![Krokodyl amerykański. By Tomás Castelazo [CC BY-SA 2.5-2.0-1.0], from Wikimedia Commons](https://www.ekologia.pl/wp-content/uploads/2023/01/799px-Crocodylus_acutus_mexico.jpg)
Krokodyle (Crocodylia) – rząd gadów z podgromady archozaurów (Archosauria) obejmujący rodziny krokodylowatych (Crocodylidae), aligatorowatych (Alligatoridae) oraz gawialowatych (Gavialidae), liczących 26 gatunków występujących w strefie subtropikalnej i tropikalnej kuli ziemskiej.
Występowanie i środowisko życia
Krokodyle zamieszkują strefę subtropikalną i tropikalną wszystkich kontynentów oraz wiele wysp oceanicznych. Krokodylowate występują w Afryce, na Madagaskarze, w Indiach, Azji Południowo-Wschodniej, Indonezji, Nowej Gwinei, północnej Australii, Ameryce Środkowej, na Antylach i północnej części Ameryki Południowej. Gawialowate zamieszkują północną część Półwyspu Indyjskiego (gawial gangesowy) oraz Indonezję, Półwysep Malajski i Borneo (krokodyl gawialowy). Aligatorowate występują w południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych (aligator amerykański), w zachodniej Ameryce Środkowej oraz Ameryce Południowej (kajmany), a także we wschodniej części Chin (aligator chiński).
Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Krokodyle (Crocodylia) są jedynymi współczesnymi przedstawicielami krokodylomorfów (Crocodylomorpha) zaliczanych do archozaurów (Archosauria) w obrębie podgromady diapsydów (Diapsida). Najstarsze krokodylomorfy (Sphenosuchia i Protosuchia) pojawiły się w późnym triasie (ok. 235 mln lat temu). Protosuchia, w późnym triasie (ok. 210 mln lat temu), zróżnicowały się na trzy główne linie rozwojowe krokodyli – Thalattosuchia (formy morskie o wiosłowatych kończynach i płetwowatym ogonie, żyjące w jurze i kredzie), Notosuchia (formy o smukłym ciele i długich kończynach, żyjące od środkowej jury po późną kredę) oraz Neosuchia (formy o pokroju ciała współczesnych krokodyli, obecne od wczesnej jury), z których w późnej kredzie (ok. 85 mln lat temu) wyewoluowali przodkowie krokodyli, gawiali, aligatorów i kajmanów.
Krokodyle (Crocodylia) są rzędem gadów (Reptilia) obejmującym 26 gatunków zgrupowanych w rodzinach krokodylowatych (Crocodylidae) (16 gat. krokodyli), gawialowatych (Gavialidae) (gawial gangesowy i krokodyl gawialowy) i aligatorowatych (Alligatoridae) (2 gat. aligatorów, 6 gat. kajmanów).
Wygląd
Krokodyle są gadami o wydłużonym ciele pokrytym grubą skórą z niezachodzącymi na siebie rogowymi tarczkami, które wzmocnione są płytkami kostnymi (osteodermami). Posiadają czaszkę diapsydalną (dwa doły skroniowe), stożkowate zęby osadzone w zębodołach (uzębienie tekodontyczne), dobrze rozwinięte podniebienie wtórne, nozdrza wewnętrzne położone nad krtanią, żebra brzuszne (gastralia), dwukomorowe serce (umożliwiające niemal całkowity podział krwi na krew żylną i krew tętniczą), przeponę (dzielącą jamę ciała na jamę klatki piersiowej i jamę brzuszną) oraz podłużny otwór kloaki. Krokodyle nie mają szyszynki, oka ciemieniowego oraz narządu Jacobsona.
Krokodyle są dużymi gadami osiągającymi długość ciała od 1,5-1,6 m (kajman karłowaty, Paleosuchus palpebrosus) do ok. 6 m (krokodyl różańcowy, Crocodylus porosus); samce są znacznie większe od samic. Spłaszczona, masywna głowa osadzona jest na krótkiej szyi. Oczy, otwory nosowe i uszne położone są na grzbietowej, wypukłej stronie głowy (adaptacja do wodnego trybu życia). Pysk krokodyli jest wydłużony (krokodylowate), bardzo wąski i silnie wydłużony (gawialowate) bądź krótki i szeroki (aligatorowate). Krokodylowate posiadają na języku gruczoły solne odpowiedzialne za usuwanie nadmiaru soli z organizmu.
Krokodyle mają stosunkowo krótkie, masywne i silnie umięśnione kończyny – kończyny przednie z pięcioma palcami nie spiętymi błoną pławną, oraz znacznie większe i bardziej umięśnione kończyny tylne z czteroma palcami spiętymi błoną pławną. Ogon krokodyli jest dobrze wykształcony, silnie umięśniony i spłaszczony bocznie.
Pożywienie
Krokodyle są drapieżne. Młode osobniki żywią się bezkręgowcami i drobnymi kręgowcamipolują na ryby, ptaki wodne oraz różne gatunki ssaków. Największe gatunki krokodyli (np. krokodyl różańcowy, krokodyl nilowy) mogą polować na ssaki kopytne (jelenie, antylopy, bawoły). Cześć wykazuje wąską specjalizację pokarmową; gawial gangesowy żywi się głównie rybami, głównym pożywieniem aligatora chińskiego i kajmana szerokopyskie są wodne bezkręgowce (skorupiaki, małże, ślimaki). Niestrawione resztki (kości, sierść, pióra) usuwane są w postaci wypluwek.
Rozmnażanie i rozwój
Krokodyle są gadami jajorodnymi; zapłodnienie jest wewnętrzne, odbywa się w wodzie za pomocą nieparzystego narządu kopulacyjnego. Samce są terytorialne, w okresie godowym kopulują z większością samic znajdujących się na ich terytorium. Samica krótko po kopulacji składa jaja do jamy wygrzebanej w ziemi lub gniazda zbudowanego ze szczątków roślinnychzbiornika wodnego. Temperaturowa determinacja płci (TDP) występuje u wszystkich gatunków; samice wykluwają się przy niskiej lub wysokiej temperaturze inkubacji (poniżej 31°C lub powyżej 33°C), samce – w wąskim zakresie temperatur pośrednich (32-33°C).
Bibliografia:
- Encyklopedia biologiczna T. I, III, V, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
- Gady, Hanna Dobrowolska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.
- Herpetology. An Introductory Biology of Amphibians and Reptiles, Laurie J. Vitt Janalee P. Caldwell, Elsevier LTD, Oxford 2013.
- Historia ewolucji, Steve Parker (red. naukowa), Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2017.
- Mały słownik zoologiczny. Gady i płazy, Włodzimierz Juszczyk, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986.
- The Diversity of Amphibians and Reptiles. An Introduction, John L. Cloudsley-Thompson, Springer, Heidelberg 2011.
