Hipoterapia – właściwości, działanie i zastosowanie hipoterapii

Hipoterapia opiera się na pięknym założeniu, że kontakt ze zwierzęciem może być dla człowieka dobroczynny, a wręcz leczniczy. W tym przypadku uzdrowicielami są konie, udomowione przez człowieka już ponad 5 tysięcy lat temu. Z dziesiątek studiów medycznych przeprowadzonych w tym zakresie wynika, że hipoterapia jest skuteczniejsza niż wiele innych form fizycznej i psychologicznej współpracy z pacjentem.

1. Historia hipoterapii
2. Na czym polega hipoterapia?
3. Zastosowania hipoterapii
4. Jak przebiega hipoterapia?
5. Przeciwwskazania i ryzyka
6. Dla kogo hipoterapia?

Według definicji hipoterapia jest fizyczną, zajęciową i logopedyczną formą terapii wykorzystującą naturalne ruchy konie do stymulacji motorycznej i zmysłowej pacjentów. Samo słowo pochodzi greckiego słowa „hippos” czyli koń. Faktycznie, już w starożytnej Grecji wykorzystywano kopytne czworonogi do pomocy ludziom cierpiącym na trudne do leczenia choroby.

Historia hipoterapii

W swoich tekstach medycznych Hipokrates wielokrotnie poruszał korzyści zdrowotne płynące z jazdy konnej. Myśl tą podjęli również lekarze i terapeuci z Europy między XVI a początkiem XIX w. sugerując chorym specjalne sesje na grzbiecie powoli kroczącego zwierzęcia. W angielskim Oxfordzie wykorzystywano konie do rehabilitacji żołnierzy powracających z I Wojny Światowej – używano w tym celu nawet zwierząt kawalerii.

Wielkim przełomem dla hipoterapii stały się jednak dopiero Igrzyska Olimpijskie w Helsinkach w 1952 r., kiedy to Dunka Lis Hartel wygrała srebrny medal w ujeżdżaniu mimo częściowego paraliżu spowodowanego przebytym wcześniej polio. Okazało się, że jazda konna w fantastyczny sposób wzmocniła jej nogi, dając efekty niewidywane przy innych formach rehabilitacji ofiar strasznego wirusa.
Od tamtej pory zainteresowanie hipoterapią stale rosło prowokują powstanie wielu organizacji i stowarzyszeń zajmujących się doskonaleniem metod leczenia i promocją dobrych praktyk. Europejskie standardy bardzo szybko zostały przeniesione za ocean prowadząc do rozwoju wielu ośrodków terapeutycznej jazdy konnej w Stanach Zjednoczonych oraz Kanadzie. Współcześnie w wielu krajach świata hipoterapia jest refundowana przez powszechne ubezpieczenie zdrowotne.

Na czym polega hipoterapia?

Dlaczego akurat konie wykorzystuje się do leczenia? Te przyjazne zwierzęta wykonują średnio ok. 100 kroków na minutę, co oznacza, że w ciągu kwadransa aplikują pacjentowi nawet 1500 różnych bodźców motorycznych. Owe ruchy, przekazywane przez miednicę konia, okazują się mieć bardzo korzystny i wszechstronny wpływ na ludzką fizyczność, ale także psychikę. Jeździec balansując na grzbiecie uczy się utrzymywać prawidłową postawę i równowagę, zaś sam kontakt ze zwierzęciem stymuluje szeroką strefę doznań zmysłowych, od wzroku i dotyku po tzw. czucie głębokie orientacji ciała.

Wyspecjalizowany terapeuta prowadzący zajęcia potrafi wykorzystać różne typy i prędkości ruchu konia oraz różne pozycje jeźdźca do osiągnięcia pożądanych celów sensorycznych oraz neurologicznych. Ze studiów wynika, że hipoterapia poprawia napięcie osłabionych mięśni, koordynację ciała, posturę, ale także gibkość, wytrzymałość i siłę. Może również wpływać korzystnie na spazmy i poprawiać koordynacje wzrokowo-motoryczną. W dłuższym efekcie czasu obserwowana jest często korekcja nietypowych i niekontrolowanych przyzwyczajeń ruchowych. Poczynając więc od wspierania kontroli pionowej pozycji kręgosłupa, poprzez ogólną sprawność ruchową i odbiór bodźców fizycznych, a skończywszy na doskonaleniu komunikacji i przewodnictwa nerwowego, terapia z wykorzystaniem koni oddziałuje na pacjentów w sposób kompleksowy i poniekąd naturalny. Niebagatelny jest również jej wpływ na wrażliwość, empatię, koncentrację, a także samoocenę człowieka.

Według literatury medycznej hipoterapia ma więc pozytywny wpływ na sferę rozwoju fizycznego, społecznego, kognitywnego, psychologicznego, a nawet wspomaga proces uczenia się i zachowania adaptacyjne.

Zastosowania hipoterapii

Dotychczasowe studia naukowe sugerują skuteczność hipoterapii w leczeniu bardzo wielu dolegliwości i problemów rozwojowych, w szczególności, ale nie wyłącznie u dzieci niepełnosprawnych.

Jednym z ciekawszych sfer zastosowania są zaburzenia neurologiczne, takie jak stwardnienie rozsiane (SM). Ta nieuleczalna jak dotąd choroba wymaga rehabilitacji, aby przedłużyć okres sprawności pacjenta i poprawić jego komfort życia. Dowiedziono, że hipoterapia bardzo pozytywnie wpływa na mobilność i postawę chorych na SM, a nawet redukuje trapiące ich chroniczne poczucie zmęczenia. Do schorzeń neurorozwojowych poddających się leczeniu przy wsparciu koni należy również autyzm u dzieci. Regularne sesje nie tylko ograniczają częstotliwość występowania odchyleń strukturalnych związanych np. z obsesyjnym kiwaniem się, ale przede wszystkim poprawiają zdolność do adaptacji do zmiennych warunków oraz dbania o siebie, a nawet stymulują społeczne interakcje.

Niemniej imponujące efekty obserwuje się u dzieci z porażeniem mózgowym poddawanych hipoterapii. Z licznych badań wynika, ze wspiera ona motorykę dużą i kontrolę nad ciałem, zasadniczo poprawiając codzienne funkcjonowanie. U małych pacjentów zaobserwowano również redukcję asymetrii korpusu oraz miednicy. Podobne korzyści odnieść mogą ofiary fizycznych uszkodzeń mózgu oraz choroby naczyniowo-mózgowej oraz pacjenci ze schorzeniami kręgosłupa, zanikiem mięśniowym czy reumatologicznymi schorzeniami stawów. Hipoterapię z powodzeniem przeprowadza się również u osób dotkniętych zespołem Downa, po przebytych amputacjach, a także dzieciach z opóźnieniami rozwojowymi różnego rodzaju.

Ponadto, sugeruje się, że hipoterapia może znacząco poprawić sprawność zdrowych seniorów, pomagając im w zachowaniu równowagi ciała i wyprostowanej sylwetki. Co więcej, istnieją odosobnione studia dowodzące korzystnego wpływu terapeutycznej jazdy konnej na problemy psychologiczne wynikające z przeżytej traumy, np. wykorzystywania seksualnego.

Jak przebiega hipoterapia?

Sesje hipoterapii często przebiegają w z udziałem szerszego zespoły specjalistów. Poza przeszkolonym terapeutą, który zajmuje się kontaktem z pacjentem, w zajęciach udział bierze zwykle trener konia, a czasem także instruktorzy jazdy. Towarzyszą oni zwierzęciu, podążając za nim na piechotę, i nadzorują bezpieczeństwo jeźdźca oraz sprawny przebieg całej terapii. Jeśli chodzi o konia, jest on dobierany na bazie pożądanych atrybutów takich jak posłuszeństwo, odpowiednia budowa, wiek i charakter. Różni pacjenci mogą wymagać nieco odmiennych zwierząt. W Polsce do hipoterapii bardzo często wykorzystuje się konie huculskie.

