Płukanie (irygacja) nosa i zatok – wskazania i efekty. Jak przyrządzić roztwór do płukania nosa?
Katar to przykra dolegliwość, która w sezonie jesienno-zimowym często trapi dzieci i dorosłych. Mówi się, że leczony trwa siedem dni, nieleczony tydzień, sugerując, że infekcja wirusowa ma swój niezmieniony przebieg. Czy tak jest faktycznie? Zwolennicy płukania nosa utrzymują, że ów prosty zabieg pozwala znacznie skrócić i złagodzić przebieg przeziębienia. Co o płukaniu nosa myślą lekarze i naukowcy?
Cielesne wydzieliny mają ściśle określone funkcje, ale ich ilość bywa problemem samym w sobie. Idea, aby pomóc organizmowi w walce z infekcją wypłukując gromadzącą się ropę praktykowana jest już od tysięcy lat. Współczesna medycyna poleca też płukanie gardła i przepłukiwanie oczu, aby pozbyć się drobnoustrojów czy ciał obcych. W aptekach pojawiły się również przyrządy do płukania nosa, które cieszą się stale rosnącą popularnością.
Na czym polega płukanie nosa?
Płukanie nosa praktykowano już w starożytności – jego opisy spotyka się m.in. w teorii ajurwedyjskiej. W klasycznej medycynie pierwsze wzmianki o tej metodzie pojawiły się na początku XX w., a dziś jest już ona powszechnie uznaną terapią pomocniczą w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych.
Zalegająca w nosie wydzielina jest dla człowieka znaczącym dyskomfortem i może powodować komplikacje, od zapalenia ucha środkowego po zapalenie oskrzeli. Smarkanie to naturalny odruch organizmu pozwalający wydobyć część kataru na zewnątrz. Jest ono jednak męczące, mało efektywne i często powoduje silne podrażnienie skóry wokół nozdrzy. Co gdyby jednak fizycznie wypłukać zalegającą wydzielinę?
Budowa nosa faktycznie umożliwia skuteczne płukanie. Woda wpadająca pod ciśnieniem do jednej dziurki przepłynie przez zatoki i wypłynie drugą. Po drodze zbierze ze sobą znaczną część kataru. Zredukuje tym samym nieprzyjemne symptomy infekcji, takie jak zatkany nos, obrzęk czy ból zatok.
Co potrzeba do płukania nosa?
Płukanie nosa można wykonać strzykawką, specjalną butelką z końcówką donosową lub tradycyjnym czajniczkiem zwanym neti pot. Wszystkie można zakupić w aptekach. Ważne, aby przed użyciem naczynie było w całości wysterylizowane.
Drugim niezbędnym składnikiem jest płyn, którym w tym przypadku jest wodny roztwór soli o stężeniu izotonicznym. Przygotować go można samodzielnie w domu. W tym celu gotujemy wodę przez ok. 1 minuty i pozostawiamy do częściowego przestygnięcia. To bardzo ważny etap, który można ominąć jedynie stosując do zabiegu wodę destylowaną.
Do roztworu potrzebować będziesz 3 łyżeczki czystej soli kuchennej bez jodu i substancji przeciwzbrylających oraz 1 łyżeczkę sody kuchennej. Wymieszaj dokładnie obie substancje, a następnie 1 łyżeczkę mieszanki rozpuść w szklance przygotowanej wcześniej ciepłej wody. Jeśli przy pierwszej próbie użycia roztwór wydaje się zbyt silny i powoduje szczypanie, można nieco zmniejszyć ilość soli z sodą. Różne źródła polecają do płukania stosować solankę o stężeniu od 0,9 do 3%.
Jak przeprowadza się płukanie?
Sama procedura nie jest trudna i może być wykonywana nawet u dzieci (powyżej 2 roku życia). Przygotowanym roztworem napełniamy posiadaną strzykawkę, butelkę lub neti pot. Stajemy nad umywalką i przechylamy głowę na bok, tak, aby broda i czoło znalazły się mniej więcej na tym samym poziomie. Następnie ściskamy tłok bądź butelkę, względnie przechylamy neti pot, tak aby woda zaczęła wpływać do wyżej położonej dziurki nosa. Proces ten powinien być dość powolny.
Woda zacznie stopniowo wyciekać dolną dziurką, więc warto nachylić się nad umywalką. W ciągu płukania należy mieć otwarte usta i oddychać przez nie. Po wysmarkaniu nosa przechylamy głowę w drugą stronę i powtarzamy płukanie. Na zakończenie ponownie lekko wydmuchujemy nos.
O czym warto pamiętać wykonując płukanie nosa?
- Dokładnie umyj ręce, zanim zaczniesz manipulować z butelką czy strzykawką.
- Po każdym użyciu dokładnie umyj całą butelkę czy czajniczek gorącą wodą z mydłem, a następnie pozostaw do całkowitego wysuszenia.
- Nie używaj nigdy gorącej wody i nie zwiększaj poziomu soli w roztworze; zimna solanka również jest niewskazana.
- Miej głowę przechyloną tak, aby solanka nie ściekała Ci do gardła.
Czy płukanie jest nieprzyjemne?
Wielu ludzi ma obawy związane z samą procedurą przetaczania słonej wody przez zatoki. Nie jest to z pewnością zabieg przyjemny, ale dla większości dorosłych jego przeprowadzenie nie stanowi żadnego problemu. Gorzej reagują dzieci, które często wystraszone są samym uczuciem i zapominają o oddychaniu ustami, co może prowadzić do zachłyśnięcia.
