Olejki eteryczne – właściwości i działanie. Jak stosować olejki eteryczne?
Uważa się, że już 18 tysięcy lat p.n.e prymitywni ludzie korzystali z uzdrowicielskiej mocy roślin. Dopiero w czasach starożytnego Egiptu, ok. 5000 lat temu, zielarze nauczyli się jednak izolować z tkanek roślinnych to co najlepsze – tak powstały właśnie olejki eteryczne. Ta wiedza o kondensacji aktywnych substancji przyrodniczych szybko podbiła starożytne Chiny i Indie, stając się elementem większości systemów medycznych. Zastosowanie olejków eterycznych ma jednak także poparcie we współczesnej nauce.
Ojcem nowożytnej aromaterapii jest Francuz René Maurice Gattefossé, który poświęcił swoje życie na badanie leczniczego działania substancji pochodzenia roślinnego. W roku 1937 r. opublikował on słynne dzieło pod tytułem „Aromathérapie”. Wszystko wskazuje na to, że przełomem w jego badaniach był, jak to często bywa, przypadek. Otóż podczas pracy w swym laboratorium Gattefossé spowodował małą eksplozję i mocno sparzył sobie obie ręce. Z desperacji zastosował na spaloną tkankę esencję z lawendy, którą miał akurat przygotowaną, i z zaskoczeniem obserwował tempo regeneracji.
Jak powstają olejki eteryczne?
Odpowiedzią na pytanie, jak wydobyć maksimum mocy ze znanych roślin leczniczych okazała się destylacja. Do dziś większość olejków eterycznych pozyskuje się tą tradycyjną metodą, znaną ludzkości już od tysięcy lat. Proces polega na przepuszczaniu przez tkankę roślinną pary lub pary z wrzątkiem, tak aby uwolnić substancje lotne. Specjalnymi rurami para ta kierowana jest kondensatora, gdzie pod wpływem obniżenia temperatury ulega skropleniu. Otrzymana ciecz składa się z wody oraz tłustej warstwy olejku, naturalnie odkładającej się na wierzchu, który zbiera się za pomocą specjalnego syfonu.
Alternatywną metodą stosowaną zwłaszcza w produkcji olejków z owoców cytrusowych jest ekstrakcja. Na skalę masową jest to proces zmechanizowany, który polega na oddzieleniu skórki owoców, a następnie umieszczeniu jej maszynie, która obraca się intensywnie i jednocześnie dziurawi skórę. Wirówka pozwała łatwo oddzielić tłustą frakcję olejku eterycznego od soku owocowego.
Jak działają olejki eteryczne?
Do produkcji olejków eterycznych używa się różnych części roślin – nie tylko liści, ale także kwiatów, korzeni, kory czy nawet żywicy. Wszystko zależy od stężenia substancji leczniczych w poszczególnych tkankach. O jakich substancjach mowa?
Do substancji lotnych obecnych w olejkach eterycznych należą przede wszystkim estry, terpeny, fenole, etery oraz ketony. Ich wpływ na procesy fizjologiczne organizmu może być wieloraki. Mogą one zwalczać bakterie, wirusy i grzyby, wpływać na poziom wydzielania określonych hormonów oraz enzymów trawiennych, zwiększać koncentrację tlenu w tkankach, a nawet zwalczać wolne rodniki, m.in. zapobiegając chorobom neurodegeneracyjnym.
Spora grupa olejków ma również działanie relaksacyjne i łagodzące, wpływając bardziej na psychologię niż fizjologię. Wreszcie, olejki aplikowane w rozcieńczeniu na skórę zwalczają stany zapalne, redukują oznaki starzenia czy zmiany pigmentacyjne, chronią przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym, a nawet stymulują wzrost włosów.
Olejki co do zasady wykorzystuje się do inhalacji lub wmasowuje w skórę, po uprzednim rozcieńczeniu w oleju bazowym, np. oliwie z oliwek czy oleju ze słodkich migdałów. Formą pośrednią między tymi dwoma metodami jest dodawanie dawki olejku do kąpieli – nie dotyczy to jednak wszystkich olejków ze względu na możliwość podrażnienia błon śluzowych.
Najbardziej uniwersalne olejki eteryczne
Wyróżnia się ok. 90 olejków eterycznych pochodzących z różnych źródeł i mających rozmaity wpływ na organizm. Trudno jest oczywiście mieć je wszystkie w domowej apteczce, stąd najchętniej kupowane są olejki o szerokim spektrum działania. Należy do nich m.in. olejek z mięty pieprzowej, złożony głównie z mentolu i mentonu. Wsmarowywany w skronie jest on niezwykle efektywny w zwalczaniu bólów głowy, a w formie inhalacji działa stymulująco, wzmaga koncentrację, łagodzi mdłości, a także ma działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, pomagając w zwalczaniu pospolitych infekcji górnych dróg oddechowych.
Dalej na liście najważniejszych olejków eterycznych, które warto mieć w domowej apteczce, znajduje się wspomniany już olejek lawendowy. Zawarte w jego składzie linalol, linaly acetate, eukaliptol oraz kamfora mają skumulowane działanie uspokajające, usypiające i rozkurczowe. Olejek polecany jest również przy oparzeniach, osłabionej odporności oraz problemach skórnych.
