Leki, od których się tyje

Otyłość jest chorobą w większości przypadków zawinioną niezdrowym stylem życia. Czasami gromadzeniu się kilogramów sprzyjają jednak również leki, które zaburzają proces odczuwania głodu i naturalny metabolizm. Czy temu wielce niepożądanemu skutkowi ubocznemu terapii farmakologicznej można jakość zapobiegać? Poznaj leki, od których się tyje i dowiedz się jak można uniknąć nadwagi.

1. Leki na cukrzycę
2. Leki przeciwpsychotyczne
3. Antydepresanty
4. Beta-blokery
5. Kortykosteroidy
6. Leki na alergię
7. Inne leki, które powodują tycie
8. Jak ograniczyć tycie związane z przyjmowaniem leków?

Ogromna większość leków wywołuje skutki uboczne i bardzo często są one związane z układem trawienno-metabolicznym. Obok nudności, wymiotów, biegunek i zaparć, substancje aktywne stosowane w farmakologii mogą powodować przybieranie na wadze, lub, wręcz przeciwnie, chudnięcie. Ten pierwszy problem jest znacznie częstszy i bardziej dokuczliwy, nie tylko z powodów estetycznych, ale także negatywnych konsekwencji zdrowotnych, jakie niosą ze sobą nadwaga i otyłość. Co gorsza, niby w zaklętym kole, nadmiar kilogramów może utrudniać wchłanianie medykamentów, które często brane są dla ratowania zdrowia, a nawet życia.

Według badania NHANES przeprowadzonego w Stanach Zjednoczonych w latach 2017-2018 aż 1 na 5 dorosłych przyjmuje minimum jeden lek powodujący otyłość. Przyrost wagi może być przy tym bardzo szybki lub stopniowy.

Leki na cukrzycę

Aż 80% cukrzyków cierpi na otyłość. Zależność ta działa jednak dwukierunkowo. Z jednej strony niezdrowa dieta i siedzący styl życia przyczyniają się do rozwoju nadwagi i cukrzycy typu 2, z drugiej, leki obniżające poziom glukozy we krwi mogą powodować tycie. Podawana zewnętrznie insulina pozwala organizmowi absorbować cukier z krwi, co w przypadku niedostatecznych wydatków energetycznych powoduje odkładanie się zbytkowych kalorii w tkance tłuszczowej.

Poza insuliną przybieranie na wadze prowokować mogą również pochodne sulfonylomocznika (m.in. glimepiride, glipizide, glyburide), które stymulują komórki beta trzustki do produkcji insuliny. Nadwyżka kilogramów w tym przypadku może obejmować nawet 2,5-5 kg. Jeszcze większe zagrożenie stwarzają również tiazolidynediony (np. pioglitazone), czyli leki uwrażliwiające komórki organizmu na działanie insuliny.

Na szczęście, wśród leków przeciwcukrzycowych są też preparaty, które mogą ułatwiać chudnięcie. Należą do nich przede wszystkim metformina oraz inhibitory SGLT2 (canagliflozin, dapagliflozin).

Leki przeciwpsychotyczne

Znaczący przyrost wagi asocjowany jest z terapią chorób psychicznych – nawet 70% leczonych pacjentów odnotowuje zwiększenie masy ciała. W szczególności mowa o lekach na schizofrenię, od których można utyć nawet 3,5-16 kg. W tej grupie znajduje się przede wszystkim klozapina i olanzapina, chlorpromazyna, haloperidol oraz risperidon. Nieco mniejszy, ale wciąż wydatny wzrost wagi obserwuje się podczas terapii choroby maniakalno-depresyjnej z wykorzystaniem litu lub kwasu walproinowego. W rezultacie osoby z zaburzeniami zdrowia psychicznego mają aż 2-3 razy większe prawdopodobieństwo rozwinięcia otyłości. Na dodatek, wspomniane wyżej leki zaburzają funkcje glukozy w organizmie i podwyższają poziom cholesterolu oraz trójglicerydów, stwarzając poważne zagrożenie dla układu sercowo-naczyniowego.

Antydepresanty

Leczenie duszy niżby może uzdrowić ciało, ale stwarza też szereg zagrożeń. Ryzyko przybierania na wadze dotyczy również coraz szerzej stosowanych antydepresantów, w szczególności preparatów zaliczanych do kategorii trójcyklicznych (amitryptylina, nortryptylina), przy których obserwuje się przyrost wagi rzędu nawet 4-7 kg.

Tycie obserwuje się również w przypadku stosowania selektywnych inhibitorów wychwytu serotoniny (SSRI) typu citalopram lub paroksetyna. Ich zadaniem jest walka z depresją poprzez zwiększanie poziomu serotoniny, nazywanej hormonem szczęście. Niestety, choć nastrój pacjentów faktycznie się poprawia, jednocześnie rośnie ich apetyt. Nie lepiej sytuacja przedstawia się w przypadku terapii inhibitorami MAO (np. fenelzyna), gdzie badania wykazują średni przyrost wagi o nawet 6-9 kg.

Dobra wiadomość jest taka, że wiele antydepresantów drugiej generacji nie wydaje się prowokować tycia, a przy przyjmowaniu niektórych obserwuje się wręcz czasem nieznaczny spadek wagi.

