Światłowstręt (fotofobia) – objawy, przyczyny i leczenie światłowstrętu
Światłowstręt (fotofobia), jak sama nazwa wskazuje, to wyjątkowa wrażliwość lub wręcz awersja na światło. Jako symptom raczej niż choroba sama w sobie może wiązać się z wieloma różnymi dolegliwościami natury okulistycznej, neurologicznej czy psychologicznej. Sprawdź na jakie jeszcze objawy dodatkowe warto zwracać uwagę. Utrzymującego się światłowstrętu nie należy w żadnym razie lekceważyć!
Medycyna definiuje światłowstręt jako doświadczenie poważnego dyskomfortu, a nawet bólu oczu w wyniku ekspozycji na światło. Najbardziej problematyczne w tym zakresie są ostre promienie słoneczne, ale wielu pacjentów skarży się na złe samopoczucie nawet w obliczu słabych źródeł sztucznego światła.
Jakie symptomy towarzyszą światłowstrętowi?
Światłowstręt z racji na wyraźny związek z narządem wzroku i jego umiejscowienie bardzo często występuje wespół z bólami głowy różnego typu i natężenia. Do powszechnych objawów towarzyszących należą również mdłości, zaburzenia równowagi, uczucie zmęczenia, zawroty głowy i wymioty. Czasami równocześnie pojawiają się także problemy z ostrością wzroku, kolorowe plamy w polu widzenia oraz ból i zaczerwienienie oczu. U dzieci często obserwuje się również silne mrużenie jednego lub obu oczu.
Wszystkie powyższe symptomy występujące w mniejszej lub większej korelacji warto jest skonsultować z lekarzem. Natychmiastowej pomocy medycznej zawsze wymaga światłowstręt, któremu towarzyszy nasilający się, paraliżujący ból głowy, gorączka i zimne dreszcze, sztywność szyi, zaburzenia świadomości oraz strata czucia w innych częściach ciała. Zwłoka może stwarzać realne zagrożenie dla zdrowia i życia!
W ramach diagnozy pacjentowi wykonuje się szereg badań, od testów krwi po tomografię oka i rezonans magnetyczny mózgu. Przydatne bywają również inne specjalistyczne badania okulistyczne.
Najczęstsze przyczyny światłowstrętu
Światłowstręt może dotyczyć jednego lub obu oczu. Ta druga sytuacja najczęściej wiąże się z migreną, która bywa wręcz wywoływana przez silne światło – nawet 80-90% cierpiących na migreny doświadcza foto-nadwrażliwości. Niestety, przy chronicznej migrenie nietolerancja światła może utrzymywać się nieprzerwanie poważnie utrudniając życie. Jednostronna awersja na światło również może wiązać się z bólami głowy, ale wówczas mówimy o trójdzielno-autonomicznych bólach głowy spowodowanych przez pojedynczą gałązkę nerwu trójdzielnego.
Generalnie, wrażliwość na światło jest częstym symptomem problemów natury neurologicznej. Należą do nich przede wszystkim zapalenie mózgu (w tym również odkleszczowe), zapalenie opon mózgowych, krwawienie podpajęczynówkowe będące efektem urazu lub pęknięcia tętniaka mózgu, jak również każde urazowe uszkodzenie mózgu. W rzeczy samej większość bólów zlokalizowanych w obrębie głowy (w tym bóle zębów oraz żuchwy) może być czynnikiem sprawczym. Inna przyczyną z grupy zaburzeń neurologicznych bywa też kurcz powiek, będący formą dystonii mięśniowej.
Ponadto światłowstręt bywa wynikiem schorzeń ściśle okulistycznych. Jednym z najczęstszych jest uszkodzenie rogówki wskutek urazu czy ciała obcego, które wpadło do oka. Niestety, nieleczone może ono rozwinąć się do postaci stanu zapalnego, a nawet wrzodu. Poza tym awersja na jasność towarzyszy też zapaleniu twardówki oraz spojówek. To pierwsze może być związane z ogólnoustrojową chorobą autoimmunologiczną typu toczeń układowy; to drugie często bywa wynikiem alergii lub infekcji wirusowej. O światłowstręcie mówi się również w powiązaniu z zespołem suchego oka, które z kolei bywa skorelowane z wiekiem lub przyjmowaniem określonych leków.
Skłonność do światłowstrętu wykazują albinosi oraz ludzie o bardzo jasnych tęczówkach. Przejściowo problem pojawia się również w związku z poszerzeniem źrenic (np. po podaniu kropli z atropiną). Ponadto awersję na światło obserwuje się w połączeniu z poważnymi schorzeniami oczu, takimi jak jaskra, zaćma oraz odklejanie się siatkówki.
Warto też wspomnieć, że przyjmowanie leków takich jak tetracyklina, metotreksat, ibuprofen czy chlorochina może wywoływać światłowstręt w ramach skutków ubocznych. Przy zaobserwowanej wrażliwości na światło warto więc zawsze skontrolować ulotki przyjmowanych aktualnie leków.
Ciekawostka: Światłowstręt należy też do bardziej charakterystycznych objawów wścieklizny u ludzi oraz zatrucia rtęcią.
Światłowstręt u dzieci
W rzadkich sytuacjach światłowstręt ma charakter wad wrodzonej i towarzyszy maluchowi od pierwszych dni życia. Zanim postawiona zostanie właściwa diagnoza, niemowlę wystawiane na światło dzienne bywa bardzo płaczliwe, a wręcz histeryczne.
