Centuria pospolita – właściwości, działanie i zastosowanie centurii pospolitej

Centuria pospolita, zwana też popularnie tysiącznikiem, to ziele znane w tradycyjnej medycynie europejskiej od tysięcy lat. Już Hipokrates w IV w. p.n.e. polecał je jako środek przeczyszczający, wywołujący miesiączki, a także panaceum na rany i problemy z oczami. Współcześnie centuria jest przede wszystkim ziołowym lekiem gastrycznym, ale możne przynosić korzyści także urodzie. Przekonaj się jak i dlaczego warto ją stosować.

1. Centuria pospolita – co to za roślina?
2. Związki aktywne w zielu tysiącznika
3. Właściwości lecznicze ziela centurii
4. Inne zastosowania tysiącznika
5. Przeciwwskazania i skutki uboczne
6. Kto powinien używać centurię pospolitą?

Łacińska nazwa gatunku, Centaurium erythraea, pochodzi właśnie od starożytnych Greków, a ściślej mitycznej postawy centaura, czyli pół-człowieka, pół-konia. W antycznych wierzeniach te niezwykłe istoty były mistrzami sztuki leczniczej, a według legendy najmądrzejszy z nich, Chiron, sam na sobie wypróbował terapeutyczne działanie różowych kwiatów, aby złagodzić ból od rany spowodowanej zatrutą strzałą od samego Herkulesa. Grecy i Rzymianie polecali też tysięcznik na ukąszenia węży, piegi, wewnętrzne pasożyty, ale także jako środek uspokajający. Co ma na ten temat do powiedzenia współczesna medycyna?

Centuria pospolita – co to za roślina?

Tysiącznik jednoroczna lub dwuletnia roślina zaliczana do rodziny goryczkowatych. Typowa dla większości obszaru Europy, występuje również w Azji i Afryce. W Polsce jest gatunkiem naturalnym, ale coraz rzadziej spotykanym, w konsekwencji czego znajduje się już pod ochroną.

Jak rozpoznać centurię pospolitą? Niewysokie roślin osiągają maksymalnie 40 cm i charakteryzują się drobnymi różowymi kwiatami zgromadzonymi w formie podbaldachów na szczycie rozgałęziających się u góry łodyg. Liście są dość niepozorne, wąskie i lancetowate, zaś po przekwitnięciu kwiatów na pędach pojawiają torebki z nasionami o długości ok. 1 cm.

Centurie szczególnie upodobały sobie łąki, polany i nasłonecznione pagórki, ale można je z powodzeniem uprawiać również w ogrodach. Oprócz stałej podaży zielarskiego surowca stanowią one cenną ozdobę zagonów, zwłaszcza, że kwitną od maja do września. Tysiączniki wysiewa się z nasion bezpośrednio na dobrze przepuszczalną, ale suchszą i raczej piaszczystą glebę w półcieniu. Rośliny nie wymagają podlewania ani nawożenia, a ponadto są zazwyczaj wolne od szkodników i chorób. Jedynym mankamentem ich uprawy jest skłonność do intensywnego samosiewu – centuria może stać się w ogrodzie gatunkiem inwazyjnym, którego ciężko będzie ci się pozbyć.

Związki aktywne w zielu tysiącznika

Ziele centurii pospolitej (Centaurii herba) to wysuszone i pocięte nadziemne części rośliny, a więc łodygi, liście i kwiaty. Ich charakterystyczną cechą jest wyjątkowo gorzki smak, który da się wyczuć również w naparach. Poza herbatami z ziela tysiącznika przyrządza się również płynne ekstrakty uzyskane za pomocą maceracji w alkoholu lub poddania działaniu rozpuszczalników.

Mimo długo podejrzewanego leczniczego działania centurii dopiero w latach 60-tych ubiegłego stulecia naukowcom udało się zgłębić tajemnicę gorzkich liści i kwiatów. Z badań laboratoryjnych okazało się, że roślina jest szczególnie bogatym źródłem antyoksydantów, a konkretnie kwasów fenolowych, jak również terpenów, czyli substancji aromatycznych. Pośród tych ostatnich na szczególną uwagę zasługują glikozydy sekoirydoidowe o wyjątkowo silnych właściwościach przeciwzapalnych.

Z grupy związków fenolowych występujących w zielu centurii największym uznaniem farmakologicznym cieszą się flawonoidy oraz ksantony, które łączy się obecnie z pozytywnym wpływem na poziom cukru, zaburzenia trawienne i neurologiczne, choroby układu sercowo-krążeniowego, a nawet niektóre nowotwory. Trudno się dziwić, że ekstrakty z tysiącznika są wciąż ciekawym tematem pojawiającym się w licznych studiach naukowych. Napar z ziela chwalony jest przede wszystkim za wysoką zawartość kwasu ferulowego, kwasu kumarynowego, kwasu rozmarynowego oraz mniej znanego kwasu synapinowego, o działaniu hamującym stany zapalne w stawach.

Co więcej, tysiącznik jest dość bogaty w sole mineralne i jako taki stanowi dobre źródło magnezu, który posiada dodatkowe działanie rozkurczowe i uspokajające.

