Przywrotnik pospolity – właściwości, działanie i zastosowanie przywrotnika pospolitego

Przewaga roślin leczniczych nad substancjami aktywnymi stosowanymi w farmakologii polega na kompleksowym działaniu tych pierwszych. Przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris) jest doskonałym przykładem wielozadaniowego ziela stosowanego w medycynie ludowej od setek lat. Jest przy tym tani i łatwo dostępny, co dodatkowo zwiększa jego terapeutyczną atrakcyjność. Najnowsze badania sugerują, że przywrotnik pospolity może być nawet skuteczny w zwalczaniu nowotworów!

Na terenie całej Polski, na łąkach, pastwiskach i polanach, a czasami i w wilgotniejszych lasach spotkać można pospolicie wyglądającą bylinę o niewielkich żółtych kwiatach. To właśnie przywrotnik pospolity, gatunek zbiorowy obejmujący gatunki drobne rozprzestrzenione na terenie całej Europy.

Rys botaniczny przywrotnika pospolitego

Przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris) to bylina dorastająca maksymalnie 50 cm wysokości. Ma omszone, rozgałęzione, szarozielone łodygi, które wyrastają z podziemnych, zdrewniałych kłączy. Najbardziej charakterystyczną cechą przywrotnika są jego dekoracyjne liście – koliste, wieloklapowe, o delikatnie ząbkowanym brzegu, przypominające element eleganckiej garderoby. Nic dziwnego, że w języku angielskim roślina zyskała sobie nazwę „płaszcza damy” („Lady’s Mantle). Alternatywne nazwy to „łapa niedźwiedzia” lub „lwia łapa” – skojarzenie jest dość oczywiste. 

Na wierzchołkach pędów od maja do września zaobserwować można drobne, bezpłatkowe kwiaty w odcieniu żółtozielonym. Zebrane są w wiechy, co przydaje im rustykalnej urody, a po przekwitnięciu tworzą małe niełupki z nasionami. Jako ciekawostkę warto dodać, że przywrotnik pospolity rozmnaża się w sposób bezpłciowy przez tzw. apomiksję.

Tradycyjne zastosowania przywrotnika pospolitego

Już przed wiekami społeczeństwa Europy, zwłaszcza Bałkanów, poszukiwały w przyrodzie sił leczniczych. Pospolite ziele przywrotnika zyskało sobie wówczas sławę jako lek na dolegliwości ginekologiczne, menstruacyjne oraz menopauzalne. Leczono nim również infekcje górnych dróg oddechowych, schorzenia nerek i wątroby, biegunkę i przepuklinę, a nawet cukrzycę, anemię oraz stwardnienie rozsiane. Zewnętrznie przywrotniki polecano na trudno gojące się rany, owrzodzenia oraz wysypki.

Łacińską nazwę gatunku można przetłumaczyć jako „mała alchemiczka” i faktycznie dawni alchemicy wierzyli na przykład, że gromadząca się na ozdobnych, magicznych ponoć liściach woda ma wyjątkowe właściwości oczyszczające i jest w stanie uleczyć każdy problem zdrowotny.

Skład chemiczny przywrotnika pospolitego

W przywrotniku pospolitym mimo całego jego czaru nie ma oczywiście żadnej magii. Za terapeutyczne właściwości rośliny, dziś potwierdzone szeregiem studiów naukowych, odpowiadają substancje chemiczne ukryte w tkankach. Za surowiec zielarski przywrotnika pospolitego uważa się całe nadziemne części: łodygi, liście i kwiaty. Po zbiorze są one suszone i wykorzystywane do naparów.

Z medycznego punktu widzenia najważniejszym składnikiem ziela przywrotnika pospolitego są związki fenolowe. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje szeroki wachlarz garbników (m.in. elagitanin), kwasy fenolokarboksylowe (kwas elagowy, kwas galusowy i kwas kawowy), a także liczne flawonoidy. Wśród tych ostatnich znajdują się m.in. kwercetyna, kemferol oraz różne glikozydy.

To właśnie obecne w tkankach rośliny flawonoidy oraz ich glikozydy są odpowiedzialne za przeciwutleniające, przeciwnowotworowe oraz ochronne właściwości przywrotnika pospolitego. Dodatkowo ziele ma działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne, a także wydaje się chronić system nerwowy przed degeneracją.

Właściwości zdrowotne przywrotnika pospolitego

Tak jak w przypadku innych ziół używanych w medycynie tradycyjnej, naukowcy z chęcią podjęli się prób potwierdzenia lub obalenia teorii o konkretnych zdrowotnych efektach przywrotnika pospolitego. Co się okazało? Znachorzy, mimo że pozbawieni mikroskopów i probówek, mieli sporo racji.

Biologiczna aktywność ziela Alchemilla vulgaris uzasadnia na przykład jego zastosowanie w kontekście problemów kobiecych. W szczególności ekstrakt wydaje się być skuteczny w leczeniu zaburzeń menstruacyjnych w tym bólów podbrzusza oraz krwawień międzymiesiączkowych. Poleca się je również w przypadku włókniaków, cyst, endometriozy, a także problemów z zajściem w ciążę.