Czego można oczekiwać? Solanka czasami wywołuje nieprzyjemne poczucie palenia bądź szczypania, które może utrzymywać się jakiś czas po zabiegu. Poza tym zatoki po wypłukaniu dają charakterystyczny efekt porównywany do zaczerpnięcia wody nosem przy nurkowaniu. Konsekwencją płukania może być również wrażenie przytkanego ucha i zwiększone kichanie, a w wyjątkowo rzadkich przypadkach również krwawienie z nosa.
Wskazania do płukania nosa
Jak każe zdrowy rozsądek, nos warto płukać, gdy jest on zatkany. Najczęstszym wskazaniem jest więc katar – pochodzenia wirusowego, jak w przypadku grypy czy przeziębienia, jak i bakteryjny. Mowa zarówno o obfitej, wodnistej wydzielinie, jak i tej gęstej, bardziej zaległej, łącznie z chronicznym nieżytem górnych dróg oddechowych (trwającym ponad 12 tygodni). Analogicznie płukanie ma pomagać również w przypadku zapalenia zatok przynosowych oraz ciążowej niedrożności nosa.
Fizyczne płukanie solanką zamierzone jest jednak nie tylko na drobnoustroje i nadmierny śluz, ale także alergeny i ciała obce. Oprócz funkcji stricte czyszczącej może pełnić rolę prewencyjną – niektóre źródła polecają płukać nos codziennie, aby na bieżąco pozbywać się wirusów i bakterii, a tym samym zapobiegać rozwojowi infekcji. Profilaktyczne płukanie nosa poleca się zwłaszcza osobom często doświadczającym kataru oraz pracownikom zakładów z powietrzem zanieczyszczonym pyłem.
Kiedy nie należy płukać nosa?
Płukanie nosa uważane jest za procedurę bezpieczną przy zachowaniu podstawowych zasad higieny osobistej. Tym niemniej nie należy przeprowadzać go w przypadku ran na twarzy, które nie uległy jeszcze zagojeniu. Zabieg niewskazany jest również dla osób, które cierpią na zaburzenia neurologiczne lub mięśniowo-szkieletowe utrudniające kontrolę nad oddychaniem i zwiększające prawdopodobieństwo przypadkowego zassania wody do płuc.
Co mówią lekarze i naukowcy?
Płukanie nosa jest alternatywą dla wstrzykiwania morskiej wody w sprayu bądź stosowania inhalacji solanką. Obie te metody również przynoszą ulgę przy katarze, ale nie są aż tak skuteczne w fizycznym pozbywaniu się wydzieliny. Dostępne na dzień dzisiejszy studia medyczne tymczasem potwierdzają efektywność płukania nosa w kontekście leczenia objawów przeziębienia, zapalenia zatok przynosowych, a także alergii. W analizie opublikowanej w 2003 r. w USA aż 87% lekarzy rodzinnych polecało swoim pacjentom płukanie nosa dla złagodzenia objawów infekcji.
Według współczesnej medycyny zabieg działa na kilku płaszczyznach. Po pierwsze, strumień wody fizycznie czyści śluzówkę z wydzieliny. Po drugie, usuwa bezpośrednie przyczyny infekcji, czyli patogeny chorobotwórcze. Po trzecie zaś, poprawia funkcjonowanie rzęsek, które odpowiedzialne są za ochronę śluzówki przez intruzami z zewnątrz.
W badaniu opublikowanym w 2005 r. przez zespół amerykańskich uczonych codzienne płukanie nosa 2% roztworem soli przyniosło złagodzenie objawów chronicznego zapalenia zatok o 64%. Pacjenci, którzy rozpoczęli terapię, po 6 i 18 miesiącach cieszyli się znacznie lepszym komfortem życia niż chorzy w grupie kontrolnej. Znacznie niższe było wśród nich wykorzystanie antybiotyków oraz kropli do nosa.
Szwedzkie badanie z 2004 r. potwierdziło natomiast skuteczność regularnego płukania nosa w zapobieganiu ostrym wirusowym infekcjom górnych dróg oddechowych. Uczestnicy poddawani terapii zgłaszali znacznie rzadszą częstotliwość infekcji, krótszy okres ich trwania i mniejsze nasilenie objawów.
Nieco mniej rozstrzygające są wyniki badań weryfikujących skuteczność płukania nosa w kontekście łagodzenia symptomów alergii sezonowej. W studiach na mniejszą skalę pojawiły się jednak wnioski, jakoby irygacje solanką oraz stosowanie wody morskiej w sprayu miało efektywnie redukować poziom histaminy, białka odpowiedzialnego za reakcje uczuleniowe.
W obliczu rzadkich przeciwwskazań i bardzo nieznacznych skutków ubocznych płukanie nosa wydaje się być terapią pierwszej linii w przypadku niedrożności nosa o różnym podłożu. Niska cena oraz łatwość przeprowadzenia to argumenty, które powinny przekonać każdą rodzinę regularnie walczącą z katarem i alergiami!
- „Sinus flush” Jacquelyn Cafasso, https://www.healthline.com/health/sinus-flush, 17/10/2022;
- “Is Rinsing Your Sinuses With Neti Pots Safe?” FDA, https://www.healthline.com/health/sinus-flush#frequency, 17/10/2022;
- „How does a sinus flush work?” Danielle Dresden, https://www.medicalnewstoday.com/articles/sinus-flush, 17/10/2022;
- “Saline Nasal Irrigation for Upper Respiratory Conditions” David Rabago, Aleksandra Zgierska, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2778074/, 17/10/2022;
- “Saline Sinus Rinse Recipe” AAAAI, https://www.aaaai.org/tools-for-the-public/conditions-library/allergies/saline-sinus-rinse-recipe, 17/10/2022;
- “Nasal irrigation: From empiricism to evidence-based medicine. A review” L.Bastier i in., https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1879729615001003, 17/10/2022;