U dzieci światłowstręt pojawia się również jako wynik ucisku na skrzyżowanie nerwu wzrokowego mogące z kolei być konsekwencją gruczolaka przysadki, czaszkogardlaka lub tętniaka tętnicy łączącej przedniej. Stosunkowo często towarzyszy również zaburzeniom należącym do spektrum autyzmu, które generalnie wiążą się z podwyższą wrażliwością zmysłów. Poza tym światłowstręt może być jednym z objawów zakaźnej mononukleozy oraz wszystkich wspomnianych wyżej schorzeń neurologicznych i okulistycznych występujących u dorosłych.
Psychologiczne podłoże światłowstrętu
Nie tylko u dzieci problemy natury mentalnej mogą wiązać się z awersją na światło. Generalnie uważa się, że osoby mające skłonność do zaburzeń psychicznych silnie reagują na wszystkie intensywne bodźce zmysłowe. Depresja, zaburzenia lękowe, ataki paniki, choroba bipolarna oraz agorafobia to jedne z najczęściej spotykanych przyczyn. Naukowcy nie potrafią przy tym dokładnie wyjaśnić mechanizmu łączącego strefę psyche ze światłowstrętem, ale podobnych psychosomatycznych objawów znamy przecież więcej – od bólów głowy po zaburzenia apetytu.
Jak należy postępować przy światłowstręcie?
Poprawna diagnoza przyczyn światłowstrętu jest kluczowa dla jego załagodzenia. Antybiotyki, krople sterydowe, benzodiazepiny czy beta-blokery mogą skutecznie wyeliminować źródło dyskomfortu. Bywa jednak tak, że lekarzom trudno jest znaleźć jednoznaczną diagnozę, a więc i pomysł na leczenie. Czasami problemy tkwiące u źródeł awersji na światło nie są też wcale łatwe do rozwiązania i pacjent musi nauczyć się przynajmniej tymczasowo radzić sobie we własnym zakresie.
Podstawowe metody łagodzenia światłowstrętu obejmują:
- unikanie przebywania w warunkach silnego nasłonecznienia oraz sztucznego światła o wysokiej mocy, zwłaszcza fluorescencyjnego;
- noszenie na zewnątrz okularów przeciwsłonecznych i/lub czapki z daszkiem;
- noszenie okularów ze szkłami w różowym odcieniu (FL-41), które redukują uciążliwość objawów blokując najbardziej uciążliwe dla receptorów fale światła o długości 480 nm;
- regularne zakraplanie oczu sztucznymi łzami lub innym preparatem wskazanym przez okulistę;
- redukowanie nasilenia migreny i innych bólów w obrębie głowy za pomocą niesterydowych środków przeciwzapalnych typu paracetamol czy ibuprofen (o ile nie powodują one światłowstrętu u danego pacjenta).
W okresach nasilenia światłowstrętu zaleca się stosowne zaadaptowanie warunków życia i pracy. Żaluzje, rolety oraz stłumione oświetlenie o ciepłej barwie przynoszą zazwyczaj sporą ulgę. Niewskazane jest natomiast noszenie ciemnych okularów we wnętrzach, gdyż prowadzi do adaptacji fotoreceptorów w siatkówce i dalszego zaostrzenia światłowstrętu!
Zaawansowane metody leczenia światłowstrętu
Chroniczny lub wyjątkowo nasilony światłowstręt znacząco obniża jakość życia i może poważnie ograniczać dzienną aktywność pacjenta. Dlatego też w trudniejszych przypadkach oprócz leczenia przyczyn problemu oferuje się również terapię redukującą symptomy. Stosunkowo dobre efekty przynosi na przykład nieinwazyjna przezskórna stymulacja elektryczna nerwu (TENS), która łagodzi światłowstręt, jak również towarzyszące mu bóle. Skuteczne bywają także zastrzyki z toksyny botulinowej typu A, będące w rzeczy samej popularną metodą leczenia migren.
Warto dodać, że cały czas prowadzone są zaawansowane badania nad mechanizmem rozwoju światłowstrętu. Coraz więcej wiemy już o rodzajach fotoreceptorów w ludzkim oku i ich funkcjach. Oprócz czopków i pręcików tworzących siatkówkę należą do niech również odkryte całkiem niedawno melanopsynowe komórki zwojowe siatkówki (ipRGC), które wydają się mieć kluczowe znaczenie dla tolerancji światła. Co ważne, zaburzenia ich funkcjonowania wydają się być odwracalne! Bardzo możliwe więc, że nowe, oparte na inżynierii genetycznej terapie światłowstrętu rozwinięte zostaną już w najbliższych latach, przynosząc ulgę wszystkim tym, którzy muszą dziś kryć się przed słońcem.
- „Overview of Photophobia” Heidi Moawad, https://www.verywellhealth.com/overview-of-photophobia, 26/08/2022;
- “Photophobia in neurologic disorders” Yiwen Wu i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5606068/, 26/08/2022;
- “Fear of light: On the cause and remediation of photophobia” A Wilkins i in., https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1477153521998415, 26/08/2022;
- “Understanding Photophobia” Rebecca Salowe, https://www.pennmedicine.org/departments-and-centers/ophthalmology/about-us/news/department-news/understanding-photophobia, 26/08/2022;
- “Photophobia: Looking for Causes and Solutions” Marianne Doran, https://www.aao.org/eyenet/article/photophobia-looking-causes-solutions, 26/08/2022;
- “Shedding Light on Photophobia” Kathleen B. Digre i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3485070/, 26/08/2022;