Niezwykłą renomą cieszy się również olejek z drzewa herbacianego, które przede wszystkim słynie jako silny fungicyd radzący sobie nawet z grzybicą paznokci. Pochodzący z dalekiej Australii, był w kulturach aborygeńskich od dawien dawna stosowany do leczenia infekcji różnego typu. Współczesna aromaterapia potwierdza jego działanie przeciwwirusowe, przeciwzapalne, a nawet przeciwłupieżowe. W odpowiednim rozcieńczeniu pomaga również radzić sobie z bardzo nasilonym trądzikiem.
Do olejków przeciwzapalnych należy również olejek eukaliptusowy, niezastąpiony przy leczeniu kataru i infekcji górnych dróg oddechowych. To najlepszy sposób na odświeżanie powietrza w pokoju, który pomaga obkurczyć śluzówkę i ułatwić oddychanie. Olejek eukaliptusowy polecany jest również do odstraszania insektów, pobudzania systemu odpornościowego oraz walki z pasożytami i roztoczami. Ważnie zastosowanie, nie tylko w kuchni, ma oregano, a konkretnie odkażający i antybiotyczny olejek z oregano, który odgrywa doniosłą rolę w medycynie naturalnej. Poza zwalczaniem patogenów i pasożytów, olejek z oregano wykazuje również pomoc w łagodzeniu stanów zapalnych stawów w przebiegu chorób reumatycznych czy zapaleniu dziąseł.
Nieco inną, ale równie świeżą wonią odznacza się olejek z trawy cytrynowej. W Azji jest to do dzisiaj swego rodzaju panaceum wykorzystywane do odświeżenia i dezynfekcji wnętrz, odstraszania insektów, łagodzenia dolegliwości żołądkowych, walki z infekcjami, łupieżem oraz innymi grzybami chorobotwórczymi. Według niektórych źródeł olejek z trawy cytrynowej ma wręcz zdolność spowalniania procesów nowotworowych. Olejek majerankowy ‒ kolejna klasyka aromaterapii ‒ polecany jest przede wszystkim jako środek przeciwbólowy. Poza tym olejek łagodzi kaszel i ogranicza stan zapalny w drogach oddechowych, jest wsparciem przy problemach żołądkowych i ma korzystny wpływ na ciśnienie krwi. Wdychanie par z olejku majerankowego uspokaja i relaksuje i pomaga w zasypianiu.
Wiele cennych zastosowań ma także olejek cedrowy, który jest wykorzystywany w leczeniu przeziębień i grypy. Posiada też właściwości wykrztuśne. Stosowany zewnętrznie pomaga walczyć z chorobami skóry, np. z trądzikiem, egzemą, wypryskami, owrzodzeniami i oparzeniami. Stosowany na włosy, niweluje łupież i łojotok. Podobne właściwości wykazuje olejek sosnowy, który ma działanie odkażające w stosunku do bakterii, grzybów i pleśni, przy czym jest to zaledwie jedna z jego licznych zalet! Olejek sosnowy jest cennym środkiem przeciwbólowym – przynosi ulgę przy poparzeniach, bólach mięśni, zapaleniami stawów, a także migrenach. Rozpylany w powietrzu poprawi koncentrację i uspokoi skołatane nerwy. W rozcieńczeniu leczy trądzik, łuszczycę, egzemę, a nawet grzybicę skóry czy brodawki. Dobroczynne właściwości iglaków znajdziemy także w przeciwzapalnym i odkażającym olejku jałowcowym, który pomaga nie tylko przy problemach skórnych. Olejek jałowcowy znany jest z tego, że wspomaga trawienie, niweluje zgagę i wzdęcia. Jego kojący zapach zredukuje objawy stresu i ułatwi zasypianie. Aromat igliwia wykorzystuje też olejek pichtowy, który koi zmysły, uspokaja i leczy. Jest pomocny w terapii infekcji górnych dróg oddechowych. Poza tym ma pozytywne działanie na skórę. Dzięki swoim właściwościom bakterio- i grzybobójczym wyeliminuje zarówno grzybicę, jak i trądzik.
Inne ważne olejki eteryczne
Do chętnie kupowanych olejków eterycznych zaliczyć można też olejek cytrynowy, doskonały do pielęgnacji skóry oraz odkażania domowych wnętrz; rozgrzewający olejek cynamonowy przynoszący ulgę tak w bólach stawów i mięśni, jak i przeziębieniach, olejek szałwiowy – doskonale dezynfekujący, a zarazem łagodzący zaburzenia hormonalne typowe dla menopauzy oraz olejek anyżowy, który potrafi zwalczyć bóle głowy, świetnie radzi sobie w stanach napięcia nerwowego, pomaga w dolegliwościach trawiennych. Często sięgamy także po kojarzony z kuchnią olejek waniliowy, który łagodzi stany napięcia nerwowego, ale również wprowadza w dobry nastrój oraz może pomóc w walce z bezsennością. Działa także antyseptycznie, dlatego nadaje się do odkażania skóry.
