Biopsja – opis, rodzaje i przebieg biopsji

Czy biopsja jest badaniem, którego należy się obawiać? Czego możemy się dzięki niej dowiedzieć? Czy możliwe są jakieś powikłania? Większość z nas odczuwa uzasadnione obawy, kiedy słyszy o pobieraniu komórek lub fragmentów tkanki z naszego ciała. I chociaż przyjemniej byłoby tego procederu uniknąć, bez biopsji współczesna medycyna byłaby dość bezradna!

1. Historia biopsji
2. Kiedy wykonuje się biopsję?
3. Rodzaje biopsji
4. Jak przebiega biopsja?
5. Jak należy przygotować się do biopsji?
6. Co się robi z pobranym wycinkiem?
7. Czy biopsja bywa niebezpieczna?
8. Czemu warto poddać się biopsji z zalecenia lekarza?

Biopsja to pojęcie powstałe ze zlepku dwóch starogreckich słów: „bios” czyli życie oraz „opsis” czyli widok. Nie da się ukryć, że jest to doskonałe podsumowanie idei polegającej na pobraniu żywej tkanki w celu przyjrzenia się jej w dużym powiększeniu. Choć nazwa ukuta została pod koniec XIX w., z tekstów historycznych wynika, że biopsji dokonywano już przede wiekami!

Historia biopsji

Za pioniera biopsji uważa się arabskiego medyka Al-Zahrawi, który przez wielu uważany jest za najwybitniejszego chirurga epoki średniowiecza. W swojej trzydziestotomowej encyklopedii dotyczącej praktyk lekarskich, pochodzącej z przełomu X i XI w. opisał on nie tylko dziedziczną naturę hemofilii, mechanizm ciąży pozamacicznej czy procedurę cesarskiego cięcia, ale nawet nici chirurgiczne wyrabiane ze zwierzęcych jelit! Al- Zahrawi jako pierwszy znany nam człowiek pobierał też za pomocą igły tkankę tarczycy i charakteryzował jej właściwości!

Przez wiele setek lat mądrość Al-Zahrawiego pozostawała jednak lekceważona i dopiero w drugiej połowie XIX w. zaczęto się znów na poważnie interesować obserwacją żywych tkanek, początkowo w sposób wyłącznie teoretyczny. W pierwszej połowie XX w. biopsja była już sporadycznie wykorzystywana do diagnozowania pacjentów, ale dopiero w ciągu ostatnich 50 lat stała się narzędziem powszechnym praktycznie we wszystkich specjalizacjach medycznych.

Kiedy wykonuje się biopsję?

Współcześnie słowo biopsja często kojarzy się z rakiem, co nie jest oczywiście przypadkiem. Aby wcześnie rozpoznać zmiany nowotworowe wymagane jest bowiem często pobranie żywych komórek z określonej części ciała i zbadanie ich pod mikroskopem. Biopsję wykonuje się więc często na podejrzanych zmianach np. skóry, ale także w przypadku niepokojących symptomów obserwowanych u pacjenta, mimo że tkanka nie wykazuje żadnych widocznych patologii. Biopsja bywa także ostatecznym i wiarygodnym potwierdzeniem zmian rakotwórczych widzianych na obrazie USG czy RTG.

Ponadto biopsja wykonywana jest w przypadku obserwacji guzków w piersi, w celu określenia czy jest to rak czy też niezłośliwe zwłóknienia; w czasie gastroskopii, aby ustalić przyczynę zmian zapalnych śluzówki, a także przy chronicznym zapaleniu wątroby, aby potwierdzić lub wykluczyć marskość organu. Za pomocą biopsji określa się również stopień akceptacji tkanki po transplantacji.

Rodzaje biopsji

Przy diagnozowaniu nowotworów wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje biopsji: wycinającą, gdy lekarz stara się usunąć całą podejrzaną zmianę i następnie zbadać jej strukturę oraz wycinkową, czyli polegającą na pobraniu zaledwie małej części zmiany w celu jej analizy.

Ponadto mówi się o biopsji:

• cienkoigłowej – najczęściej wykonywanej; z wykorzystaniem strzykawki ze specjalną cienką igłą zasysa się poszczególne komórki, a następnie umieszcza je w płynie utrwalającym. Jej szerokie zastosowanie idzie niestety w parze z częściową zawodnością – zdarza się, że materiał pobrany jest w niewłaściwy sposób lub zawiera martwe już komórki guza.
• gruboigłowej – wykonywanej również igłą, ale o szerszej średnicy, wskutek czego pobierane są nie pojedyncze komórki, ale fragmenty tkanki. To badanie wymaga już miejscowego znieczulenia, a po nim dochodzi często do krwawienia.
• szczoteczkowej – wykonywana za pomocą specjalnej szczoteczki sięgającej trudno dostępnych regionów, np. szyjki macicy, oskrzeli czy dróg żółciowych.
• mammotomicznej – będącej wariantem biopsji gruboigłowej wykonywanej na zmianach w piersi; za pomocą strzykawki pobiera się wówczas zmienione fragmenty tkanki, powtarzając nakłucia, aż do całkowitego usunięcia zmiany; stosowana jest wyłącznie w przypadku zmian łagodnych, np. gruczolaków czy włókniaków.
• stereotaktycznej – przeprowadzanej za pomocą cienkiej lub grubej igły pod kontrolą badania RTG; alternatywnie wykonuje się również biopsje pod kontrolą badania USG, tomografii lub MRI w przypadków głębiej położonych guzów.
• otwartej – gdy lekarz nacina skórę i wycina większą część guza do badania; wymaga znieczulenia miejscowego lub ogólnego;
• odciskowej – polegającej na odciśnięciu danej tkanki na szkiełku mikroskopowym; dokonuje się jej często np. w przebiegu operacji.
• węzła wartowniczego – polegającej na ocenie przerzutów danego nowotworu za pomocą biopsji najbliższego guzowi węzła limfatycznego;
• płynnej – czyli nieinwazyjnego badania krwi, które ma na celu ocenę ilości komórek nowotworowych w krwiobiegu; wykonuje się ją zwykle po jako ocenę skuteczności leczenia onkologicznego. 

Biopsji poddaje się guzy, węzły chłonne, skórę, nerki czy wątrobę, poszczególne gruczoły a nawet kości, jeśli wymagane jest pobranie próbki szpiku kostnego.

Jak przebiega biopsja?

Łatwo się domyśleć, że przy tylu różnych rodzajach biopsji o różnym stopniu inwazyjności samo badanie może mieć bardzo odmienny przebieg. Najczęściej wykonywana biopsja cienkoigłowa wykonywana bywa w trakcie rutynowych kontroli w gabinecie lekarskim bez znieczulenia lub z podaniem delikatnego środka odrętwiającego.

W przypadku poważniejszych biopsji zabiegu dokonuje się zwykle w szpitalu ze znieczuleniem. Hospitalizacja nie jest z reguły wymagana, ale pacjent wymaga odwozu, gdyż nie powinien prowadzić auta po lekach analgetycznych. Samo miejsce pobrania biopsji może być przez kilka dni bolesne, krwawić i wymagać opatrunku. Czasami zakłada się też szwy.

Jak należy przygotować się do biopsji?

Większość biopsji nie wymaga żadnego przygotowania ze strony pacjenta. Jedynie to polegające na pobraniu większego wycinka tkanki bywają poprzedzone zakazem przyjmowania leków i suplementów rozrzedzających krew. Czasami przed biopsją wykonywaną za pomocą endoskopu potrzebne jest również oczyszczenie układu pokarmowego za pomocą głodówki, diety płynnej lub środka przeczyszczającego.

Co się robi z pobranym wycinkiem?

Materiał pobrany w czasie biopsji jest w odpowiedni sposób zabezpieczany i przekazywany do laboratorium zajmującego się histopatologią. Tam komórki lub tkanki po stosownym podzieleniu umieszcza się na szkiełkach mikroskopowych i bada w dużym powiększeniu ich rodzaj, kształt i wzajemne oddziaływanie. Czasami w tym celu wykorzystywane są różne barwniki lub substancje chemiczne pozwalające dokładnie określić właściwości poszczególnych komórek. W zależności od wielkości pobranej próbki wyniki mogą być dostępne w ciągu jednego dnia lub nawet dwóch tygodni! W przypadku operacji rezultaty biopsji bywają do dyspozycji lekarza w ciągu kilkudziesięciu minut od pobrania tkanki i umożliwiają decyzję o ewentualnym wycięciu chorej tkanki.

W przypadku stwierdzenia obecność komórek rakowych histopatolog jest w stanie na podstawie biopsji określić poziom zaawansowania zmian – tutaj przyjmuje się skalę czterech stopni, w której IV oznacza bardzo zaawansowany nowotwór.

Czy biopsja bywa niebezpieczna?

Biopsja zasadniczo nie prezentuje żadnego poważnego zagrożenia dla zdrowia. Owszem, jak każda inwazja w powłoki cielesne niesie ze sobą małe ryzyko infekcji lub krwawienia, ale przy współczesnym rozwoju medycyny jest ono faktycznie minimalne.

Czemu warto poddać się biopsji z zalecenia lekarza?

Biopsja co do zasady nie jest badaniem przesadnie inwazyjnym czy niebezpiecznym. Zleca się ją głównie, aby uspokoić pacjenta bądź potwierdzić charakter schorzenia. Dla wielu z nas może być więc prostym sposobem na złagodzenie stresu związanego z obawą o raka. Oczywiście, zdarza się, że wynik jest fałszywie negatywny, ale jeśli lekarz prowadzący ma wątpliwości w oparciu o symptomy lub badania obrazowe może zawsze zlecić inny rodzaj, bardziej precyzyjnej biopsji, np. wycinkowej.

Główną zaletą biopsji jest możliwość wykrywania zmian nowotworowych w bardzo wczesnym stadium ich rozwoju. W przypadku raka piersi, szyjki macicy czy prostaty, jak i wielu innych, szybkie rozpoczęcie leczenia decyduje nie tylko o szansach na przeżycie, ale także czasie i dotkliwości terapii. Przypomnijmy, że badania obrazowe takie jak USG, tomografia czy RTG mogą stwierdzić obecność zmian czy guzków, ale nie potwierdzą nigdy ostatecznie ich charakteru. Biopsja jest prostą metodą na określenie, z jakim faktycznie schorzeniem mamy do czynienia!

Bibliografia

1. Gabriela Pichardo; “What Is a Biopsy?”; data dostępu: 2021-03-31
2. Brain Krans; “Biopsy”; data dostępu: 2021-03-31
3. National Health Service; “Biopsy”; data dostępu: 2021-03-31
4. RadiologyInfo.org; “Biopsies – overview”; data dostępu: 2021-03-31
5. Amber J. Tresca; “Everything You Need to Know About Getting a Biopsy”; data dostępu: 2021-03-31
6. The Royal College of Pathologists; “What is a biopsy”; data dostępu: 2021-03-31