Berberyna – właściwości, działanie i zastosowanie berberyny

Bardzo popularna w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej (TCM) berberyna od co najmniej kilku lat intryguje zachodnich naukowców swym unikalnym wpływem na ludzki metabolizm. Jest to przy tym lek całkowicie naturalny, izolowany z tkanek dobrze znanych roślin, typowych przede wszystkim dla regionu Azji. Oprócz czysto terapeutycznego znaczenia, berberyna wydaje się być suplementem, który może pomóc ludziom otyłym w redukcji wagi.

1. Co to jest berberyna?
2. Właściwości zdrowotne berberyny
3. Czy berberyna odchudza?
4. Inne zastosowania berberyny
5. Stosowanie i dawkowanie berberyny
6. Czy berberyna ma jakieś wady?

Z leczniczych właściwości berberyny korzystała już starożytna praktyka Ajurwedy. Przed tysiącami lat hinduscy znachorzy polecali ją m.in. na infekcje oczu, uszu i ust, hemoroidy i trudno gojące się rany, niestrawność, dyzenterię, a także problemy ginekologiczne. Fascynacja niezwykłą substancją przedostała się dalej do Chin, gdzie berberyna stała się lekiem na biegunkę i pasożyty wewnętrzne. Kto był bliższy prawdy?

Co to jest berberyna?

Pod względem chemicznym berberyna jest czwartorzędową solą amonową należącą do grupy izochinolinowych alkaloidów. Brzmi to bardzo skomplikowanie i syntetycznie, ale w rzeczywistości ów związek jest wynikiem naturalnych procesów zachodzących w tkankach niektórych roślin. Jak sama nazwa wskazuje, berberynę można znaleźć w berberysie zwyczajnym (Berberis vulgaris), czyli krzewie uprawianym w Europie w celach ozdobnych, leczniczych oraz kulinarnych. Słynna XII-wieczna uzdrowicielka Hildegarda z Bingen szeroko promowała wykorzystanie berberysu na choroby wątroby, co pokrywa się ze współczesnymi zaleceniami medycznymi.

Poza tym berberyna obecna jest w pochodzących z Ameryki Północnej mahonii pospolitej (Mahonia aquifolium), gorzkniku kanadyjskim (Hydrastis canadensis) oraz żółcieniu amerykańskim (Xanthorhiza simplicissima) – wszystkie trzy gatunki nie przypadkiem mają również sławę roślin leczniczych. W Azji berberynę pozyskuje się dodatkowo z korkowca amurskiego (Phellodendron amurense), jednego z najważniejszych ziół TCM oraz niemniej popularnego cynowodu chińskiego (Coptis chinensis).

Właściwości zdrowotne berberyny

Berberynę badano już pod kątem leczenia wielu przewlekłych chorób, w tym cukrzycy, otyłości, arteriosklerozy, choroby Alzheimera, reumatoidalnego zapalenia stawów oraz schorzeń sercowo-naczyniowych. W eksperymentach in vitro wykazuje ona silne właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Ponadto opublikowane w latach 2016-2019 badania dowodzą, że potrafi wpływać na procesy komórkowe powodując planowaną śmierć (apoptozę) komórek rakowych.

Według naukowców mechanizm działania berberyny polega właśnie na jej regulacyjnym wpływie na poszczególne grupy komórek, w tym m.in. receptory lipoproteiny o niskiej gęstości (LDLR) oraz receptory insuliny.

Współcześnie za największy potencjał berberyny uważa się jej zdolność do przeciwdziałania tzw. zespołowi metabolicznemu, czyli kompleksowi czynników typowych dla rozwiniętego społeczeństwa XXI w., które w znaczący sposób podnoszą ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Zespół metaboliczny w szczególności obejmuje nadciśnienie, otyłość, cukrzycę lub stan przedcukrzycowy oraz podwyższony poziom lipidów we krwi. Według opublikowanej w 2021 r. metaanalizy przeprowadzonej przez naukowców z Chin we współpracy z ekspertami z Polski, Włoch oraz Chorwacji, podawanie berberyny faktycznie można ograniczyć poziom trójglicerydów we krwi, obniżyć poziom złego cholesterolu LDL przy jednoczesnym zwiększeniu dobrej frakcji HDL i zredukować poziom glukozy we krwi mierzonej na czczo.

W podsumowaniu stwierdzono, że berberyna może być dobrą alternatywą dla osób, które mają trudności z tolerancją statyn, klasycznie zapisywanych przy problemach z cholesterolem. Pozytywny wpływ na poziom tłuszczów i cukru we krwi był przy tym obserwowany zarówno u cierpiących na zespół metaboliczny, jak i osób zdrowych.

Czy berberyna odchudza?

Pogłębione badania dowodzą, że berberyna wpływa hamująco na geny decydujące o formowaniu tkanki tłuszczowej. Pobudza ona za to produkcję ciepła i zużycie tlenu przez organizm, zwiększając tym samym poziom metabolizmu cukrów i lipidów. Redukuje tym samym zaburzenia metaboliczne spowodowane wysokotłuszczową dietą. W rezultacie sugeruje się olbrzymi potencjał w zakresie redukowania otyłości (Asbaghi, 2020). Przyjmowanie suplementów z berberyną ma zarówno obniżać ogólną wagę ciała, jak i ilość tkanki tłuszczowej.

