Walina ‒ właściwości, działanie i występowanie waliny

Walina to substancja, bez której życie ludzkie nie jest możliwe. Zaliczana jest w poczet dziewięciu niezbędnych aminokwasów, których organizm nie potrafi sam wytworzyć, a które są mu krytycznie potrzebne. Choć jest więc obecna w szeregu produktach spożywczych, na półkach pojawił się już suplement z waliną polecany przede wszystkim sportowcom. Czy warto wiedzieć o walinie?

1. Walina a waleriana
2. Rola waliny w organizmie ludzkim
3. Pokarmowe źródła waliny
4. Walina jako suplement
5. Czy walina jest bezpieczna?

Ciało ludzkie – od mięśni po hormony – zbudowane jest z białek, które z kolei zbudowane są z aminokwasów. Tych ostatnich, jako podstawowych cegiełek, ludzkie ciało potrzebuje dwadzieścia, aby móc tworzyć najbardziej kompleksowe proteiny. Ponad połowę syntetyzuje przy tym samo wykorzystując do tego prostsze związki. Dziewięć aminokwasów, zwanych niezbędnymi, musi zostać jednak dostarczone ze źródeł pokarmowych. W tej grupie wyróżnia się trzy aminokwasy o rozgałęzionych łańcuchach bocznych, zwanych w uproszczeniu rozgałęzionymi: leucyna, izoleucyna oraz właśnie walina. Szacuje się, że łącznie stanowią one 40% białka spożywanego w ciągu dnia.

Walina a waleriana

Zbieżność obu nazw nie jest wbrew pozorom zupełnie przypadkowa! Walina po raz pierwszy została wyizolowana w 1901 r. przez niemieckiego chemika, Emila Fishera, nagrodzonego za inne odkrycia Nagrodą Nobla w dziedzinie chemii. Fisher zidentyfikował nowy aminokwas w kazeinie, czyli białku powszechnie obecnym w mleku ssaków. Sama nazwa pochodzi jednak od kwasu walerianowego obecnego w korzeniach uwielbianego przez koty ziela, kozłka lekarskiego, zwanego również walerianą. Jest to kwas tłuszczowy wytwarzany w reakcjach organicznych zachodzących właśnie z udziałem waliny. Naukowa nazwa waliny brzmi wręcz kwas izowalerianowy!

Rola waliny w organizmie ludzkim

Walina jest aminokwasem silnie hydrofobowym, co oznacza, że odpycha cząsteczki wody. Ta jej właściwość jest szczególnie widoczna w przypadku anemii sierpowatej, poważnej choroby dziedzicznej, gdzie wskutek błędu genetycznego kwas glutaminowy obecny normalnie we krwi zastąpiony jest właśnie waliną, co prowadzi do groźnej dla życia agregacji hemoglobiny.

W zdrowych organizmach walina pełni jednak szereg kluczowych funkcji. Poza syntezą ważnych białek służy ona jako cenne paliwo, którego pełna oksydacja jest jednak możliwa tylko w obecności witamin z grupy B oraz magnezu i żelaza. Walina w rzeczy samej dostarcza mięśniom dodatkowej glukozy odpowiedzialnej za produkcję energii w czasie wysiłku fizycznego. Ponadto walina jest ważna dla prawidłowego działania systemu nerwowego, uniemożliwiając tryptofanowi przenikanie przez barierę mózg/krew, innymi słowy „ucieczkę” do krwiobiegu. W przełożeniu na codzienne życie ma to wyraźny wpływ na zdolności kognitywne. Wskazuje się również, że walina odgrywa istotną rolę w procesie regulacji systemu odpornościowego.

Zdaniem naukowców organizm dorosłego człowieka potrzebuje przynajmniej 20 mg waliny dziennie na każdy kilogram wagi ciała. Długotrwały niedobór waliny powoduje dotkliwe skutki uboczne, m.in. zaburzenia wzrostu, utratę masy mięśniowej, a nawet uszkodzenia organów wewnętrznych. Walina nie jest przy tym przetwarzana przez wątrobę, ale bezpośrednio przez mięśnie.

Ciekawostka: Wysoki poziom waliny we krwi wydaje się być zwiastunem rozwijającej się cukrzycy. Walina jest bowiem blisko związana z odpornością na insulinę.

