Skrzyp polny – właściwości, działanie i zastosowanie skrzypu polnego

W Polsce występuje powszechnie 10 gatunków skrzypów – skrzyp polny, choć nie najpowszechniejszy, jest jednak najbardziej znany ze względu na swoje właściwości lecznicze oraz… uporczywość. Przez ogrodników skrzyp polny traktowany bowiem często jako pospolity chwast ogrodowy, ma niesamowitą zdolność do rozrastania się nawet w niesprzyjających warunkach. Ale może zamiast zwalczać, lepiej zacząć zbierać skrzyp polny?

Skrzyp polny uważany jest za najstarszą roślinę naczyniową występującą dziś na Ziemi. Początki tego rodzaju botanicznego szacuje się na okres trzeciorzędu, rozciągający się od 1,8 do 65 milionów lat temu. To prehistoryczne dziedzictwo pozostawiło na skrzypie polnym (Equisetum arvense) wyraźne znamię – stąd też dość prymitywna struktura składająca się z wiotkich, rozgałęzionych pędów o niewidocznych prawie liściach. Dla laika wyglądające jak miniaturowe drzewka iglaste, te zielone pędy zwane są płonnymi i pojawiają się dopiero pod koniec wiosny. Wcześniej jednak w lasach, na łąkach i polach można dostrzec pędy zarodnionośne, przypominające budową kłos trawy, ale odznaczające się mięsistą tkanką o brunatnym kolorze. To w nich znajdują się zarodniki skrzypu, choć tak naprawdę roślina rozmnaża się głównie przez kłącza oraz wegetatywnie.

Skrzyp polny – jak go odróżnić?

Niestety, pośród gatunków występujących powszechnie w Polsce znajdują się również rośliny toksyczne, które nie powinny być spożywane przez zwierzęta ani ludzi. Najgroźniejszy pod tym względem jest skrzyp błotny (Equisetum palustre), którego pędy zawierają spore ilości alkaloidów mogących powodować zaburzenia gastryczne oraz awitaminozę. Skrzyp błotny ma jednak inną budowę niż skrzyp polny, a jego pędy płonne i zarodnionośne tworzą jedną strukturę.

Cechy rozpoznawcze skrzypu polnego to wysokość nieprzekraczająca 40 cm, regularne wielokierunkowe rozgałęzienia, których zwykle jest koło 8-10 oraz brak jakichkolwiek „szyszek” czy „kłosów” na zielonych pędach płonnych.

Tradycyjne zastosowanie skrzypu polnego

Łacińska nazwa skrzypu – Equisetum – jak również jej angielski odpowiednik, odnoszą się do końskiego ogona, którego kształt kojarzył się ludziom z rozgałęzionymi zielonymi pędami. A zainteresowanie niezwykłą, prehistoryczną rośliną sięga wstecz do czasów tradycyjnej medycyny chińskiej i ajurwedyjskiej, które wyciągami ze skrzypu polnego leczyły dyzenterię, grypę, gorączkę, obrzęki, a także stany nerwowego pobudzenia.

W starożytnym Rzymie słynny lekarz Galen aplikował natomiast skrzyp polny pacjentom cierpiącym na kamienie nerkowe, zapalenia pęcherza moczowego, krwawiące wrzody oraz artretyzm. Ludowa medycyna ponadto zalecała wykorzystanie skrzypu polnego do tamowania krwawień i wspomagania procesu gojenia się ran. Istnieją również doniesienia sugerujące, że napary ze skrzypy stosowano przy dolegliwościach układu oddechowego, m.in. tuberkulozie.

Skrzyp polny – witaminy i wartości odżywcze

Pędy skrzypu polnego są prawdziwą kopalnią cennych dla zdrowia związków chemicznych, choć zawierają też niewielkie ilości wspomnianych już toksycznych alkaloidów. Obawiać się należy jednak tylko ich nadmiernej konsumpcji.

Na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza zawartość łatwo przyswajalnej krzemionki oraz kwasu krzemowego. Zdaniem naukowców związki te odgrywają zasadniczą rolę w budowaniu i utrzymywaniu w dobrej kondycji tkanki łącznej, błon śluzowych, kości, a także włosów i paznokci. Ponadto ekstrakt ze skrzypu polnego jest bardzo bogaty w wapń, również będący podstawowym budulcem organizmu, a w dalszym rzędzie także chrom, cynk, magnez, mangan, potas, selen oraz żelazo. Jednym słowem trudno wyobrazić sobie lepszy zestaw soli mineralnych.

Ale to nie wszystko! Skrzyp polny dostarcza także całkiem imponującego zestawu witamin – witamina A, witaminy z grupy B (witamina B1, B2, B3 i B5) i witamina C oraz piętnastu rodzajów flawonoidów – bioaktywnych związków o właściwościach przeciwzapalnych i antyutleniających. W skrzypie obecne są również saponiny, które w organizmie ludzkim wykazują działanie moczopędne i hamujące procesy artretyczne.

Na co pomaga skrzyp polny?

W obszernym studium z 2018 r. przygotowanym przez zespół rumuńskich naukowców, sugeruje się, że ekstrakt ze skrzypu polnego ma silne właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz antyulteniające. Autorzy badania wskazują wręcz, że jako lek naturalny skrzyp polny ma obiecujący potencjał w zakresie ochrony serca, układu krwionośnego i układu nerwowego. Wcześniejsze badania dowiodły również m.in. że wyciąg ze skrzypu polnego aplikowany na rany po nacięciu krocza w czasie porodu wydatnie uśmierza ból i przyspiesza gojenie.