Skondensowane działanie garbników oraz flawonoidów ma pozytywny wpływ na wrzody żołądka wywołane bakterią H. pylori. Przywrotnik okazuje się chronić śluzówkę układu pokarmowego i łagodzić stany zapalne. Zwalcza również bakterie salmonelli oraz pałeczki okrężnicy (E. coli), w związku z czym bywa polecany na biegunki na tle infekcyjnym.

Wodne ekstrakty z ziela w badaniach przeprowadzonych na małpach i myszach były również skuteczne w zwalczaniu wirusów należących do grupy Orthopoxovirus, obejmującej różne odmiany ospy. Egipscy naukowcy dowiedli natomiast, że mogą pełnić dodatkowo funkcję ochronną dla nerek. Z tureckich badań z 2015 r. wynika zaś, że skutecznie uelastyczniają naczynia krwionośne i potrafią redukować wysokie ciśnienie krwi.

Dalej ziele przywrotnika pospolitego wydaje się hamować działanie niektórych enzymów wpływając tym samym pozytywnie na symptomy towarzyszące cukrzycy oraz niektóre choroby skóry. Jako enzymowy inhibitor acetylocholinesterazy Alchemilla chwalona jest również za ogromny potencjał w zakresie prewencji oraz leczenia chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera oraz Parkinsona.

Najbardziej ekscytującym potencjalnym zastosowaniem przywrotnika pospolitego jest walka z nowotworami. W warunkach laboratoryjnych ekstrakt z ziela okazuje się bardzo skutecznie zwalczać rozwój komórek rakowych w odniesieniu do nowotworów hormonozależnych, przede wszystkim raka piersi i jajników. Dodatkowo stosowany równocześnie z cisplatyną (lekiem chemioterapeutycznym) wydaje się dobrze łagodzić jego toksyczne skutki uboczne, usprawniając przebieg terapii.

Wykorzystanie przywrotnika pospolitego w medycynie na szeroką skalę wymaga dalszych pogłębionych badań nad długofalowymi skutkami terapii. Najświeższe studia opublikowane w latach 2019-2022 są jednak wysoce optymistyczne.

Zewnętrzne wykorzystanie przywrotnika pospolitego

Wodne ekstrakty z ziela Alchemilla vulgaris stosowane są w celu łagodzenia i pielęgnacji skóry. Można nimi przemywać powierzchowne otarcia, zadrapania i lekkie oparzenia, ale także stany zapalne i wysypki. Wysoki poziom garbników działa bowiem ściągająco na skórę i wspomaga szybszy proces gojenia. Kąpiele i kompresy z przywrotnika mają też regenerować i uelastyczniać skórę i jako takie są ciekawym elementem naturalnej pielęgnacji cery. Silne właściwości przeciwutleniające wiążą potencjał przeciwzapalny z działaniem odmładzającym.

Napar z przywrotnika pospolitego

Ziele przywrotnika pospolitego stosowane jest przede wszystkim jako surowiec do przygotowania naparów. W celu przyrządzenia jednej porcji należy 2-4 suszonego ziela zalać niepełną szklanką wrzątku i pozostawić pod przykryciem ok. 10 minut. Po tym czasie napar można wykorzystać do picia, przemywania lub okładów.

Z polskich badań opublikowanych w 2018 r. w periodyku „Postępy fitoterapii” wynika, że ekstrakt z przywrotnika pospolitego jest w stanie zwalczać szereg bakterii chorobotwórczych, w tym również szczególnie niebezpiecznego gronkowca złocistego (S. aureus). Patogeny typu odmieniec pospolity (P. vulgaris) zwalcza wręcz na poziomie porównywalnym z antybiotykami! Nieco gorzej wypadła jego skuteczność w porównaniu z lekami przeciwgrzybicznymi – wydaje się być efektywny, ale dwukrotnie słabszy niż nystatyna.

Skutki uboczne i przeciwwskazania przy stosowaniu przywrotnika pospolitego

Niestety, wciąż zbyt mało wiemy o realnych skutkach stosowania ziela przywrotnika pospolitego. W dotychczasowych obserwacjach nie wykazano żadnych skutków ubocznych, ale nie oznacza to, że jest ono całkowicie bezpieczne. Nieznane są przeciwwskazania do stosowania ani ewentualne interakcje z lekami. Oznacza to, że przywrotnik należy stosować z ostrożnością, wyłącznie u dorosłych i obserwując reakcje organizmu.

Dla kogo przywrotnik pospolity?

Alchemilla vulgaris przede wszystkim polecana jest kobietom cierpiącym na zaburzenia cyklu miesiączkowego. Tym samym może też chronić przed rozwojem „damskich” nowotworów. Ponadto z terapii skorzystać mogą osoby ze stwierdzoną chorobą wrzodową oraz pacjenci z nadciśnieniem.

Mimo obiecujących doniesień przywrotnik pospolity nie ma jeszcze statusu oficjalnego leku i nie powinien być traktowany jako zamiennik dla klasycznej terapii. Przy poważniejszych problemach zdrowotnych jego stosowanie należy zawsze skonsultować z lekarzem.