Kortyzol (hormon stresu) – właściwości, działanie i rola kortyzolu w organizmie człowieka

Kortyzol, potocznie nazywany hormonem stresu, wbrew pozorom nie przynosi samych szkód. Zarówno podwyższony, jak i niski poziom kortyzolu ma duże znaczenie dla kondycji naszego zdrowia. Jeżeli zadbamy o odpowiednie stężenie tego hormonu w naszym ciele, to może on przynieść korzyści naszemu organizmowi. Co jeszcze powinniśmy wiedzieć o kortyzolu?



Kortyzol, potocznie nazywany jest hormonem stresu, fot. shutterstockKortyzol, potocznie nazywany jest hormonem stresu, fot. shutterstock
  1. Kortyzol - co to takiego?
  2. Jakie funkcje w organizmie pełni kortyzol?
  3. Kiedy należy zbadać poziom kortyzolu?
  4. Jak interpretować wyniki?
  5. Jak obniżyć lub podwyższyć poziom kortyzolu?
  6. Kortyzol a nasze zdrowie

Kortyzol - co to takiego?

Kortyzol (hormon stresu lub hormon nadnerczy) to jeden z ważniejszych hormonów w naszym organizmie. Wytwarzany jest w nadnerczach, a konkretniej przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy. Synteza i wydzielanie kortyzolu zależne jest od ACTH (hormonu adrenokortykotropowego), który wydzielany jest przez przysadkę mózgową. Natomiast wytwarzanie ACTH jest uzależnione od podwzgórzowej kortykoliberyny (CRH).

Taki stan rzeczy oznacza, że regulacja ta odbywa się na zasadzie wzajemnego sprzężenia zwrotnego. Wzrost stężenia ACTH prowadzi do zwiększenia wydzielania kortyzolu. Z kolei znaczny skok stężenia kortyzolu we krwi hamuje wydzielanie ACTH. Dzięki temu mechanizmowi zachowana jest wewnętrzna równowaga organizmu.

Jakie funkcje w organizmie pełni kortyzol?

Kortyzol nie bez powodu nazywany jest hormonem stresu. W nerwowych sytuacjach jego stężenie wzrasta i wówczas wtedy nasz organizm ma silną motywację do działania. Wydzielany w większych ilościach jest przyczyną podwyższonego stężenia glukozy we krwi, ponieważ nasz organizm potrzebuje wtedy więcej energii i mobilizacji do działania. Ponadto kortyzol wzmacnia także działanie innych, podobnie funkcjonujących hormonów, czyli adrenaliny i noradrenaliny, tym samym wspomagając organizm w radzeniu sobie z tzw. stresorem.

Kortyzol ma znaczny wpływ na gospodarkę całego organizmu: białkową – nasila rozpad białek (katabolizm); tłuszczową – zwiększa proces rozpadu trójglicerydów (lipolizę); węglowodanową – podwyższa glukoneogenezę i glikogenogenezę oraz wodno-elektrolitową poprzez zatrzymanie sodu w organizmie i zwiększanie wydalania potasu. Co więcej, hormon ten działa przeciwzapalnie (łagodzi alergie i stany zapalne) i immunosupresyjnie, czyli osłabia działanie układu odpornościowego. Poza tym nasila wydzielanie soku żołądkowego i pobudza procesy trawienne, wspomaga uwalnianie wapnia z kości oraz podnosi ciśnienie krwi.

Co ciekawe, kortyzol wykorzystywany jest również w leczeniu niektórych chorób, np. astmy oskrzelowej. W niektórych przypadkach podaje się go w stanach zagrożenia życia, między innymi w sytuacji stanu astmatycznego. Działa na takiej samej zasadzie jak podanie adrenaliny w trakcie wstrząsu anafilaktycznego.
Kortyzol wytwarzany jest w nadnerczach, a konkretniej przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy, fot. shutterstock

Kiedy należy zbadać poziom kortyzolu?

Badanie na wysoki poziom kortyzolu robi się głównie przy podejrzeniu występowania zespołu Cushinga. Objawia się on przede wszystkim zmianami w budowie ciała (gromadzenie się tkanki tłuszczowej okolicy twarzy, szyi, tułowia oraz nadobojczykowej), bezsennością, depresją, zaburzeniami nastroju, bólami i zawrotami głowy, długotrwałym leczeniem zakażeń, obniżonym libido, zaburzeniem miesiączkowania u kobiet, zwiększonym pragnieniem i oddawaniem dużych ilości moczu oraz nadciśnieniem tętniczym. Podwyższony poziom kortyzolu może także sugerować problemy z niedoczynnością albo nadczynnością tarczycy, zaburzeniami syntezy hormonów sterydowych, a nawet wskazywać na nowotwór nadnerczy, jajnika czy jądra.
Poziom kortyzolu badamy również w przypadku niskiego stężenia tego hormonu, czyli tzw. hipokortyzolemii. Objawami w tym przypadku jest niskie ciśnienie krwi, zmniejszenie wagi ciała, stałe osłabienie z tendencją do omdleń, łatwe męczenie się organizmu i niechęć do wysiłku fizycznego, biegunki, przebarwienia skóry (pojawia się jej hiperpigmentacja, która dotyczy przede wszystkim części ciała odsłoniętych, wystawionych na działanie światła słonecznego) i przede wszystkim słaba tolerancja sytuacji stresowych.

