każdy trening powinien trwać przynajmniej 30 minut. Świetnie sprawdzi się bieganie, jazda na rowerze, nordic walking oraz pływanie, a także zorganizowane zajęcia fitness. Warto też zrezygnować z wyniszczającego nałogu, np. palenia papierosów oraz ograniczyć spożywanie alkoholu.

Jeśli mimo zdrowej diety i regularnych ćwiczeń fizycznych poziom „złego” cholesterolu nadal jest wysoki, koniecznie trzeba udać się do lekarza specjalisty, który dobierze nam odpowiednie lekarstwa. Spadek stężenia „złego” cholesterolu skutecznie zmniejsza ryzyko wystąpienia zawału serca i stopuje rozwój miażdżycy, a nawet sprawia, że częściowo zanika.
Zdrowa dieta, aktywność fizyczna i zrezygnowanie ze złych nawyków pomoże nam utrzymać odpowiedni poziom cholesterolu, fot. shutterstock
Jaką dietę stosować przy wysokim stanie cholesterolu? Ważne nawyki żywieniowe:
  • Chude mięsa i wędliny – zamiast wieprzowiny, wołowiny i podrobów warto wybierać chude gatunki mięs (np. kurczak, indyk, cielęcina). Najlepiej jeść je bez skóry, bo pod nią gromadzi się dużo tłuszczu.
  • Trzeba ograniczyć, albo całkowicie wyeliminować tłuszcz pochodzenia zwierzęcego: smalec, słoninę, masło oraz mieszanki masła z margaryną. Warto zamienić je na tłuszcze pochodzenia roślinnego i ryby. W olejach i oliwie znajdują się sterole roślinne, które przypominają cholesterol. Najwięcej naturalnie występujących steroli znajduje się w olejach: kukurydzianym, słonecznikowym, kokosowym, sojowym oraz oliwie z oliwek.
  • Co najmniej dwa razy w tygodniu trzeba jeść tłuste ryby morskie. Polecane są zwłaszcza: śledzie, makrela, czy łosoś (są bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 ). Dobrym wyborem będzie także dorsz, flądra, sola, morszczuk czy halibut.
  • Każdego warto jeść produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu, przede wszystkim jogurty i kefiry.
  • Orzechy i nasiona powinny na stałe zagościć w menu, szczególnie migdały, orzechy włoskie, a także siemię lniane, pestki z dyni, sezam oraz ziarna słonecznika.  
  • Tłuste sery żółte zamienić na te zawierające poniżej 30 proc. tłuszczu.
  • Świeże warzywa i owoce to podstawa – warto dążyć do tego, by warzywa stanowiły połowę każdego posiłku, natomiast owoce niech będą zdrową przekąską w ciągu dnia.
  • Produkty zawierające błonnik pokarmowy powinniśmy jeść każdego dnia, czyli chleb razowy, musli, kasze z grubego przemiału, płatki owsiane, otręby, ale także warzywa i owoce.
  • Sól musimy ograniczyć do minimum - chodzi nie tylko o to, by mniej solić potrawy, ale przede wszystkim unikać produktów, które mogą być silnie dosalane, czyli wysoko przetworzone produkty.
  • Jajka najlepiej jeść nie więcej niż dwie sztuki tygodniowo.  
  • Ograniczmy picie alkoholu. Już jednorazowe spożycie, zwłaszcza u pacjentów z podwyższonym stężeniem trójglicerydów może być przyczyną ostrego zapalenia trzustki.
  • Unikajmy smażenia, a potrawy przygotowujmy przez duszenie, pieczenie lub grillowanie.

Co z tym cholesterolem?

Cholesterol sam w sobie nie jest groźny i bezużyteczny, wręcz przeciwnie. Jest składnikiem budulcowym wielu ważnych narządów. Problem pojawia się, gdy jest go w nadmiarze i taki stan utrzymuje się przez długi czas, a wtedy już tylko o krok do pojawienia się chorób i poważnych dolegliwości zdrowotnych. Dlatego też tak ważne jest, by dbać o jego prawidłowy poziom we krwi. Zdrowa dieta, aktywność fizyczna i zrezygnowanie ze złych nawyków pomoże nam utrzymać odpowiedni wskaźnik cholesterolu.
Ekologia.pl (Klaudia Kwiatkowska)

Bibliografia

  1. “https://www.medicalnewstoday.com/articles/9152”; data dostępu: 2020-07-28
  2. “https://www.heartuk.org.uk/cholesterol/what-is-cholesterol”; data dostępu: 2020-07-28
  3. “https://www.healthdirect.gov.au/what-is-cholesterol”; data dostępu: 2020-07-28
  4. “https://www.pro-activ.com/en-gb/heart-and-cholesterol/about-cholesterol/what-is-cholesterol-a-definition”; data dostępu: 2020-07-27
  5. “https://www.eatright.org/health/wellness/heart-and-cardiovascular-health/what-is-cholesterol”; data dostępu: 2020-07-27
  6. “https://www.obesityaction.org/community/article-library/cholesterol-what-is-it/”; data dostępu: 2020-07-27
Ocena (2.8) Oceń: