Znamiona na skórze - objawy, przyczyny i leczenie znamion na skórze

Rak skóry należy do najczęściej diagnozowanych nowotworów na świecie. W skali globalnej co roku z jego powodu umiera ponad 100 tysięcy osób. Przyczyną śmierci zazwyczaj bywa zbyt późne rozpoznanie niebezpiecznych znamion. Większość ludzi, niestety, nie kontroluje regularnie zmian na skórze i nie wyszukuje odpowiednio wcześnie pomocy lekarskiej, co utrudnia skuteczne leczenie. Na które znamiona należy więc zwracać uwagę i kiedy warto wybrać się na konsultację?

1. Rodzaje raka skóry
2. Rak podstawnokomórkowy – jak go rozpoznać?
3. Rak kolczystokomórkowy – typowe objawy
4. Czerniak złośliwy, czyli które znamiona są najbardziej niebezpieczne?
5. Jak obserwować znamiona?
6. Kiedy należy udać się do lekarza?

Statystyki są bardzo niepokojące. Według danych Globalnej Koalicji Wsparcia Pacjentów z Melanomą, co 4 minuty gdzieś na świecie z powodu raka skóry umiera człowiek. Światowa Organizacja Zdrowia przewiduje, że do roku 2040 liczba zgonów z tego powodu wzrośnie o 20%. Polska należy do krajów z najwyższym odsetkiem czerniaka oraz najwyższym poziomem śmiertelności z jego powodu.

Rodzaje raka skóry

Rak skóry częściej występuje u mężczyzn i ma u nich gorsze rokowania. 41% zmian nowotworowych zlokalizowanych jest u nich na tułowiu, 23% w obrębie głowy, 19% na ramionach i 13% na nogach. U kobiet natomiast najbardziej narażone są właśnie nogi (38% przypadków), później ręce (25%), tułów (20%), zaś najmniej głowa.

Nie każde znamię jest oczywiście rakiem skóry. Większa część to po prostu łagodne zmiany zbudowane z melanocytów. Nowotwory skóry dzieli się na dwie podstawowe kategorie: nieczerniakowe (NMSC) oraz czerniaka złośliwego (melanoma). Ten ostatni jest najbardziej śmiertelny. Dodatkowo nieczerniakowe nowotwory dzielimy na:

• raka podstawnokomórkowego (BCC),
• raka kolczystokomórkowego (SCC).

Są one znacznie mniej niebezpieczne, ale w obliczu zaniedbania również mogą prowadzić do śmierci. Każdy ze wspomnianych wyżej typów raka skóry manifestuje się nieco inaczej, dlatego warto być świadomym różnych sygnałów alarmowych. Mitem jest na przykład twierdzenie, że tylko płaskie, czarne znamiona stwarzają ryzyko!

Rak podstawnokomórkowy – jak go rozpoznać?

Zdecydowana większość znamion o charakterze nowotworowym to właśnie rak podstawnokomórkowy (z ang. Basal Cell Carcinoma). Niestety, liczba przypadków rejestrowanych na całym świecie co 25 lat podwaja się. Szacuje się wręcz, że wśród białej populacji 23-28% kobiet oraz 33-39% mężczyzn rozwinie go w ciągu swego życia. Dobra wiadomość jest taka, że w przypadku wczesnej diagnozy prognozy całkowitego wyleczenia są wyśmienite. Nie oznacza to oczywiście, że BCC nie jest zagrożeniem dla życia – metastazy do kości i płuc są bardzo rzadkie, ale możliwe. Ten rodzaj raka jest jednak bardzo agresywny lokalnie i bez interwencji może prowadzić do masywnej destrukcji tkanki miękkiej, a nawet kości.

Znamiona diagnozowane jako rak podstawnokomórkowy zlokalizowane są głównie na obszarach skóry eksponowanej na słońce. Aż 64% z nich pojawia się w obrębie głowy. Jak go rozpoznać? Najczęstszy guzkowy typ ma postać różowych lub cielistych grudek, o błyszczącej powierzchni, z których wychodzą rozgałęziające się naczynia krwionośne. W bardziej zaawansowanych stadiach zmiana zaczyna wrzodzieć i wówczas jej krawędzie się charakterystycznie rolują.

Rak podstawnokomórkowy typu powierzchniowego manifestuje się natomiast jako łuszczące się plamy z rumieniową powierzchnią. Oba wspomniane typy mogą być ciemniejsze wskutek nagromadzenia pigmentu i wówczas bywają mylone z czerniakiem złośliwym lub są lekceważone jako „pieprzyk”. Ich barwa może być brązowa, czarna lub nawet niebieska, a cechą charakterystyczną jest podwyższona krawędź. Wreszcie, BCC może również objawiać się jako białe, woskowate zmiany, które na pierwszy rzut oka przypominają blizny.

Rak kolczystokomórkowy – typowe objawy

Znacznie rzadszym rodzajem nieczerniakowatego nowotworu jest rak kolczystokomórkowy (z ang. Squamos Cell Carcinoma). I w tym przypadku prognozy są bardzo optymistyczne, a chirurgiczne usunięcie znamienia zazwyczaj kończy problem. Metastazy i przypadki śmiertelne są naprawdę rzadkie, co nie znaczy, że raka można zaniedbywać.