Zajęcia odbywają się na terenie specjalnych placówek, gdzie ustabilizowane środowisko ułatwia kontrolę nad zwierzęciem – zazwyczaj są to farmy czy stadniny. Sama sesja może mieć bardzo różny przebieg w zależności od potrzeb pacjenta. Najpopularniejszą forma hipoterapii jest powolna jazda na końskim grzbiecie w pozycji siedzącej – wówczas siły generowane z miednicy zwierzęcia najlepiej oddziałują na postawę i koordynację ciała. Często pacjenci pod nadzorem terapeuty zmieniają również pozycję np. na leżącą lub wykonują proste ćwiczenia. Osobom z zaburzeniami psychologicznymi i poznawczymi sugeruje się również sam kontakt z koniem – tulenie go, głaskanie, karmienie, a nawet proste czynności pielęgnacyjne. W wielu przypadkach kluczem do przełomu terapeutycznego okazuje się rozwinięcie faktycznej więzi emocjonalnej ze zwierzęciem!

Przeciwwskazania i ryzyka

Hipoterapia uważana jest za bardzo bezpieczną metodę rehabilitacji ze względu na środki ostrożności w niej stosowane. Konie są starannie selekcjonowane według wspomnianych wyżej kryteriów, zaś pacjenci podczas sesji wyposażeni są w kask i ewentualne ochraniacze. Również terapeuci są przeszkoleni w zasadach bezpieczeństwa oraz pierwszej pomocy i mają obowiązek unikać wszelkich sytuacji stwarzających zagrożenie. Tym niemniej, nie da się zaprzeczyć, że każda relacja ze zwierzęciem obarczona jest pewną dozą ryzyka wynikającą ze spontanicznej natury istot żywych.

Z oficjalnych danych wynika, że prawdopodobieństwo wypadku w czasie hipoterapii jest minimalne (0,007%) i nie wiąże się z trwałymi uszczerbkami na zdrowiu. Tym niemniej, niektórym pacjentom ze względów bezpieczeństwa odradza się terapię na koniu. Należą do nich przede wszystkim osoby z zaawansowaną otyłością, przyjmujące leki, które zaburzają koordynację, wykazujące agresywne lub samobójcze skłonności, są pod wpływem substancji narkotycznych lub alkoholu, są uczulone na sierść koni lub doznają ataków paniki czy zaburzeń oddychania w sytuacjach stresowych.

Dla kogo hipoterapia?

Hipoterapia jest przede wszystkim dzieciom, dla których samo obcowanie z wspaniałymi zwierzętami, jakimi są konie, przynosi niebywałe korzyści psychologiczne. Młode organizmy łatwiej też dają się rehabilitować, a samo manewrowaniem pacjentem jest prostsze. Eksperci polecają więc zajęcia z końmi w przypadku wielu różnych zaburzeń rozwojowych, również tych niezdiagnozowanych.Dorośli oczywiście również skorzystają na terapii na grzbiecie, pod warunkiem, że nie mają uprzedzeń dotyczących koni i paraliżuje ich strach związany z przebywaniem na wysokości. I te problemy da się pokonać z odpowiednim wsparciem, ale warto pamiętać, że hipoterapia ma być w założeniu formą harmonijnego i niewymuszonego kontaktu z żywą istotą, nie zaś źródłem stresu czy dyskomfortu. Generalnie, hipoterapia posiada fascynujący potencjał zarówno w zakresie fizycznej rehabilitacji, jak i wsparcia w rozwoju samodzielności, poczucia własnej wartości czy poprawy wydolności i odporności organizmu.

Bibliografia