Nalewki – właściwości, skład i rodzaje nalewek

Pod pojęciem nalewek rozumiemy dziś zarówno mocne likiery pite dla czystej przyjemności, jak i lecznicze likwory mające na celu złagodzenie zdrowotnych dolegliwości. Tak naprawdę jednak producenci alkoholi nadużywają nazwy, która tradycyjnie odnosi się właśnie do tzw. kordiałów, czyli specyfików przyrządzanych w celach terapeutycznych. Na co więc pomagać mogą nalewki i jak można z nich korzystać?

1. Historia nalewek
2. Jak powstają nalewki?
3. Nalewki owocowe
4. Nalewki ziołowe
5. Nalewki z innych surowców
6. Czy warto popijać nalewki?

Najogólniej mówiąc nalewki to napoje o 40-45% zawartości alkoholu powstałe na bazie określonych surowców, w szczególności owoców, ziół, kwiatów, korzeni. Maceracja w alkoholu ma sprawiać, że substancje aktywne przenikają do cieczy razem ze smakami i aromatami i są w niej utrwalane. Do wyroby wykorzystuje się zarówno czysty spirytus, jak i alkohole takie jak wódka, koniak czy gin. Poza maceracją produkt bywa dodatkowo destylowany i słodzony.

Historia nalewek

Niektóre źródła jako ojca nalewek wskazują Hipokratesa, żyjącego na przełomie V i IV w. p.n.e. Faktycznie, starogrecki prekursor medycyny polecał swoim pacjentom wino wzmocnione miodem i przyprawami jak tonik na wiele problemów zdrowotnych. Już wcześniej jednak ludzie podejrzewali, że alkohol wzmacnia działanie poszczególnych substancji i działa jako doskonały konserwant. Uważa się wręcz, że starożytni Egipcjanie czy Chińczycy nawet ok. 2 tysięcy lat przed naszą erą potrafili destylować alkohol i wykorzystywali go jako lek.

W Europie pomysł na nalewki miał rozprzestrzenić się tak naprawdę dopiero w XII-XIII w., a pierwsze receptury były pilnie strzeżone. Ich rozwojem i produkcją często zajmowali się klasztorni mnisi – tak powstała na przykład słynna benedyktynka czy ziołowy likier Chartreuse. Do Polski pomysł najprawdopodobniej dotarł dopiero w XVI w. z Francji, wraz z Henrykiem III Walezym, ale szybko spotkał się z ogromnym zainteresowaniem. Niemal każda bogatsza rodzina wyrabiała swoje nalewki, a szlacheckie rody szczyciły się również własnymi, oryginalnymi recepturami.

W XVII w. na świecie pojawiła się jedna z najbardziej kontrowersyjnych nalewek – laudanum – będąca alkoholowym wyciągiem z opium. Specyfik ten mimo silnie uzależniającego działania stosowany był medycynie jako lek przeciwbólowy jeszcze w poprzednim stuleciu.

Jak powstają nalewki?

W najprostszym wariancie surowiec, np. zioła, jest odpowiednio rozdrabniany, aby ułatwić przenikanie substancji aktywnych do maceratu. Następnie zalewa się go alkoholem o wysokim stężeniu i pozostawia w zamkniętym, niekorodującym naczynia na okres co najmniej 2-4 tygodni. Po tym czasie surowiec jest odcedzany, a napój nadaje się do spożycia. Prawidłowo sporządzona nalewka zachowuje trwałość nawet przez kilka lat, a ze względu na wysokie stężenie substancji czynnych podawana jest w małych dozach i starcza na długi okres używania.

Nalewki owocowe

W polskiej kulturze największą popularnością cieszą się nalewki owocowe. Niestety, spora część z nich to po prostu słodkie likiery pite dla przyjemności raczej niż dla zdrowia. Uważa się co prawdą, że niewielki kieliszek mocnego alkoholu po posiłku (zwłaszcza ciężkim) może ułatwić trawienie, ale trudno tutaj doszukiwać się faktycznego terapeutycznego znaczenia.

Pozytywnym wyjątkiem jest jarzębiak, czyli nalewka z jarzębiny. Szczególnie bogata w przeciwutleniacze, zwłaszcza kwas fenolowe i flawonoidy, ma działać przeciwzapalnie i bakteriobójczo. Polecana jest zwłaszcza przy problemach z trawieniem oraz przy przeziębieniach. Zdrowotnymi walorami szczyci się również nalewka z aronii, będąca kopalnią witaminy P o działaniu antybakteryjnym i przeciwgrzybicznym oraz tanin o właściwościach przeciwnowotworowych. Kolejnym hitem na jesień i zimę ma być nalewka z głogu polecana przy chorobach serca, infekcjach wirusowych, a także stanach zapalnych dróg moczowych. Na problemy z trawieniem remedium może być natomiast nalewka z pigwy, która dodatkowo ma działanie rozgrzewające, pobudzające apetyt i wspomagające pracę wątroby. Pozytywnie na układ moczowy, oddechowy i krążeniowy ma wpływać również nalewka z czarnego bzu, którą poleca się również jako naturalne wzmocnienie odporności w okresie jesienno-zimowym.

Warto zauważyć, że dzięki nalewkom wykorzystujemy cenne związki aktywne zawarte w owocach nie znajdujących się w codziennym menu, a często wręcz niejadalnych.