Znamiona pojawiają się na skórze niechronionej ubraniami, szczególnie często na skórze głowy, powiekach, ustach oraz małżowinach usznych. Obserwowane są jednak również na innych miejscach, łącznie z genitaliami czy podeszwami stóp. Przyczyną oprócz nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV (słońce, solarium) bywają wcześniejsze oparzenia, przewlekłe stany zapalne skóry, ale także infekcje wywołane wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV).

Niestety, rozpoznanie nie jest najłatwiejsze, bo rak kolczystokomórkowy przyjmuje kilka bardzo różnych postaci. Może manifestować się jako czerwone, szorstkie i łuszczące się plamy, ale także krwiste, twarde guzki. Rzadziej przypomina również brązowe brodawki lub tworzy wrzodziejące zmiany na dawnych bliznach czy wrzodach. Bardzo często obserwowany jest w miejscach, gdzie skóra jest wyraźnie zniszczona opalaniem, pomarszczona i przesuszona.

Czerniak złośliwy, czyli które znamiona są najbardziej niebezpieczne?

Według Amerykańskiego Towarzystwa Raka melanoma stanowi zaledwie 1% wszystkich przypadków raka skóry. Niestety jednak, odpowiada za największą liczbę zgonów. Aż 90% wszystkich przypadków czerniaka złośliwego asocjowanych jest ekspozycją na promieniowanie słoneczne, zwłaszcza promieniowanie UVB, które stymuluje melanocyty do produkcji melaniny. Zazwyczaj obserwowany jest na opalanych partiach skóry, ale tak naprawdę może pojawić się wszędzie. Początki czerniaka są też zwykle dość utajone i mogą manifestować się jako lokalne zasinienie czy ciemna bruzda pod paznokciem. Stosunkowo najczęściej dotyczą jednak znamion.

Dla potrzeby lepszej identyfikacji i wczesnego wykrywania złośliwych zmian nowotworowych skóry opracowano system ABCDE. Jako czerniaka można więc podejrzewać znamiona, które spełniają następujące kryteria:

• Asymetria (Asymmetry) – jedna połowa znamienia wyraźnie różni się od drugiej.
• Krawędź (Border) – brzegi znamienia są nierówne, poszarpane, niewyraźnie zarysowane.
• Kolor (Color) – w ramach znamienia da się zidentyfikować odcienie brązu, czerni i beżu; widoczne być mogą również strefy bieli, szarości, czerwieni lub niebieskiego. Kolor jest niejednorodny.
• Średnica (Diameter) – znamię jest większe niż 6 mm w przekroju płaskim. Wczesne stadia czerniaka mogą być mniejsze, ale obserwuje się wyraźną tendencję wzrostową.
• Ewolucja (Evoloving) – znamię zmienia się w czasie, nie tylko w zakresie rozmiaru, ale także koloru i kształtu. Normalne „pieprzyki” stają się nagle twarde lub guzkowate, wyglądają niesympatycznie.

Żaden człowiek gołym okiem nie jest oczywiście w stanie zdiagnozować u siebie czerniaka złośliwego. Reguła ABCDE typuje więc podejrzane zmiany, ale nie przesądza o ich charakterze.

Jak obserwować znamiona?

Ogromna większość znamion na naszym ciele jest niegroźna. Mogą być one brązowe, czarne lub beżowe, ale zazwyczaj mają dość jednolitą barwę. Bywają płaskie lub wypukłe, a ich średnica nie przekracza 6 mm. Najważniejsze jest, że pozostają niezmienne mimo upływu czasu. Wszystkie nowo pojawiające się lub zmieniające się znamiona wymagają jednak bacznej obserwacji, zwłaszcza jeśli dotyczą osób dorosłych. Rozwój nowych znamion jest dość powszechny w okresie dzieciństwa i ciąży i nie musi wcale zwiastować nic złego.

W miejscach łatwo dostępnych obserwację można prowadzić samodzielnie. Optymalnie jest jednak, gdy kontrole przeprowadza osoba trzecia, np. członek rodziny, który może również obejrzeć skórę między włosami czy plecy. Znamiona budzące wątpliwości warto jest sfotografować z bliska i po 2-3 tygodniach powtórzyć zdjęcie, próbując znaleźć różnice. Większe zmiany poleca się też zmierzyć linijką i zapisać wielkość wraz z datą pomiaru. Takie dane mogą posłużyć lekarzowi do późniejszej diagnozy.

O potencjale rakotwórczym świadczyć może również ilość znamion. Za niebezpieczną liczbę uważa się ponad 50 znamion na całym ciele lub ponad 10 na ramionach powyżej łokci.

Kiedy należy udać się do lekarza?

Każdy człowiek powinien regularnie raz na rok odwiedzać dermatologa w celu przeprowadzenia całkowitej kontroli znamion. Między tymi wizytami można poprosić o pilną konsultację w przypadku zaobserwowania wspomnianych wyżej zmian w wyglądzie. Poza tym niepokojące są takie objawy jak:

• krwawienie ze znamienia;
• sączenie się wydzieliny;
• owrzodzenie w miejscu znamienia, które nie chce się zagoić;
• wyraźny świąd lub zmiana uczucia związanego ze znamieniem.

Podejrzane znamię powinno być jak najszybciej pokazane dermatologowi. Już w przeciągu 6 tygodni czerniak może bowiem ewoluować na tyle, że będzie zagrażać życiu. Do czasu konsultacji znamię należy chronić przed ewentualnymi otarciami i ekspozycją na promienie słoneczne.

Bibliografia