Właściwości lecznicze ziela centurii

Gorzkie ekstrakty roślinne niemal instynktownie stosowane są dla łagodzenia problemów układu pokarmowego i prawda ta odnosi się również do centurii. Ziele z tysiącznika polecane jest przede wszystkim jako lek na łagodne i umiarkowane zaburzenia trawienia, w tym niestrawność żołądkową, nadmiar gazów jelitowych, odbijanie i wzdęcia, nadkwasotę oraz ogólne zaburzenia apetytu. Poleca się je również pacjentom cierpiącym na anoreksję.Badania kliniczne wskazują ponadto, że picie wywarów z centurii może mieć bardzo korzystny wpływ na układ moczowy. Przede wszystkim redukuje bieżące stany zapalne cewki moczowej i pęcherza, potencjalnie ograniczając zastosowanie antybiotyków. Ponadto ma obniżać tempo tworzenia się piasku, który grozi rozwojem kamicy nerkowej. Wreszcie, ziele tysiącznika oficjalnie uznawane jest za terapię wspierającą leczenie chorób zapalnych nerek.

Centuria pospolita wskazana jest również przy uszkodzeniach nerek spowodowanych przebiegiem cukrzycy, a ponadto ma pobudzać wydzielanie żółci, ułatwiając trawienie tłustych pokarmów. Najprawdopodobniej ziele posiada ogólnie korzystny wpływ na funkcjonowanie wątroby.

W badaniach prowadzonych na zwierzętach dowiedziono także ogólnie przeciwzapalnego oraz przeciwgorączkowego działania centurii, ale doniesienia te nie zostały jak dotąd potwierdzone w studiach klinicznych na ludziach. Co więcej, u myszy chorych na cukrzycę, którym podawano tysiącznik przez okres 18 tygodni, odnotowano wyraźny spadek poziomu glukozy, trójglicerydów i cholesterolu we krwi, jak również obniżenie poziom insuliny i odporności na nią.

Ciekawostka: W średniowieczu w Europie przyrządzano gęstą miksturę o nazwie teriak, która miała być odtrutką i lekiem na wszelkie problemy. W jej skład oprócz miodu, soków, a nawet krwi kaczki wchodziły również zioła, a wśród nich waleriana, koper, gorczyca oraz właśnie tysiącznik.

Inne zastosowania tysiącznika

Nietypowo gorzki smak ziela centurii otworzył również potencjał do wykorzystania kulinarnego. Jako silna w smaku przyprawa tysiącznik przede wszystkim znajduje zastosowanie w produkcji alkoholi typu digestif. Doskonale aromatyzuje on wódki, wina oraz nalewki dodając ich właściwości wspierających trawienie.

Co ciekawe, ekstrakty z centurii stały się również obiektem zainteresowania koncernów kosmetycznych. Dodaje się je do kremów, mleczek i balsamów przeznaczonych do skóry podrażnionej, trądzikowej oraz wysuszonej jako składnik aktywnie zapobiegający stanom zapalnym. W szamponach i odżywkach do włosów stanowi natomiast czynnik ograniczający przetłuszczanie i przeciwdziałąjący łupieżowi.

Przeciwwskazania i skutki uboczne

Tysiącznik przyjmować można w formie naparu z suszonego ziela w proporcji 1,5-2 g na szklankę wrzątku podawanej 2-3 razy dziennie. Ponadto centuria dostępna jest w kroplach oraz tabletkach, przy czym ze względu na brak standaryzacji przy dawkowaniu należy kierować się zawsze wskazaniami danego producenta. Na rynku europejskim niektóre preparaty na bazie tysiącznika zarejestrowane są już ponad 80 lat!

Tysiącznika ogólnie nie podaje się kobietom ciężarnym, matkom karmiącym oraz dzieciom do lat 6. Nie wynika to bynajmniej z realnego zagrożenia, ale raczej braku udowodnionego bezpieczeństwa. Poza tym jak dotąd nie stwierdzono żadnego toksycznego wpływu centurii, nawet w długim okresie jej przyjmowania, a jedynie sporadycznie zgłaszane są lekkie zaburzenia żołądkowe po przyjęciu bardzo wysokich dawek ziela. Chemiczna zawartość ekstraktów nie rodzi też żadnych poważnych obaw o skutki uboczne.

Kto powinien używać centurię pospolitą?

Tysiącznik jest zaskakująco bezpiecznym i wszechstronnym zielem, o którego właściwościach na pewno nie raz jeszcze usłyszymy. Jako surowiec na herbatę powinien zdecydowanie znaleźć się w kuchni wszystkich osób, którym regularnie doskwierają dolegliwości żołądkowo-jelitowe różnego pochodzenia. Z naparów skorzystają również kobiety ciepiące na częste infekcje dróg moczowych – jak pierwsza pomoc skutecznie zapobiegają one rozwojowi poważniejszych problemów, a mogą wręcz chronić przed kamicą moczową.

Zwyczaj popijania zioła centurii pospolitej kilka razy w tygodniu może też w ogólny sposób przełożyć się na twoje zdrowie i samopoczucie, zwłaszcza, jeśli cierpisz na stan przedcukrzycowy bądź nadmiar cholesterolu. Jak się okazuje, odrobina goryczy bywa najlepszym lekarstwem z przyrodniczej apteczki!

Bibliografia