Wirus RSV – objawy, przyczyny i leczenie wirusa RSV

Jesienią 2022 r. po raz pierwszy od trzech lat wiadomości o epidemii Covid-19 przytłumione zostały raportami na temat infekcji wirusem RSV. Nie spowoduje on co prawda globalnej pandemii, ale okazuje się być szczególnie groźny dla najmłodszych – stąd też niepokojąca fala hospitalizacji wśród dzieci z całego świata. Jak rozpoznać zakażenie wirusem RSV i czego można się po nim spodziewać?

Mimo, że nie są tak naprawdę żywe, wirusy przez wielu naukowców uważane są za patogeny niezwykle inteligentne. Wydają się bowiem myśleć strategicznie i bardzo skutecznie przystosowują się do zmian. Nieustannie zaskakują też mutacjami, a ponadto potrafią oddziaływać na zachowanie gospodarzy, tak aby sprzyjało ono ich celom. Nic dziwnego, że praktycznie co roku borykamy się z kolejnymi ogniskami niebezpiecznych zakażeń.

RSV – co to za wirus?

Syncytialny wirus oddechowy (z ang. Respiratory Syncytial Virus) to jeden z najpowszechniejszych patogenów odpowiedzialnych za infekcje sezonowe. Odkryty został w 1956 r. w próbkach śliny szympansów borykających się ze stanami zapalnymi dróg oddechowych. Już rok później wirusa zidentyfikowano u chorych dzieci w USA.

Pod względem chemicznym wirus RSV jest wirusem o pojedynczej, ujemnej nici RNA. W budowie jest więc znacznie prostszy niż koronawirusy. Nazwa pochodzi od syncytium, inaczej zespólni, czyli dużej, wielojądrowej komórki, która powstaje przez połączenie się pojedynczych komórek zakażonych wirusem.

Zasadniczo wirus RSV jest typowym wirusem jesienno-zimowym, którego częstotliwość występowania jest blisko związana z okresowym osłabieniem odporności. Wydaje się jednak, że pandemia Covid-19 wpłynęła na klasyczne mechanizmy szerzenia się wirusa i RSV zaczął być obserwowany również poza klasycznym sezonem przeziębień. Dodajmy, że obie infekcje łatwo ze sobą pomylić – jedyną definitywną metodą weryfikacji są testy polegające na pobraniu próbek wydzieliny z nosa lub gardła chorego.

Typowe objawy infekcji wirusem RSV

Większość z nas najprawdopodobniej już nieraz chorowała z powodu wirusa RSV, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Infekcje są bowiem bardzo powszechne i przed wynalezieniem testów diagnostycznych były traktowane jak klasyczne przeziębienia czy sezonowe „wirusówki”. Tak jak w przypadku grypy oraz wirusa Covid-19 najczęstsze symptomy obejmują dolegliwości ze strony dróg oddechowych, przede wszystkim wodnisty katar, kichanie, kaszel, ale także utratę apetytu, świszczący oddech, a nawet gorączkę. U najmłodszych niemowląt jedynymi oznakami infekcji mogą być wyjątkowe rozdrażnienie, letargiczność, brak apetytu oraz widoczne problemy z oddychaniem, łącznie z bezdechem.

Co ważne, w przypadku wirusa  RSV wspomniane wyżej objawy zazwyczaj pojawiają się etapami, przy czym pierwsze symptomy obserwowane są z reguły 4-6 dni po zakażeniu. Doba zakaźności trwa 3-8 dni, a zarażać mogą także dorośli o łagodnym lub bezobjawowym przebiegu infekcji. Niemowlęta z osłabionym układem odpornościowym mogą natomiast rozsiewać wirusa dalej nawet po 4 tygodniach od ustąpienia objawów choroby.

Wirus RSV u dzieci i niemowląt

Z danych statystycznych wynika, że prawie każde dziecko zakazi się wirusem RSV przed ukończeniem 2 roku życia. U ogromnej większości maluchów, przebieg będzie łagodny lub typowy dla przeziębienia. Niestety, wirus RSV jest też uznawany za najczęstszą przyczynę zapalenia oskrzelików i płuc u niemowląt, a w samych tylko Stanach Zjednoczonych rocznie odpowiada za 1,5 miliona wizyt u pediatry, 500 tysięcy wizyt na pogotowiu, 58 tysięcy dziecięcych hospitalizacji oraz nawet do 500 zgonów wśród malcuhów do lat 5. Szczególnym ryzykiem dotknięte są wcześniaki oraz niemowlęta, które nie ukończyły jeszcze 6 miesięcy. Wśród tych ostatnich aż 1-2% musi być leczone w szpitalu.

Kto jeszcze znajduje się w grupie ryzyka?

Oprócz niemowląt i małych dzieci RSV wydaje się również sprawiać zdrowotne problemy seniorom. Amerykańska Narodowa Fundacja ds. Chorób Zakaźnych podaje, że w USA co roku z jego powodu do szpitali przyjmuje się prawie 180 tysięcy osób powyżej 65 roku życia, a nawet 14 tysięcy z nich umiera.  Według Światowej Organizacji Zdrowia śmiertelność wśród osób starszych z powodu infekcji wirusem RSV zaczyna być porównywalna ze śmiertelnością z powodu grypy.