Pokarmowe źródła waliny

Waliny w diecie należy naturalnie szukać w pokarmach wysokobiałkowych. Wysoko w rankingu najlepszych źródeł plasuje się więc wołowina (1667 mg na 100g), pierś z kurczaka (1660 mg na 100 g), chuda wieprzowina (1568 mg na 100 g) oraz tuńczyk (1541 mg na 100 g). Średnio w pokarmach pochodzenia zwierzęcego na 1 g białka znajduje się zwykle 40-60 mg waliny. Wegetarianie nie muszą jednak mieć powodów do zmartwień, ponieważ walina pojawia się również w większych dawkach w nabiale oraz produktach sojowych i warzywach strączkowych. Dobrym jej źródłem jest np. tofu (870 mg na 100 g), niskotłuszczowy jogurt naturalny (474 mg na 100 g), biała fasola (504 mg na 100 g) czy groszek w łuskach (342 mg na 100 g). Bardzo zasobne w walinę są ponadto nasiona dyni i słonecznika, choć oczywiście rzadko spożywamy je w większych ilościach. Mniejsze ilości waliny można ponadto znaleźć w owsiance.

Walina jako suplement

W wyizolowanej, krystalicznej postaci walina stała się modnym suplementem, często łączonym z innymi niezbędnymi aminokwasami, a także witaminami i minerałami. Można ją zakupić pod postacią tabletek, proszku do dodawania do koktajli oraz gotowych do spożycia napojów.

Z dotychczasowych badań wynika, że zwiększona podaż waliny wpływa korzystnie na zaburzenia układu nerwowego. Suplementacja pomaga więc przy bezsenności i może łagodzić stany irytacji oraz podwyższonego stresu. Wydaje się, że potrafi ona również skutecznie redukować apetyt, często pozytywnie skorelowany z nerwowością i niewyspaniem. Ogólnie pozwala ograniczyć nadmiar negatywnych emocji. Dalej wykorzystywana być może do zwiększenia potencjału kognitywnego – zdolności do skupienia i zapamiętywania oraz mentalnego wigoru.

Najpopularniejszym jednak wskazaniem do dodatkowego przyjmowania waliny są zaburzenia pracy mięśni oraz ogólnie wysoki poziom wysiłku fizycznego. Suplement poleca się w szczególności biegaczom długodystansowym oraz kulturystom jako środek wspomagający regenerację wyczerpanych pracą mięśni. Sprzyja on również rozbudowywaniu tkanki mięśniowej, zapewniając energię niezbędną do ich intensywnego wykorzystania. W preparatach przeznaczonych dla sportowców walina występuje często razem z leucyną i izoleucyną, dopełniającymi aminokwasami o podobnych funkcjach ustrojowych.

Jako ciekawostkę warto dodać, że wielce obiecujące jest wykorzystanie waliny w leczeniu niedoborów pokarmowych, a wręcz niedożywienia w wyniku nadużywania substancji farmakologicznych. Istnieją również wskazania do wykorzystania waliny w leczeniu fenyloketonurii, rzadkiej choroby metabolicznej oraz encefalopatii wątrobowej, czyli groźnego dla życia powikłania schorzeń wątroby.

Czy walina jest bezpieczna?

Walinę, tak jak każdy aminokwas, można niestety przedawkować. Ze źródeł naukowych wynika, że spożywanie więcej niż trzykrotna ilość dziennej dawki lub 2.4 g w przeliczeniu na 1 kg masy ciała powodować może stwardnienie kłębków nerwowych i przyspieszać osteoporozę. Ponadto naukowcy podpowiadają, że niezrównoważona suplementacja jednym tylko aminokwasem może prowadzić zaburzeń gospodarki azotowej w organizmie, co w efekcie odbije się na poziomie metabolizmu.Ogólnie rzecz biorąc, walina jest jednak bezpiecznym suplementem, który może być wykorzystywany w stanach nadmiernego przeciążenia organizmu zgodnie z dawkami zalecanymi przez producenta. Przekraczanie dawek, podobnie jak długotrwałe stosowanie są wysoce niewskazane. Waliny w postaci tabletek czy proszku nie powinny też przyjmować kobiety ciężarne i karmiące piersią. W razie wątpliwości najlepiej oczywiście skonsultować się z lekarzem!

Bibliografia