Eksperci podkreślają jednak, że nie należy traktować leku z berberysu w kategoriach magicznego środka na schudnięcie. Jego efektywność w dużej mierze zależy od zmian w stylu życia, tj. korekty jadłospisu oraz podjęcia aktywności fizycznej. W tej sytuacji berberyna może być cennym wspomaganiem w walce z otyłością czy nadwagą.

Inne zastosowania berberyny

Berberyna okazuje się mieć bardzo pozytywny wpływ na skład mikroflory bakteryjnej jelit. Korygując równowagę między drobnoustrojami z rodzajów Firmicutes oraz Bacteroidetes nie tylko redukuje ryzyko otyłości i odporności na insulinę, ale także różnych stanów zapalnych jelit. Wpływa też korzystnie na przepuszczalność ich ścian.

W badaniach in-vitro oraz in-vivo stwierdzono również, że berberyna działa ogólnie przeciwzapalnie ograniczając poziom interleukin oraz cytokin TNF. W rezultacie może znaleźć zastosowanie w leczeniu wielu różnych dolegliwości – według portalu WebMD poleca się ją w szczególności przy owrzodzeniach jamy ustnej oraz chorobie wrzodowej żołądka. Bardzo obiecująco wygląda też terapia niewydolności i schorzeń wątroby przy wspomaganiu berberyny. Suplement skutecznie ogranicza zwłóknienia, stan zapalny oraz ilość utlenionych lipidów w wątrobie.

Ponadto berberyna jest oficjalnym wsparciem w leczeniu zespołu policystycznych jajników (PCOS), który jest zaburzeniem hormonalnym powodującym wzrost poziomu cukru, cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Oprócz niwelowania tych problemów berberyna może redukować nadmiar testosteronu oraz proporcję obwodu talii do bioder.

Bardzo dużo uwagi poświęca się obecnie wspomnianym wyżej, potencjalnym przeciwrakowym właściwościom berberyny. Wydaje się ona mieć cytotoksyczny wpływ na komórki nowotworu jelit, wyraźnie ograniczając rozrost guzów. Spekuluje się, że może okazać się również przydatna w terapii raka jajników, żołądka, płuc, a także glejaków mózgu.

Dalsze możliwe zastosowania niezwykłego alkaloidu, które są obecnie zgłębiane w ramach badań naukowych, to m.in. leczenie schizofrenii, choroby niedokrwiennej serca, przewlekłej niewydolności nerek, a nawet infekcji związanych z HIV. Czas pokaże więc, czym jeszcze zaskoczy nas berberyna.

Stosowanie i dawkowanie berberyny

Pozyskiwany z korzeni i łodyg berberysu ekstrakt po wysuszeniu ma intensywnie żółty kolor – nic dziwnego, że roślina dawniej wykorzystywana była do barwienia skór, wełny i drewna. Do dziś wykorzystuje się go w histologii!

Suplement berberyny ma zwykle postać proszku lub twardych kapsułek ze sproszkowanym ekstraktem – oba są oczywiście żółte. Przyjmuje się je doustnie w dawkach nieprzekraczających 1,5 g dziennie. W wieku źródłach jako standardową suplementację dla dorosłych podaje się schemat: trzy razy dziennie po 500 mg. Warto jednak zapoznać się z zaleceniami producenta danego preparatu.

Czy berberyna ma jakieś wady?

Berberyna wydaje się bezpieczna i jest dobrze tolerowana przez ogromną większość ludzi – działania niepożądane były w ramach testów klinicznych zgłaszane niezmiernie rzadko. Należały do nich przede wszystkim zaburzenia żołądkowe – biegunka, zaparcia, gazy i bóle brzucha. Ponadto istnieje realne ryzyko negatywnych skutków łączenia berberyny z innymi lekami, zwłaszcza tymi obniżającymi ciśnienie lub poziom cukru we krwi oraz rozrzedzającymi krew. Pod żadnym pozorem nie należy przyjmować jej w trakcie terapii cyklosporyną!

Osoby leczące się z powodu wysokiego ciśnienia, cholesterolu, cukrzycy czy chorób serca powinny więc przyjmowanie berberyny zawsze skonsultować z lekarzem prowadzącym. Zdrowi dorośli mogą w krótkim okresie czasu (maksymalnie do 6 miesięcy) przyjmować suplement na własną rękę. Wyjątkiem są kobiety ciężarne – udowodniono, że berberyna pokonuje barierę łożyska i może uszkodzić mózg płodu. Podobne zastrzeżenie dotyczy pań karmiących piersią oraz małych dzieci.Należy mieć również świadomość, że wspomniane wyżej badania można póki co uznać najwyżej za wysoce optymistyczne – brakuje wciąż długofalowych testów klinicznych, które potwierdziłby ich wiarygodność. Stąd w amerykańskiej Narodowej Bibliotece Medycznej berberyna sklasyfikowana jest wciąż jako „możliwie skuteczna”.

Bibliografia