Godne polecenia są również olejek rozmarynowy o działaniu stymulujący, wykrztuśnym i poprawiającym krążenie oraz olejek rumiankowy znany z właściwości uspokajających, przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Nieco mniej znany, ale warty wypróbowania jest olejek bergamotkowy, którego działanie jest wielokierunkowe i obejmuje walkę z bólem, stanami zapalnymi, grzybicą skóry i trądzikiem. Wykazuje też działanie uspakajające i relaksujące. Mniej popularny i znany głównie ze swoich właściwości pielęgnacyjnych olej z pestek malin, pomoże w walce ze skórą podrażnioną, trądzikową, przesuszoną, a także skłonną do alergii. Z kolei egzotyczny olejek paczuli, kojarzony głównie z przemysłem perfumeryjnym, pomoże w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, choroby lokomocyjnej oraz problemów skórnych.
W sklepach znajdziemy też mniej znane olejki eteryczne o istnieniu których zapewne nie wiedzieliśmy. Na przykład olejek geraniowy, który pozyskuje się przez destylację pelargonii, znany ze swojego przeciwzapalnego, antybakteryjnego i antyoksydacyjnego działania, antyseptyczny i pięknie pachnący olejek kardamonowy, pobudzający i odświeżający olejek kamforowy, odkażający olejek tymolowy (tymiankowy) czy pomocny przy problemach żołądkowo-jelitowych olejek kminkowy.
O czym należy pamiętać stosując olejki eteryczne?
Aby korzystać z uzdrawiającej mocy aromaterapii należy przede wszystkim zadbać o bezpieczeństwo. Skuteczność olejków eterycznych wynika bowiem z ich mocy, która może, niestety, być mieczem obusiecznym.
Pamiętajmy więc o następujących faktach:
- Co do zasady, olejków eterycznych nie należy używać wewnętrznie. Wyjątek od tej regułą stanowią jedynie olejek rumiankowy, pomarańczowy, waniliowy, grejpfrutowy i imbirowy. Niestety, brakuje definitywnych wytycznych dotyczących optymalnego dawkowania i jest to praktyka odradzana przez dużą część aromaterapeutów.
- Większość olejków należy rozcieńczyć w oleju bazowym w bezpiecznej proporcji 18 kropli na 30 ml oleju bazowego. Dla niemowląt proporcja ta wynosi 5 kropli na 30 ml oleju, zaś dla dzieci do lat sześciu 10 kropli na 30 ml. Wyjątkiem jest masaż sportowy dla dorosłych, przy którym stosuje się nawet 90 kropli na 30 ml.
- Do rzadkich olejków, które można aplikować na skórę nierozcieńczone, ale w bardzo małych dawkach (punktowe stosowanie) należą: olejek rumiankowy, cyprysowy, eukaliptusowy, lawendowy, różany, z drzewa herbacianego oraz z drzewa sandałowego.
- Kobiety ciężarne nie powinny stosować wielu olejków ze względu na ryzyko wywołania przedwczesnej akcji porodowej oraz nieznany lub potencjalnie niebezpiecznych wpływ na zdrowie płodu. Do olejków bezpiecznych w ciąży zalicza się olejek imbirowy, grejpfrutowy i cytrynowy, a także lawendowy i rumiankowy.
- Olejek lawendowy, rumiankowy i ze słodkiej pomarańczy są również bezpieczne dla niemowląt już od 3 miesiąca życia.
- Przed zastosowaniem olejku eterycznego na skórę należy przeprowadzić test alergiczny. W tym celu kilka kropli rozcieńczonego według powyższych zaleceń olejku wciera się w czystą skórę przedramienia, zakleja plastrem i pozostawia na 24 godziny. Jeśli po zdjęciu plastra widać będzie zaczerwienienie, łuszczenie czy bąble, to znak, aby danego olejku eterycznego nie używać wcale.
Wreszcie pamiętajmy też, że tak jak z lekami czy herbatami ziołowymi, pochodzenie ma znaczenie. Na rynku dostępne są różne serie olejków eterycznych, dość znacznie różniących się cenami. Niestety, czasem te najtańsze są po prostu produktami gorszej jakości – nie tylko mniej skutecznymi, ale potencjalnie niebezpiecznymi ze względu na zanieczyszczenia. Dlatego przed zakupem warto zweryfikować opinie o producencie i posiadane przez niego certyfikaty. W końcu olejki eteryczne mają pomagać, a nie szkodzić, a w czystości i kondensacji leży ich siła!
- https://www.tisserandbenelux.eu/aromatherapie/gattefosse; 2019-11-25;
- https://essentialoilsacademy.com/history/; 2019-11-25;
- https://naha.org/explore-aromatherapy/about-aromatherapy/how-are-essential-oils-extracted/; 2019-11-25;
- https://draxe.com/essential-oil-uses-benefits/; 2019-11-25;
- https://www.wellandgood.com/good-looks/10-best-essential-oils/; 2019-11-25;
- https://www.healthline.com/health/are-essential-oils-safe#guidelines-for-internal-use; 2019-11-25;
supper