Do badania na zawartość kortyzolu pobiera się krew z żyły łokciowej lub dobową zbiórkę moczu. Zanim  jednak pójdziemy na badanie należy pamiętać, by być na czczo. Najlepiej iść w okolicach godziny 8 rano, ponieważ stężenie kortyzolu jest wtedy najwyższe. Pomiary wykonuje się kilka razy w ciągu dnia (rano, wieczorem i przed podaniem leków). Na wyniki należy poczekać kilka dni.

Jak interpretować wyniki?

Wysoki poziom hormonu stresu może być związany z nadmierną jego produkcją przez nadnercza (zespół Cushinga) lub z pobudzeniem syntezy przez hormon ACTH syntetyzowany w nadmiarze przez chorą przysadkę (choroba Cushinga). Podwyższony kortyzol może być również wynikiem ciąży, alkoholizmu, niewyrównanej cukrzycy, stresu, niedożywienia czy nadmiernego i długotrwałego wysiłku fizycznego. Przyczyna takiego stanu rzeczy może świadczyć o wielu groźnych dolegliwościach zdrowotnych, między innymi może sygnalizować raka płuc, raka tarczycy, gruczolaka przysadki wydzielającej ACTH oraz guza nadnerczy wydzielających ACHT. Podwyższone stężenie kortyzolu we krwi może być również powodować przewlekły i stres, depresję i anoreksję.

Natomiast niski kortyzol wskazuje na niedoczynność nadnerczy (choroba Addisona) spowodowaną uszkodzeniem kory nadnerczy lub przysadki. Przyczyną tej choroby może być reakcja autoimmulogiczna, gruźlica albo inne zakażenia. Za niskie stężenie kortyzolu może także sygnalizować wrodzony przerost nadnerczy, czyli wrodzony niedobór enzymów odpowiedzialnych za syntezę hormonów nadnerczowych.
W celu obniżenia poziomu kortyzolu wskazana jest dieta bogata w witaminę C oraz kwasów omega-3, fot. shutterstock

Jak obniżyć lub podwyższyć poziom kortyzolu?

Wysoki poziom kortyzolu w naszym organizmie generowany przez sytuacje stresowe bardzo utrudnia nam codzienne funkcjonowanie. Ma znaczny wpływ na nasz nastrój – prowadzi do rozdrażnienia, zmienności nastrojów oraz przybierania na wadze. Skutecznym sposobem na obniżenie stężenia hormonu stresu jest przede wszystkim relaks i wszystko to, co nas odpręża - może to być np. medytacja czy słuchanie uspokajającej muzyki. Także aktywność fizyczna, jak uprawianie jogi czy taniec, działają redukująco na stres. Ważne jest także dbałość o odpoczynek i odpowiednią dobową dawkę snu – musi to być co najmniej 8 godzin.

Odpowiednia dieta i dostarczanie substancji odżywczych również jest ważne. Zaleca się picie ziół wykazujących działanie uspokajające, jak np. melisa, lawenda czy rumianek. Zdrowe odżywianie nie pozostają bez znaczenia. Zalecane jest dostarczanie organizmowi świeżych owoców i warzyw w dużych ilościach oraz unikania wysoko przetworzonej żywności, zawierającej cukry proste. Wskazana jest dieta bogata w witaminę C oraz kwasów omega-3. Dlatego też w codziennym jadłospisie powinny znaleźć się między innymi ryby (łosoś, sardynki, tuńczyk, morszczuk, pstrąg), orzechy włoskie, awokado, nasiona (lnu, soi, rzepaku), natka pietruszki, kiwi, żurawina, brokuły, kalafior czy papryka.

A jak najłatwiej podnieść poziom kortyzolu w organizmie? Należy przyjmować substancje o działaniu pobudzającym, czyli np. kofeinę znajdującą się w kawie. Jeśli jednak nie działa na nas wystarczająco, zalecana jest ekstremalna aktywność fizyczna, która dostarczy nam nowych, nieznanych do tej pory wrażeń.

Jeśli stężenie kortyzolu w naszym organizmie nadal jest na wysokim czy niskim poziomie, pomimo przestrzegania zaleceń dotyczących diety i relaksu, wtedy należy udać się do lekarza, który zaleci terapię farmakologiczną.

Kortyzol a nasze zdrowie

Wbrew nazwie, kortyzol jest bardzo ważnym hormonem, który nie szkodzi nam, a przynosi wiele korzyści. Odpowiada za wiele istotnych procesów życiowych zachodzących w naszym organizmie. Niezależnie od stanu hormonu stresu (podwyższenia lub obniżenia), należy o niego dbać. Przede wszystkim dbać o odpowiednią dietę, wykonując ćwiczenia relaksacyjne oraz raz na jakiś czas kontrolować poziom stężenia kortyzolu we krwi. Dzięki temu zdrowe będzie nie tylko ciało, ale także i nasza psychika.
Ekologia.pl (Klaudia Kwiatkowska)

Bibliografia

  1. “https://www.webmd.com/a-to-z-guides/what-is-cortisol#1”; data dostępu: 2019-08-09
  2. “https://www.hormone.org/your-health-and-hormones/glands-and-hormones-a-to-z/hormones/cortisol”; data dostępu: 2019-08-09
  3. “https://www.healthline.com/health/high-cortisol-symptoms#meaning”; data dostępu: 2019-08-09
  4. “https://www.healthdirect.gov.au/the-role-of-cortisol-in-the-body”; data dostępu: 2019-08-09
Ocena (3.3) Oceń: