Dlaczego ludzie kochają słodycze?

Czy to złośliwość losu, że super zdrowy brokuł musimy sobie wmuszać, a czekolada wchodzi nam sama i to bez większych ograniczeń? Dlaczego nawet po sporym posiłku, wciąż mamy ochotę na deser? Fakt, że kochamy słodycze z jednej strony katastrofalnie wpływa na statystyki otyłości; z drugiej, wydaje się jednak genetycznie zaprogramowany. Sprawdź, co może oznaczać wyjątkowo silna ochota na cukier i czy faktycznie można się od niego uzależnić.

1. Ochota na cukier to nie głód!
2. Słodkie skojarzenia
3. Gen „słodki ząb”
4. Gust wyuczony
5. Ochota na słodkie jako symptom?
6. Czy można uzależnić się od cukru?
7. Czy można jakoś ograniczyć apetyt na słodycze?

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia w roku 2023 aż miliard ludzi osiągnęło status otyłych – wśród nich jest 650 milionów dorosłych, 340 milionów nastolatków i 39 milionów dzieci. Te zatrważające liczby wynikają z wielu czynników, od Covid-u i pasywnego spędzania wolnego czasu po wysokokaloryczną dietę. Wysoko w rankingu winnych plasuje się upodobanie do słodyczy, nie tylko tuczących, ale również odpowiedzialnych za rozwój cukrzycy, zespołu metabolicznego i innych chorób.

Ochota na cukier to nie głód!

Fakt, że dany pokarm jest słodki wynika z wyższej zawartości węglowodanów prostych (jedno- i dwucukrów). Mogłoby się więc wydawać, że apetyt na słodycze to prosta odezwa organizmu na potrzeby energetyczne. Obserwacje naukowe wskazują, że niekoniecznie.

W opublikowanym w 2016 r. badaniu naukowców z Nowej Zelandii uczestnikom podano dwie kromki chleba. Większość czuła się nasycona i nie miała później ochoty na nic słonego, gorzkiego ani kwaśnego. Propozycja słodkiego pokarmu przyjmowana była jednak z entuzjazmem. Wniosek z tego, że apetyt na cukier nie zawsze jest więc związany z niedostatkiem kalorycznym.

Owszem, wskazuje się, że dla wielu gatunków (nie tylko człowieka) słodycz w posiłku funkcjonuje jako zwiastun energii i zachęca do konsumpcji, zwłaszcza w warunkach ograniczonej podaży żywności. Na tej samej zasadzie wiele organizmów instynktownie unika gorzkiego smaku, związanego często z występowaniem trujących alkaloidów. Nasi przodkowie nie mieli tego wyboru spożywczego co my – zmysły musiały im podpowiadać co jeść, aby przeżyć i mieć jak najwięcej sił. W toku tysięcy lat ta skłonność utrwaliła się genetycznie.

Słodkie skojarzenia

Słodki smak jest preferowany również dlatego, że przywołuje pozytywne skojarzenia z dzieciństwem i poczuciem bezpieczeństwa. Asocjacje z nim związane są jednak szersze i wpisały się już na dobre na naszej kultury. Zdaniem psychologów pozytywne doświadczenia zmysłów nabierają w naszych umysłach znaczenia uniwersalnego i łatwo stają się częścią mowy. Nie bez powodu mówimy przecież o „ciepłym” wystroju wnętrz czy „słodkiej” miłości.

Tutaj warto wspomnieć o interesującym eksperymencie przeprowadzonym w Chinach w 2013 r. Jedną grupę uczestników poproszono o zapisanie romantycznego wspomnienia; drugą o przypomnienie sobie sytuacji, w której czuli zazdrość. Następnie obu grupom podano do picia czystą, destylowaną wodę. Co się okazało? Osoby piszące o miłości określiły ją jako słodką, a te piszące o zazdrości jako gorzkawą.

Co ciekawe, z innych badań wynika również, że bezpośrednio po konsumpcji słodyczy jesteśmy nastawieni bardziej pozytywnie do otoczenia, chętniej udzielamy pomocy i jesteśmy bardziej towarzyscy. W wielu językach na osobę uczynną i miłą mówimy wykorzystując określenia związane ze słodkością (np. „sweetie” w języku angielskim).

Gen „słodki ząb”

Badając preferencje smakowe w szerszym społeczeństwie naukowcy zaobserwowali dziedziczne skłonności do preferowania określonych nut na języku. Mogą one wynikać z faktu różnie wrażliwych receptorów i odmiennego postrzegania intensywności słodyczy, gorzkości czy umami. Według niektórych źródeł ludzie o bardziej wrażliwych receptorach są mniej podatni na słodkie zachcianki.Naukowcy badający ludzi z podwyższoną ochotą na słodycze doszli do wniosku, że da się u nich zaobserwować polimorfizmy w obrębie genów TAS1R2 i TAS1R3 odpowiedzialnych za funkcjonowania receptorów słodkiego smaku. Takich genów wpływających na percepcję słodkości jest jednak znacznie więcej i mogą one wpływać na to, kiedy mózg sygnalizuje, że ma już cukru dość. Winą za swoje zamiłowanie do czekolady czy cukierków można więc częściowo obarczyć rodziców.

Gust wyuczony

Mleko matki jest słodkie, gdyż musi dostarczyć dziecku potrzebnych do życia węglowodanów przy braku stałych pokarmów. W wielu źródłach pojawia się sugestia, że właśnie ów pierwszy pokarm i związana z nim asocjacja matczynej miłości i bliskości, wpływają na smakowe preferencje dzieci. Niemowlę zawsze chętniej zje mus z owoców niż warzyw, a i przedszkolaki będą preferować słodki obiad raczej niż mięso. Z wiekiem owa fascynacja cukrem wydaje się powoli wygasać, a wśród dorosłych wykazuje dość duże zróżnicowanie w nasileniu.