Poza wiekiem szczególnemu zagrożeniu powikłaniami po wirus RSV podlegają pacjenci z przewlekłymi chorobami serca i płuc oraz osoby o poważnie zaburzonej odporności. Grupą wyjątkowo wysokiego ryzyka są ludzie po transplantacji płuc lub szpiku kostnego.

Leczenie wirusa RSV

Analogicznie do większości wirusowych infekcji sezonu jesienno-zimowego, wirus RSV nie wymaga zazwyczaj żadnej specjalnej terapii. Objawy same przebrzmiewają w ciągu kilku dni, a większości ludzi wystarczają standardowe środki zaradcze. I tak na katar poleca się sól morską do nosa, na kaszel dużą ilość ciepłych ziołowych herbat (tymianek, lipa, rumianek, fenkuł), zaś na ewentualną gorączkę ibuprofen lub paracetamol. Warto podkreślić, że zwiększony bilans wodny jest podstawą walki ze wszystkimi infekcjami górnych dróg oddechowych.

W przypadku poważniejszego przebiegu zakażenia, które wymaga hospitalizacji, pacjentom często podaje się tlen poprzez maskę. Bardzo rzadko sytuacja jest na tyle groźna, że wymagana jest intubacja i podłączenie chorego do wentylatora, który sam reguluje oddychanie. Ponadto niemowlętom z zapaleniem oskrzelików wywołanym wirusem RSV bardzo często zaleca się nebulizację na bazie solanki. Rozdrobnione za pomocą specjalnego inhalatora drobinki słonej wody skutecznie redukują obrzęk dróg oddechowych oraz wydzielinę w nich zalegającą, skracając czas pobytu w szpitalu.

W zależności od indywidualnego przebiegu choroby konieczne może być również podanie leków przeciwwirusowych. W przypadku małych dzieci jedynym zatwierdzonym do użytku preparatem z tej kategorii jest ribavirin. Poza tym lekarz może zadecydować o podaniu wziewnych kortykosteroidów, które łagodzą stan zapalny.

Jak uchronić się przed zakażeniem wirusem RSV?

RSV rozprzestrzenia się drogą kropelkową poprzez ślinę. Można się nim zarazić podczas całowania lub korzystania ze wspólnych naczyń czy sztućców, jak również poprzez drobinki zawieszone w powietrzu wskutek kichnięcia lub kaszlnięcia chorego. Jeśli osiądą one na twardej powierzchni typu klamka czy stół, potrafią przetrwać wiele godzin. Wystarczy więc chwila nieuwagi i dotknięciem niemytymi dłońmi do oczu lub ust, aby wirus łatwo przedostał się do organizmu.

Jak się łatwo domyśleć, prewencja zakażenia w przypadku wirusa RSV w dużym stopniu przypomina ochronę przed koronawirusem. W szczególności więc zaleca się:

• zasłaniać usta i nos podczas kichania lub kaszlu;
• często myć ręce ciepłą wodą z mydłem (minimum przez 20 sekund);
• stosować dezynfekcję do rąk na bazie alkoholu, jeśli mycie jest akurat niemożliwe;
• unikać kontaktu z osobami chorymi lub przeziębionymi;
• rygorystycznie czyścić często używane, twarde powierzchnie typu klamki, poręcze krzeseł, baterie łazienkowe, itp.;
• unikać dotykania oczu, nosa i ust.

Czy istnieje szczepionka na wirus RSV?

Jak dotąd nie udało się opracować skutecznej i bezpiecznej szczepionki przeciwko wirusowi RSV. Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że pierwsze próby prowadzono już w latach 60-tych ubiegłego stulecia, ale reakcje poszczepienne okazały się wówczas bardzo poważne – wielu małych pacjentów rozwinęło silne powikłania, 80 % szczepionych trafiło do szpitala, a u dwóch niemowląt studia kliniczne skończyły się śmiercią. Tragedia ta spowodowała wyraźne zahamowanie prac nad immunizacją.

W ciągu ostatniej dekady wzmożono jednak wysiłki mające na celu opracowanie szczepionki na wirus RSV. Nowoczesna technologia umożliwiła przygotowanie bezpieczniejszych preparatów opartych na mRNA, wektorach wirusowych oraz podjednostkach białkowych. Pierwsze badania wydają się bardzo optymistyczne i jest całkiem możliwe, że już w najbliższych latach doczekamy się pierwszej skutecznej szczepionki.

Tymczasem dzieciom w grupie najwyższego ryzyka, tj. urodzonym przed 29 tygodniem ciąży, niemowlętom z chronicznymi chorobami płuc oraz serca, jak również mukowiscydozą i wadami wrodzonymi dróg oddechowych podaje się tzw. bierną immunizację. Mowa o dożylnej aplikacji przeciwciał, które nie zapewniają co prawdą odporności, ale na jakiś czas chronią przed zachorowaniem i komplikacjami infekcji. W Unii Europejskiej w 2022 r. zatwierdzono lek o nazwie nirsevimab, który zawiera monoklonalne przeciwciała wirusa RSV i pomaga uniknąć zachorowania najsłabszym maluszkom. Preparat podaje się w jednej dawce, która zapewnia ochronę na cały sezon jesienno-zimowy.

Wirus RSV nie jest dziś zagrożeniem w skali globalnej ani powodem do paniki. W rodzinach z małymi dziećmi oraz seniorami powinien być jednak brany pod uwagę – przed infekcją na pewno warto się aktywnie chronić!