Beta-blokery

Beta-blokery to leki stosowane w przypadku nadciśnienia, tachykardii, zawału mięśnia sercowego, arytmiach, chorobie wieńcowej czy dławicy piersiowej. Ich działanie polega na zmniejszaniu tempa bicia serca, ograniczaniu jego wysiłku oraz objętości przepompowywanej krwi, dzięki czemu można osiągnąć spadek ciśnienia. Niestety, te pożądane w kardiologii skutki, mają też niekorzystny wpływ na organizm, powodując ciągłe zmęczenie, trudności ze snem i niskie tętno. W rezultacie pacjenci tracą ochotę na aktywność fizyczną i zaczynają przybierać na wadze.

W tej kategorii leków za najbardziej sprzyjające tyciu wskazuje się atenolol, propranolol i metoprolol. Wzrost wagi, sięgający średnio ok. 2 kg, odnotowuje się głównie w przeciągu pierwszych kilku miesięcy terapii, a potem zostaje on zahamowany.

Kortykosteroidy

Sterydy doustne z grupy kortykosteroidów zapisywane są na szeroki wachlarz problemów zdrowotnych, od astmy po choroby reumatyczne. Ich funkcją jest zwalczanie stanów zapalnych, ale także uzupełnianie hormonów sterydowych, które organizm ograniczył lub przestał wytwarzać. W przypadku niektórych schorzeń o podłożu autoimmunologicznym (np. chorobie Addisona), muszą być przyjmowane codzienne w trybie dożywotnim.

W tej grupie znajdują się przede wszystkim kortyzon, prednizon oraz prednizolon i wszystkie trzy asocjowane są przybieraniem na wadze w przypadku długoterminowych terapii. Nadwyżka może sięgać od 1,5 do nawet 8,4 kg i wiąże się z szeregiem procesów – od zatrzymywania wody w tkankach po stymulację apetytu i wzrost odporności na insulinę.

Leki na alergię

Paradoksalnie, nawet pozornie niewinne leki antyhistaminowe, dostępne często bez recepty, mogą przyczyniać się do przybierania na wadze. Ich regularne, długotrwałe stosowanie sprzyja tyciu stymulując apetyt, która histamina w naturalny sposób ogranicza. W rzeczy samej cyproheptadyna przepisywana jest nie tylko na alergię, ale także na poprawę apetytu i pomoc w tyciu dla ludzi wychudzonych.
Leki przeciwalergiczne, które mogą sprzyjać przybieraniu na wadze w długim okresie czasu, to także cetyryzyna, fekosfenadyna oraz popularna desloratadyna. Opublikowane w periodyku „Obesity” badanie wykazało, że mężczyźni trwale biorący leki antyhistaminowe byli średnio o 11 kg ciężsi niż ci nieprzyjmujący leków. W przypadku kobiet różnica ta wynosiła 5 kg.

Inne leki, które powodują tycie

Istnieje więcej substancji leczniczych, których przyjmowanie sprzyja nadwadze lub otyłości. Niektóre zwiększają apetyty, inne ograniczają tempo metabolizmu, a jeszcze inne powodują retencję wody w tkankach. W szczególności mowa o lekarz przepisywanych na migrenę oraz lekach przeciwpadaczkowych. Wiele kobiet odnotowuje również przyrost wagi w związku z przyjmowaniem antykoncepcji hormonalnej.

Jak ograniczyć tycie związane z przyjmowaniem leków?

Jeśli zauważysz przyrost wagi niewyjaśniony zmianą w stylu życia, spróbuj porozmawiać o tym z lekarzem. Wiele ze wspomnianych wyżej leków posiada zamienniki, które nie wiążą się ze zwiększonym ryzykiem nadwagi. W przypadku, gdy nie da się leku zmienić, doktor może zasugerować zmianę dawkowania.

Przede wszystkim należy jednak pamiętać, że przyjmując te same preparaty jedni pacjenci przybierają po 10 kg, a inni wcale. Wiąże się to nie tylko z faktem, że różne organizmy różnie reagują na te same związki aktywne, ale przede wszystkim ze stylem życia. Sam fakt, że dany preparat stymuluje apetyt albo spowalnia metabolizm nie oznacza jeszcze, że trzeba się pogodzić z nadwagą.

Aby zapobiegać tyciu związanemu z terapią należy przede wszystkim zmienić dietę. Sama tylko eliminacja alkoholu, słodyczy i fastfoodów w większości przypadków pozwoli zahamować przyrost wagi. Zasadne jest przeorganizowanie jadłospisu, tak, aby opierał się na warzywach i owocach, chudym mięsie i rybach oraz węglowodanach złożonych.Kluczową rolę w utrzymywaniu racjonalnej wagi ciała mimo terapii farmakologicznej ma aktywność fizyczna. Nie musi to być aktywny trening fizyczny, który przy wielu chorobach jest niemożliwy bądź niewskazany. Lekkie ćwiczenia gimnastyczne i dużo chodzenia to w większości przypadków wystarczająca forma prewencji. Próba codziennego osiągnięcia limitu 8-10 tysięcy kroków nie tylko zmniejszy zagrożenie nadwagą, ale również wpłynie korzystnie na przebieg leczonych chorób, zwłaszcza cukrzycy, nadciśnienia czy depresji.

Bibliografia