Istnieje wręcz teoria, że im więcej słodyczy jemy, tym bardziej mamy na nie ochotę. Fenomen ten poniekąd tłumaczy eksperyment przeprowadzony na muchach w 2019 r. – im bogatsza w cukier była ich dieta, tym niższa była aktywność neuronów odpowiedzialnych za percepcję słodkiego smaku.

Ochota na słodkie jako symptom?

Nagłe i silne przypływy apetytu na cukier mogą również być objawem zaburzeń fizjologicznych. Przede wszystkim mowa o sytuacji, w której poziom glukozy we krwi spada do bardzo niskiego poziomu, a mózg woła o wspomaganie. Takie nagłe spadki cukru mogą być wynikiem diety opartej na węglowodanach prostych, ale także źle leczonej cukrzycy czy nadużywania alkoholu. Obserwuje się je także w okresie dojrzewania oraz menstruacji.

Organizm ma również w zwyczaju domagać się specyficznym głodem związków, które mu brakują. Tak objawia się m.in. deficyt sodu czy wapnia. Cukrowe zachcianki bywają skojarzone z niedoborem żelaza, którego głównym symptomem jest zmęczenie i brak energii – mózg próbuje ją za wszelką cenę dostarczyć. Poza tym mogą również wynikać z niedoboru cynku, wapnia, chromu lub magnezu, czyli pierwiastków odpowiadających za produkcję ważnych hormonów i enzymów. Te mineralne braki okazują się zmieniać sposób, w jaki reagujemy na widok, zapach i myśl o słodyczach.

Czy można uzależnić się od cukru?

Słodycze bogate w glukozę czy fruktozę nie tylko szybko dostarczają nam energii do działania. Dla mózgu słodkie buty w pożywieniu są sygnałem do uruchomienia tzw. układu nagrody. Zwiększa się skokowo produkcja dopaminy, a my czujemy się dobrze, a nawet euforycznie. Ów efekt pojawia się po konsumpcji słodyczy, ale także jako efekt używania narkotyków, inaczej tzw. „high”.

Tłumaczy to po części, dlaczego po słodycze sięgamy w okresach frustracji, depresji, smutku lub rozczarowania. Z badań psychologicznych wynika, że preferują je też osoby ze skłonnością do neurotyzmu. Naukowcy nie są do końca zgodni czy rutynowe sięganie po cukier w celu poprawy samopoczucia można rzeczywiście zrównać z nałogiem narkotykowym, ale pewne podobieństwa są oczywiste, jak np. wspomniany skok dopaminy, obserwowany tak po kokainie, jak i po cukrze. Gdy ciało przyzwyczai się do takich „zastrzyków”, po jakimś czasie zaczyna mu ich dotkliwie brakować.

Czy można jakoś ograniczyć apetyt na słodycze?

Większość z nas prędzej lub później spróbuje wyeliminować chociaż częściowo cukier z diety. Motywują nas do tego wyniki badań krwi i odczyty z wagi. Łatwiej jednak powiedzieć niż zrobić. Słodycze kuszą z każdej półki sklepowej czy nawet kasy, są w domach, biurach, a nawet salonach usługowych. Nagły głód, spadek samopoczucia czy ospałość czynią nas szczególnie podatnymi na pokusę. Wiele ludzi próbuje, ale poddaje się po kilku dniach.
Nie oznacza to wcale, że nie można. Raczej niż polegać na silnej (słabej) woli lepiej jest jednak wprowadzić zmiany w stylu życia, która odwyk ułatwią. Specjaliści od spraw żywienia polecają przede wszystkim:

• Zwiększyć ilość posiłków bogatych w białko i zdrowe tłuszcze roślinne (np. oliwę z oliwek, orzechy, nasiona). Pozwoli to osiągnąć przyjemny poziom sytości.
• Wprowadzić do diety pokarmy bogate w błonnik, które utrzymują poziom cukru we krwi na stałym poziomie (np. warzywa, owoce, siemię lniane, otręby, płatki owsiane).
• Kłaść się wcześniej spać – istnieje udowodniona zależność między niewyspaniem a ciągotą do słodyczy.
• Codziennie jeść solidne śniadanie – pomijanie pierwszego posiłku dnia utrudnia stabilizacje poziomu glukozy we krwi.
• Pić dużo wody – odwodnienie często mylone z jest z głodem.
• W chwilach słabości sięgać po owoce: jabłka, banany, winogrona, borówki itd.
• Spróbować zastąpić podjadanie słodyczy bardzo kwaśnymi przekąskami, np. kawałkiem cytryny czy ogórkiem kiszonym.
• Unikać produktów ze sztucznymi słodzikami – badania wskazują, że zwiększają one apetyt na słodkie.

Jeśli widzisz, że najchętniej sięgasz po słodkie w stanach podenerwowania czy stresu, spróbuj aktywnie identyfikować takie sytuacje i wymyśl sobie zastępcze pocieszenie. Może to być inhalacja ulubionego oleju eterycznego roztartego na dłoni, aromatyczna kąpiel czy kilka minut z ulubioną muzyką. Brakującą Ci dopaminę uzupełnisz również krótkim joggingiem, sesją jogi lub przejażdżką na rowerze. Po jakimś czasie stwierdzisz, że bez cukru da się żyć!

Bibliografia