Wspomniane wyżej minerały obecne w tkankach skrzypu polnego mają także niebagatelny wpływ na wiele fizjologicznych procesów zachodzących w organizmie ludzkim. Prawdopodobnie najpowszechniej znane jest wzmacniające działanie na skórę, paznokcie i włosy – faktycznie, krzemionka w połączeniu z wapniem to prawdziwy eliksir odbudowujący struktury komórkowe. Jeszcze istotniejszy wpływ ów duet ma jednak na kości, aktywnie je remineralizując. Stąd preparaty ze skrzypu polnego polecane są nie tylko przy złamaniach, ale także jako prewencja i spowolnienie osteoporozy.

Ale odbudowująca moc Equisetum arvense sięga jeszcze dalej. Naukowcy sugerują, że imponujący kompleks minerałów pomaga również w regeneracji innych tkanek wewnętrznych, m.in. chrząstki stawowej czy ścięgien. Skrzyp jest więc wielkim sprzymierzeńcem wszystkich zapalonych sportowców.

Z drugiej strony, obecność saponin jest korzystna również dla ogólnego funkcjonowania nerek i układu moczowego. Herbatę ze skrzypu poleca się więc przy infekcjach pęcherza moczowego oraz kamieniach nerkowych. Mężczyznom pomóc może także przy powiększonym gruczole prostaty, a kobietom przy zaburzeniach miesiączkowania i dolegliwościach związanych z menopauzę – przede wszystkim dzięki wysokiej zawartości wapnia i żelaza.

Nieco mniej znanym zastosowaniem skrzypu jest leczenie infekcji układu oddechowego przebiegających z kaszlem i zaflegmieniem. Napary z ziela mają wzmacniać płuca i przynoszą ulgę nawet przy astmie. Wreszcie, skrzyp polny wykazuje potencjał również jako naturalny lek wzmacniający naczynia krwionośne, redukujący problem nadkwasoty, a nawet uspakajający skołatane nerwy. Naukowcy wciąż próbują zgłębiać dalej te właściwości!

Samodzielne zbiory skrzypu polnego

Trudno się dziwić, że wobec tak szerokiego spektrum zastosowania skrzyp polny ma ogromne rzesze zwolenników, preferujących leki naturalne od aptecznych. Z racji na powszechność występowania nie jest więc bezzasadne samodzielne zbieranie skrzypu polnego, pod warunkiem, że dobrze zapoznamy się z charakterystyczną budową gatunku i nie będziemy mylić go z innymi rodzajami Equisetum. Skrzyp polny zbiera się na przełomie maja i czerwca, gdy krzemionka obecna w tkance rośliny jest jeszcze łatwo przyswajalna. Surowcem leczniczym są zielone pędy, które po zbiorze należy pociąć w małe kawałki. Tak przygotowany skrzyp polny po wyschnięciu służy do przygotowywania leczniczej herbaty, ale może być również macerowany w alkoholu, dając tym samym stężony ekstrakt.

Jak korzystać z mocy skrzypu polnego?

Ogólne zalecenia mówią, że herbatę ze skrzypu polnego, przyrządzoną poprzez zalanie 2-3 łyżeczek zioła szklanką wrzątku, należy pić dwa razy dziennie. Ekstrakt alkoholowy podaje się natomiast trzy razy dziennie po 10 ml lub wedle wskazówek producenta. Co ciekawe, suszone ziele można również wykorzystywać do przyrządzania kompresów na podrażnioną skórę, trudno gojące się rany, zniszczone włosy oraz zapalanie spojówek. Niektóre źródła polecają wręcz okłady ze skrzypu polnego jako leczenie wspomagające przy egzemie i owrzodzeniach.

Kto nie może pić skrzypu?

Nie zapominajmy jednak, że skrzyp polny jest zielem o silnym oddziaływaniu i jako takie wykazuje również skutki uboczne. Ogólnie rzecz biorąc, niewskazane jest przyjmowanie skrzypu polnego – czy to w formie herbaty, kropli czy kapsułek – przez długi okres czasu ze względu na ryzyko zaistnienia niedoborów witaminy B1. Szczególnie niewskazany jest więc skrzyp dla alkoholików, bardzo często cierpiących na brak witamin z grupy B.

Ponadto istnieją podejrzenia, że konsumpcja skrzypu polnego może powodować wypłukiwanie potasu z ustroju i obniżać poziom cukru we krwi, co jest niebezpieczne dla cukrzyków przyjmujących insulinę. Wreszcie, niewskazane jest stosowanie preparatów ze skrzypem polnym przez kobiety ciężarne, karmiące piersią i małe dzieci – roślina zawiera bowiem małe ilości nikotyny!

Dla zdrowia i urody optymalnie jest więc leczyć się skrzypem polnym w seriach 1-2 miesięcy codziennej suplementacji, po której zrobimy 2-3 miesiące przerwy. Tym sposobem unikniemy poważnego ryzyka zdrowotnego, korzystając jednak w pełni ze wzmacniających, regenerujących i przeciwzapalnych właściwości skrzypu polnego.