Nalewki ziołowe

Lecznicza moc ziół znana jest człowiekowi od tysiącleci i to na wszystkich kontynentach. Wyciągi alkoholowe to najpopularniejszy obok naparów sposób wykorzystania bioaktywnych substancji zawartych w liściach, korzeniach, nasionach czy młodych pędach.Nalewka z arcydzięgla (korzenia) polecana jest na przykład jako panaceum na dolegliwości trawienne – ma działać rozkurczowo, zwalczać zgagę, nudności i wzdęcia, a ponadto wspomagać oczyszczanie organizmu z toksyn. Jej dodatkowym atutem jest łagodzący wpływ na układ nerwowy, zwłaszcza w kontekście walki ze stresem.

Nalewka z brzozy (liści) ma z kolei działać napotnie i moczopędnie, uśmierzając też bóle reumatyczne i oczyszczają układ krwionośny. Przygotowana z pączków brzozy ma dodatkowo pobudzać wydzielanie żółci, działać wykrztuśnie i łagodzić bolesne miesiączki. Problemy menstruacyjne ma redukować również nalewka z piołunu, polecana również przy bólach żołądka, pasożytach wewnętrznych i ogólnym osłabieniu czy braku witalności. Z kolei nalewka z jeżówki purpurowej ma wspomagać układ oddechowy i odpornościowy w walce z patogenami odpowiedzialnymi za jesienno-zimowe infekcje.

Warto wiedzieć, że niektóre alkoholowe wyciągi przeznaczone są głównie do użytku zewnętrznego. Przykładem jest nalewka z żywokostu, którą poleca się nacierać obolałe stawy, obrzęknięte w wyniku kontuzji kończyny czy nawet złamania kości. Wcieranie specyfiku w skórę pleców skutecznie łagodzi również bóle kręgosłupa.

Nalewki z innych surowców

Pomysłów na lecznicze nalewki jest jednak znacznie więcej, a niektóre bywają dość zaskakujące. Od wieków przygotowuje się na przykład alkoholowy macerat z zielonych orzechów włoskich, które chociaż są całkiem niejadalne, zawierają cenne kwasy fenolowe, witaminy i minerały. Orzechówka ma zwalczać nie tylko bakterie, wirusy i grzyby, ale nawet pasożyty. Poleca się ją również na bóle żołądka różnego pochodzenia oraz niestrawność po ciężkich posiłkach. Nalewka z kasztanów ma natomiast działać przeciwobrzękowo, przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Jej głównym wykorzystaniem są zaburzenia układu krążenia, w tym żylaki kończyn dolnych oraz hemoroidy. Znajduje również zastosowanie przy bólach pooperacyjnych oraz reumatycznych.

Kolejną ciekawą propozycją z naturalnej apteczki jest nalewka z propolisu, czyli pszczelego kitu. Polecana jako naturalny antybiotyk na szeroki wachlarz dolegliwości, ma m.in. zwalczać gronkowca złocistego, wirusa grypy a także drożdżaki z rodzaju Candida. Jako lek przeciwreumatyczny redukuje dolegliwości towarzyszące stanom zwyrodnieniowym,  a ponadto przyspiesza rekonwalescencję po urazach i operacjach. Niemniej intrygującą propozycją jest nalewka z bursztynu polecana przede wszystkim przy objawach przeziębieniach takich jak kaszel, katar i bóle gardła, a ponadto przy dolegliwościach reumatycznych i zaburzeniach funkcjonowania tarczycy.

Czy warto popijać nalewki?

Nalewki są bardzo szybko absorbowane przez ścianę żołądka. Substancje aktywne łatwo dostają się więc do krwiobiegu i mogą bez opóźnień rozpocząć działanie – ich wchłanianie nie jest ograniczone jak w przypadku wielu naturalnych pokarmów. Większość nalewek da się przy tym przygotować samodzielnie w domu co oznacza nie tylko niskie koszty, ale także możliwość kontrolowania źródła pochodzenia surowców i ich jakości.

Dzięki wysokiemu stężeniu nalewki dawkuje się z kroplach lub mililitrach, co umożliwia łatwe odmierzanie doz i ich ewentualne korygowanie. Dzięki dodatku miodu lub cukru smak jest zazwyczaj dość akceptowalny i nie zniechęca nawet wrażliwych osób.

Wykorzystywanie nalewek podlega jednak pewnym obostrzeniom i warunkom. Przede wszystkim co do zasady nie są one polecane alkoholikom, małym dzieciom, kobietom w ciąży ani, dla których alkohol jest wyjątkowo niewskazany. Młodzieży od lat 12 można zazwyczaj podawać małe dawki w odpowiednio dużym rozcieńczeniu, np. z herbatą. Minimalny poziom spożytego alkoholu nie powinien w tym przypadku wpływać negatywnie na organizm.

Wiele nalewek ze względu na swoje silne oddziaływanie może jednak także kłócić się z przyjmowanymi już lekami prowadząc m.in. do zaburzeń krzepnięcia krwi, uszkodzeń wątroby bądź niepożądanego, zbyt intensywnego działania danego leku. Spotyka się również doniesienia o alergicznych reakcjach objawiających się wysypką, obrzękami, trudnościami w oddychaniu czy nawet wstrząsem anafilaktycznym.Pamiętajmy więc, aby nalewki traktować z ostrożnością i zawsze przyjmować tylko i wyłącznie w ograniczonych ilościach. Nie są to na pewno specyfiki, które można swobodnie „popijać”, a wszelkie niepożądane reakcje są wskazaniem do zaprzestania użycia. W przypadku długoterminowej kuracji warto zawsze skonsultować się z lekarzem.

Bibliografia