Płukanie gardła – właściwości i wpływ na zdrowie. Czym i jak płukać gardło?

Płukanie gardła i jamy ustnej należy do klasyki naturalnych metod leczniczych stosowanych od wieków. Mimo integralności wewnętrznej śluzówki ludzkiego ciała i wrodzonej zdolności ochrony przed patogenami, czasami pomoc z zewnątrz może być bowiem bardzo mile widziana. Dowiedz jak, czym i kiedy bezpiecznie płukać gardło!

1. Na czym polega płukanie gardła?
2. W jakim celu stosuje się płukanie gardła i jamy ustnej?
3. Środki stosowane do płukania
4. Czy płukanie gardła jest bezpieczne?
5. Płukanie gardła a koronawirus

Ból gardła to dolegliwość przykra i bardzo powszechna, ale wbrew pozorom rzadko kiedy wymagająca antybiotyków. Alternatywą dla środków przeciwbólowych, których stanowczo dziś nadużywamy oraz pastylek do ssania, bogatych w cukier lub nieobojętne dla zdrowia słodziki są właśnie naturalne płukanki.

Na czym polega płukanie gardła?

Z definicji płukanie gardła i jamy ustnej polega na nabraniu w usta cieczy i podburzaniu jej za pomocą powietrza wydychanego z płuc, bez połykania. Cały proceder zajmuje zwykle kilkanaście sekund i kończy się wypluciem płynu. W celu głębokiego wypłukania gardła konieczne jest odchylenie głowy w tył – przed połknięciem lub zakrztuszeniem chroni nas wydawanie dźwięku „gy”, który powoduje zamknięcie strun głosowych. W rezultacie płukanka nie dostaje się zwykle dalej niż do krtani.

W jakim celu stosuje się płukanie gardła i jamy ustnej?

Pierwszą i najbardziej oczywistą przesłanką do płukania gardła jest fizyczne usunięcie z niego zalegającej flegmy, typowej dla wielu infekcji górnych dróg oddechowych. Wydzielina spływa zwykle z nosa tylną ścianą gardła i podrażnia je, prowadząc do stanów zapalnych, które wiązać się mogą z bólem, drapaniem, chrypą, zaczerwienienie, opuchlizną, a nawet częściowo utratą głosu, gdy dojdzie do zajęcia strun głosowych. Mechaniczne oczyszczanie śluzówki ma za zadanie usunąć wydzielinę. Czasem mowa wręcz o ropnych nalotach na gardle i migdałkach!

Poza tym poszczególne płukanki mogą wpływać pozytywnie na nasze wewnętrzne pH, które z kolei warunkuje równowagę biologiczną mikroflory naturalnie zasiedlającej błonę śluzową. Przy sprzyjającym poziomie kwasowości dobre bakterie mają większe szansę nie dać się zdominować przez patogeny chorobotwórcze.

Płukanie działa także na zasadzie osmozy, zwłaszcza, jeśli wykorzystamy do niego sól. Jony chlorku sodu wyciągają bowiem wodę z tkanki, jednocześnie ograniczając opuchliznę i stan zapalny. Wreszcie, samo ciepło płukanki może przynieść odczuwalną ulgę w zakresie dolegliwości bólowych i nieprzyjemnego drapania w gardle. Wskazaniem do płukania gardła oprócz zwykłego przeziębienia i grypy jest również angina oraz mononukleoza.

Środki stosowane do płukania

Najpopularniejszą płukanką do bolącego gardła jest ciepła woda z solą. Jest to roztwór hipertoniczny, co oznacza, że posiada wyższe ciśnienie osmotyczne niż płyny obecne w tkankach naszego ciała. Przy styczności z zapaloną śluzówką gardła „wyciąga” więc wodę z tkanki, często razem z częścią bakterii lub wirusów. Choć nie jest to więc lekarstwo faktycznie niszczące drobnoustroje, może faktycznie zredukować ból i obrzęk. Zalecana proporcja obejmuje ¼ łyżeczki soli rozpuszczonej w ½ szklance ciepłej wody – temperatura nie tylko ułatwia rozpuszczanie, ale także poprawia krążenie w tkance wspomagając system odpornościowy. Rodzaj stosowanej soli nie ma przy tym żadnego znaczenia. Płukać można 2-4 razy dziennie. Z niewielkiego badania opublikowanego w 2019 r. wynika wręcz, że woda z solą stosowana do płukania może ograniczać czas trwania infekcji wirusowych!

Roztwór solny nie jest jednak przyjemny do stosowania, a u wielu osób wywołuje wręcz odruchy wymiotne. Stąd ciekawą alternatywą może być napar z szałwii (Salvia officinalis). Przygotowuje się go zaparzając 1 łyżeczkę suszonych lub dwie łyżeczki świeżych liści szklanką wrzątku na czas 10-15 minut. Szałwia posiada właściwości przeciwzapalne, antyseptyczne, przeciwrakowe, antyoksydacyjne, przeciwbólowe oraz przeciwbakteryjne (Ghorbani i in., 2017). W literaturze medycznej płukanki i spraye z szałwii poleca się nie tylko na zapalenie gardła, ale także po operacjach usunięcia migdałków. Mają one skutecznie zwalczać bakterie, niektóre wirusy, a także drożdżaki. Co więcej, płukanie jamy ustnej naparem z szałwii zapobiega również tworzeniu się płytki nazębnej!

Kolejną dobroczynną herbatką ziołową, którą można wykorzystać do płukania obolałego gardła jest rumianek. Napar z niego posiada właściwości ściągające i przeciwzapalne przynosząc ulgę nie tylko przy przeziębieniach, ale także chorobach dziąseł. Przypadkowe połknięcie herbatki rumiankowej nie stwarza przy tym zagrożenia dla zdrowia. Nieco silniejszym specyfikiem jest roztwór wody z miętowym olejkiem – wystarczy 3-5 kropli wymieszać połową szklanki ciepłej wody. Zawarty w mięcie metanol rozrzedza wydzielinę zalegającą w gardle, redukuje stan zapalny, a także częściowo zwalcza wirusy i bakterie. W tym przypadku jednak należy bezwzględnie unikać połykania płukanki.

Do płukania wykorzystuje się również herbatkę z korzenia lukrecji (Glycyrrhiza glabra), szeroko polecaną zwłaszcza w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej. Zawiera ona ponad 20 triterpenoidów oraz prawie 300 flawonoidów, wykazując działanie przeciwwirusowe oraz przeciwbakteryjne. Szczególnie polecanym naparem jest również mieszanka korzenia lukrecji oraz prawoślazu lekarskiego (Althea officinalis) – ten ostatni pokrywa gardło śluzem, redukując męczący suchy kaszel i łagodząc ewentualne podrażnienia nabłonka śluzówki. Inną korzystną herbatą do płukania jest zielona herbata, niezwykle bogata w antyoksydanty. Z badania opublikowanego w 2016 r. wynika wręcz, że może ona skutecznie łagodzić podrażnienia spowodowane szpitalną intubacją.

Alternatywą dla wspomnianej wyżej wody z solą jest również roztwór wodny sody oczyszczonej. Jego alkaliczny charakter neutralizuje wysoki poziom kwasowości w ustach redukując brzydki zapach. Zapobiega on również rozwojowi bakterii oraz grzybów chorobotwórczych. Amerykański Narodowy Instytut do Walki z Rakiem poleca wręcz regularnie płukać jamę ustną i gardło mieszanką powstałą z rozpuszczenia 1/8 łyżeczki soli i ¼ łyżeczki sody oczyszczonej w 1 szklance ciepłej wody. Wreszcie, na uwagę zasługują również płukanki z rozwodnionego octu jabłecznego (1-2 łyżki octu na 1 szklankę wody), który z kolei zakwasza śluzówkę hamują rozwój niekorzystnych bakterii i rozkładając zalegającą w gardle wydzielinę. Tą płukankę można śmiało stosować 2-3 razy dziennie po 30 sekund. Dla lepszego efektu można ten roztwór połączyć z ¼ łyżeczki soli kuchennej.

Czy płukanie gardła jest bezpieczne?

Niestety, i płukanie gardła ma swoje zastrzeżenia. W zależności od stosowanego płynu skutkiem ubocznym dezynfekcji może być bowiem również przesuszenie śluzówki, które tylko pogarsza ból i drapanie, prowadząc nawet do suchego kaszlu. Laryngolodzy wskazują również, że zbyt intensywne i częste płukanie prowadzi do przemęczenia strun głosowych i może pogorszyć nasze zdolności wokalne, powodując dalszy dyskomfort.

Kolejnym kontrowersyjnym tematem jest sama zdolność do utrzymania płynu w ustach w pozycji z głową odchyloną do tyłu. Przy odrobinie nieuwagi łatwo wyobrazić sobie możliwość zachłyśnięcia lub połknięcia - niektóre środki stosowania do płukania mogą zaś być niebezpieczne pod tym względem. Przykładem jest kontrowersyjna w środowisku medycznym woda utleniona, która z jednej strony faktycznie posiada silne właściwości odkażające, z drugiej natomiast powoduje podrażnienia, wysusza nabłonek śluzówki, a nawet może prowadzić do krwawień. Zagrożenie dla zdrowia powodować może również nadmanganian potasu, skuteczny w zakresie odkażania, ale toksyczny w przypadku przypadkowego połknięcia.

Wreszcie, pamiętajmy, że nie każdy ból gardła wywołany jest infekcją wirusową lub bakteryjną. Jest to wszak również symptom powszechnie towarzyszący alergiom wziewnym, podrażnieniu przez dym lub spaliny, chorobie refluksowej przełyku, a także zwykłemu wysychaniu śluzówki. Płukanie gardła w tych sytuacjach może być nieefektywne, a wręcz szkodliwe! W przypadku nieinfekcyjnego bólu lepsze rezultaty mogą dawać nawilżające inhalacje parowe bądź też popijanie wody małymi łyczkami.

Płukanie gardła a koronawirus

W internecie pojawiają się sugestie leczenia koronawirusa za pomocą tradycyjnych płukanek do gardła. W wielu krajach azjatyckich płukanie gardła jest więc polecane jako element codziennej higieny, na równi z myciem rąk czy noszeniem maseczek ochronnych.Japończycy na przykład obstają przy prewencyjnym płukaniu gardła roztworem z jodyny. I choć nie ma jak dotąd żadnych konkretnych dowodów, aby płukanki zwalczały aktywną infekcję Covid-19, wydaje się, że stosowane raz na dzień mogą faktycznie zmniejszyć ryzyko zapaleń górnych dróg oddechowych. Najświeższe badania z 2020 r. sugerują wręcz, że prewentywne płukanie gardła wodą z solą można być środkiem skutecznej kontroli szerzenia się zjadliwego koronowirusa!

Bibliografia