Zapalenie zatok – objawy, przyczyny i leczenie zapalenia zatok

Zapalenie zatok należy do najbardziej uciążliwych infekcji sezonowych. Nie tylko utrudnia ono codzienne funkcjonowanie, ale, niestety, ma tendencję do nawracania. Dotyka przy tym zarówno dorosłych, jak i dzieci, i jest drugą najczęstszą przyczyną wizyt u lekarza pierwszego kontaktu. Z amerykańskich badań wynika wręcz, że zapalenie zatok przoduje w rankingu chorób, na które zapisuje się dziś antybiotyki. Czy faktycznie zawsze są one jednak potrzebne?

Europejskie dane dotyczące zachorowalności i śmiertelności w ogólnej populacji wskazują, że w ciągu roku na 1000 pacjentów odnotowuje się od 15 do 40 epizodów ostrego zapalenia zatok (Worall, 2011). Co więcej, w Stanach Zjednoczonych podsumowano nawet koszty tego powszechnego schorzenia – w ciągu roku powoduje ono w USA nawet 73 miliony dni niezdolności do pracy czy nauki oraz bezpośrednie wydatki na poziomie 2.4 miliarda dolarów! Jak widać, problem ewidentnie nie jest błahy!

Objawy zapalenia zatok

Zapalenie zatok definiuje się jako stan zapalny błony śluzowej wyścielającej zatoki przynosowe, przebiegający zazwyczaj z jej opuchlizną. Naukowcy nie stwierdzili jak dotąd jednoznacznie, jaką rolę spełniają owe pneumatyczne przestrzenie w kościach czaszki, które wydają się wręcz czekać na wypełnienie… infekcją. Sugeruje się jednak, że ogrzewają one i nawilżają wdychane powietrze, wspomagają węch, chronią przed urazami i pełnią funkcję izolacyjną. Przez większość czasu nie wiemy nawet o ich istnieniu, ale z chwilą, gdy dojdzie do stanu zapalnego, pojawia się ból, który jest typowym, a czasem wręcz jedynym symptomem. Obejmuje on czoło i/lub policzki, promieniując do szczęk i uszu, a często również na znaczną część głowy i bywa bardzo silny. Poza bólem odnotowuje się często:

• charakterystyczne odczucie nacisku z okolicach nosa i czoła;
• uczucie zatkania nosa;
• problemy z oddychaniem
• katar, zwykle gęsty o żółtym lub zielonym zabarwieniu;
• spływanie wydzieliny po gardle;
• kaszel, zwłaszcza pogarszający się w nocy;
• gorączkę, zmęczenie, nudności;
• zaburzenia węchu i smaku
• nieprzyjemny zapach z ust.

W medycznej klasyfikacji wyróżnia się przy tym cztery podstawowe rodzaje zapalenia zatok: ostre, pojawiające się dość nagle i ustępujące całkowicie przed upływem 4 tygodni; podostre, trwające do 12 tygodni; nawracające ostre, manifestujące się czterema lub więcej epizodami w ciągu roku oraz chroniczne, gdy symptomy utrzymują się nieprzerwanie przez ponad 3 miesiące.

Podstawowa diagnostyka infekcji zatok obejmuje wymazy z nosa i zdjęcia RTG, ale w wielu przypadkach wskazane bywa również badanie USG, a nawet punkcja (wykonywana ze znieczuleniem). Ta ostatnia jest najbardziej precyzyjną metodą określenia przyczyny i stopnia zaawansowania zapalenia zatok.

Przyczyny ból i stanów zapalnych zatok

W ogromnej większości przypadków zapalenie zatok wywołane jest infekcją wirusową dróg oddechowych. Bywa jednak, że wskutek dużej ilości wydzieliny rzęski pełniące funkcją ochroną na śluzówce nosa ulegają osłabieniu i do zatok wdają się dodatkowo bakterie, powodując wtórną infekcję bakteryjną. W przypadku ostrego zapalenia najczęściej mowa o takich patogenach jak Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae oraz Moraxella catarrhalis, podczas gdy przy chronicznych stanach zapalnych często identyfikuje się również w wymazie z nosa niesławnego gronkowca złocistego (S. aureus) oraz inne bakterie anaerobowe. Rzadziej zapalenie zatok spowodowane jest również patogenami grzybicznymi – sytuacja ta ma miejsce przede wszystkim u pacjentów o obniżonej odporności.

Stany zapalne zatok nie muszą jednak mieć podłoża infekcyjnego. Zdarza się, że są konsekwencją alergii, zwłaszcza kataru siennego i bywają szczególnie częste u astmatyków. Ponadto do zapaleń zatok predysponują polipy w nosie, krzywa przegroda nosowa, infekcje zębów, regularna ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza (w tym dym papierosowy), a także choroby takie jak mukowiscydoza czy HIV / AIDS.

Czy zapalenie zatok bywa groźne?

Najczęstsze, wirusowe zapalenia zatok mijają z reguły samoczynnie przed upływem 14 dni od wystąpienia objawów. Poważniejsze komplikacje dotyczą z reguły jedynie chronicznych i nawracających infekcji i mogą wiązać się rozwojem dalszych stanów zapalnych, np. skóry. Bardzo rzadko zdarza się, że bakterie przenikają w głąb organizmu atakując rdzeń kręgowy i mózg, a nawet kości! W przypadku rozszerzenia się infekcji na obszar oczu pacjentom grozi również ograniczenie widzenia, a w wyjątkowych przypadkach nawet trwała ślepota!

Te najczarniejsze scenariusze zdarzają się jednak niezmiernie rzadko. Tym niemniej, nie należy lekceważyć konsekwencji, jakie powtarzające się lub chroniczne zapalenia zatok mają dla jakości życia. Nie tylko bywają one przyczyną niezdolności do pracy, ale wielu ludzi zniechęcają przed wychodzeniem na świeże powietrze czy uprawianiem sportów, co oczywiście przekładać się może na inne problemy zdrowotne. Aktywne leczenie jest więc jak najbardziej wskazane!

Domowe sposoby na zapalenie zatok

W latach 90-tych przeprowadzono ciekawe badanie dotyczące skuteczności antybiotyków w leczeniu zapalenia zatok. Okazało się, że ponad 75% chorych, którym podawano placebo zamiast antybiotyku doznało wyraźnej spontanicznej poprawy w czasie 7-10 dni! To tylko jeden z argumentów przemawiających za zachowawczym leczeniem problemów z zatokami.

Z obserwacji wynika tymczasem, że kluczową rolę w łagodzeniu symptomów i skracaniu czasu trwania infekcji odgrywa odpowiednie nawilżenie. Mowa zarówno o utrzymywaniu wilgoci w pomieszczeniach, w których spędzamy większość czasu, jak i aktywnym płukaniu śluzówki nosa, a nawet samych zatok. Nieoceniona w tym zakresie jest słona woda w sprayu, która łatwo dociera do wyżej położnych części dróg oddechowych, jak również klasyczna sól fizjologiczna, którą można wykorzystywać wciągając roztwór jedną dziurką i wydmuchując drugą. Nie jest to procedura przyjemna, ale doskonale odblokowuje zatkany nosy i zmniejsza stan zapalny!

Poza tym pomocne mogą myć inhalacje parowe z wykorzystaniem olejków eterycznych, a także ciepłe kompresy przykładane do czoła i policzków. W aptekach bez recepty kupić można również ziołowe mieszanki o udowodnionym działaniu przeciwzapalnym i oczyszczającym drogi oddechowe. Za szczególnie efektywne w tym zakresie uważa się takie zioła jak: czarny bez, pierwiosnek lekarski, werbena, korzeń goryczki i inne.

Farmakologiczne leczenie zapalenia zatok

Wspomniane wyżej domowe sposoby zwalczania stanów zapalnych zatok są wystarczające w ogromnej większości przypadków, gdy winne są wirusy. W przypadku stwierdzenia ostrego bakteryjnego zapalenia zatok (potwierdzonego wymazem) zasadna może być jednak antybiotykoterapia. Lekiem pierwszego wyboru jest zazwyczaj amoksycylina, zaś w przypadku braku poprawy po 72 godzinach zasadne może być skorzystanie z preparatów o szerokim spektrum. Należy mieć bowiem świadomość, że coraz więcej patogenów faktycznie wykrywanych w drogach oddechowych pacjentów skarżących się na ból zatok wykazuje odporność na działanie antybiotyków – zwłaszcza, jeśli dana osoba przeszła niedawno dwie lub więcej kuracje antybiotykami.

Leczenie chronicznego zapalenia zatok również obejmuje zazwyczaj antybiotyki, ale dodatkowo podaje się często pacjentom miejscowo sterydowe krople do nosa, które mają za zadanie ograniczyć stan zapalny. Czasami wskazane bywają również krople obkurczające śluzówkę, przyjmowane co do zasady przez krótki okres czasu (3-5 dni), a w przypadku stwierdzenia alergicznego zapalenia zatok niezbędne są również leki antyhistaminowe – zarówno doustnie, jak i donosowo.

Wreszcie, w rzadkich wypadkach pacjentom sugeruje się również operację obejmującą oczyszczenie zatok oraz ewentualne usunięcie polipów. Współcześnie, wykonywana jest ona najczęściej metodą laparoskopową, przy wykorzystaniu lokalnej anestezji i bez konieczności hospitalizacji.

Kiedy należy udać się do lekarza?

Zapalenie zatok można i warto leczyć na początku w domu. Jeśli jednak po 10 dniach stan się nie poprawia, wskazana jest konsultacja lekarska. Podobnie, pomocy warto zasięgnąć przy częstych nawrotach infekcji (nawet, jeśli mijają samoistnie) oraz w przypadku, gdy zapisany przez lekarza antybiotyk nie wydaje się przynosić poprawy. Wreszcie, wskazaniem do natychmiastowego zasięgnięcia porady jest również wysoka gorączka, opuchlizna i zaczerwienie wokół oczu, zaburzenia widzenia, poczucie dezorientacji, bardzo silny ból głowy oraz sztywność szyi.

Pamiętajmy również, że większości zapaleniom zatok można zapobiegać w taki sam sposób jak innym infekcjom sezonowym – myjąc regularnie ręce, unikając dużych skupisk ludzi w przestrzeni zamkniętej oraz unikając dymu papierosowego. Warto również nie lekceważyć alergii, zaś dom często wietrzyć, a w okresie zimowym odpowiednio nawilżać powietrze!