Muchowate

Wygląd
Muchowate są owadami średniej wielkości; osiągają długość od 2 do 12 mm. Charakteryzują się dość masywnym ciałem przeważnie o szarej, szarobrunatnej lub czarnej barwie, rzadko z metalicznym połyskiem. Ciało składa się z trzech segmentów – głowy, tułowia i odwłoka.

Na owalnej głowie znajduje się para dużych oczu złożonych (nagich lub owłosionych) oraz krótkie 3-członowe czułki. Otwór gębowy jest skierowany w dół i ku tyłowi (głowa jest hipognatyczna).

Muchowate posiadają różne rodzaje aparatów gębowych:

• liżące (muskoidalne) w postaci wydłużonego ryjka, którego podstawę stanowi dzióbek składający się z wargi dolnej, zredukowanych żuwaczek i szczęk I pary oraz podgębia z kanałem ślinowym; po dolnej stronie dzióbka znajduje się pozostała część ryjka złożona z przekształconej wargi dolnej z rowkiem dla spływania pokarmu oraz dwóch poduszeczkowatych tarcz oralnych służących do zlizywania pokarmu;
• liżąco-ssące z dolną wargą zakończoną aparatem filtracyjnym przystosowanym do zlizywania i filtrowania pobranego pokarmu;
• kłująco-ssące (hemipteroidalne) złożone ze szczecinek kłujących powstałych z przekształconych żuwaczek i szczęk I pary oraz rozwidlonej wargi dolnej tworzącej poduszeczki do zlizywania pokarmu.

Tułów jest masywny, segmenty tułowia są ze sobą ściśle połączone. Na tułowiu znajdują się trzy pary długich i cienkich odnóży; stopy zaopatrzone są w przyssawki lub pazurki. Muchowate posiadają tylko jedną parę dużych, cienkich i błoniastych skrzydeł służących do lotu. Skrzydła tylne przekształcone są w przezmianki (haltery) – narządy zmysłów służące do stabilizacji lotu.

Odwłok jest przeważnie wydłużony i walcowaty, składa się z 9-10 segmentów. Narządy kopulacyjne są dobrze wykształcone. Samice posiadają teleskopowe pokładełko.

Pożywienie
Muchowate odżywiają się pokarmem płynnym – nektarem, spadzią, sokami roślin, rozkładającymi się szczątkami roślinnymi i zwierzęcymi oraz krwią (np. Haematobia exigua, Haematobia irritans, Haematobosca alcis, Stomoxys calcitrans ). Niektóre gatunki muchowatych są drapieżnikami polującymi na inne owady, np. na muchówki z rodziny ochotkowatych (Chironomidae). Pokarmy stałe (cukier) muchowate mogą rozpuszczać śliną, drobne cząsteczki pożywienia (złuszczony naskórek) mogą połykać w całości.

Larwy muchowatych odżywiają się głównie pokarmem płynnym; niektóre są drapieżne. Żyją w nawozie, rozkładających się szczątkach roślin i zwierząt, zbiornikach słodkowodnych, gniazdach owadów i ptaków, rzadziej w tkankach roślinnych.

Rozmnażanie i rozwój
Rozwój wszystkich muchowatych przebiega z przeobrażeniem zupełnym. Występują cztery stadia rozwojowe – jaja, larwy, poczwarki i osobniki dorosłe. Samice są przeważnie jajorodne, nieliczne są żyworodne. Samice większości gatunków żyją ok. 70 dni, w ciągu życia składają 600–800 jaj.

Larwy muchowatych są czerwiowate, nie posiadają odnóży, większość jest acefaliczna – posiadają uwsteczniona głowę. Poczwarki są zamknięte w kokonie rzekomym (puparium). Przepoczwarzenie następuje w ziemi, zimują postacie dorosłe i poczwarki.

Znaczenie muchowatych
Muchowate są owadami powszechnie występującymi na całej kuli ziemskiej, w związku z czym pełnią ważną rolę w przepływie energii i obiegu materii w ekosystemach. Gatunki odżywiające się nektarem i spadzią zapylają wiele gatunków roślin.

Larwy muchowatych z rodzajów Hydrotaea (H. spinigera, H. rostrata) i Muscina (M. stabulans, M. levida) żyjące na rozkładających się szczątkach organicznych są powszechnie wykorzystywane w entomologii sądowej do określenia przybliżonego czasu i miejsca zgonu.

Muchowate pasożytują na wielu gatunkach zwierząt, odżywiając się ich krwią. Niektóre gatunki (np. z rodzaju Muscina) mogą wywoływać muszycę (larwę wędrującą) u zwierząt gospodarskich i ludzi, która spowodowana jest przez larwy odżywiające się martwymi lub żywymi tkankami skóry, oczu, uszu i przewodu pokarmowego gospodarza. Larwy gatunku Philornis downsi żyją w gniazdach ptaków, odżywiając się krwią oraz tkankami ciała rozwijających się piskląt; wprowadzone na wyspy Galapagos wywołują spustoszenie w lęgach endemicznych gatunków, głównie zięb Darwina.

Muchowate przenoszą drobnoustroje chorobotwórcze – wirusy (wirusy polio), bakterie (pałeczki duru brzusznego i czerwonki, przecinkowce cholery, maczugowce błonicy, prątki gruźlicy, laseczki wąglika), pierwotniaki (pełzaki czerwonki, świdrowce śpiączki afrykańskiej) oraz jaja pasożytów i innych muchówek.

Larwy gatunków z rodzaju Atherigona są pasożytami zbóż, takich jak ryż i kukurydza.

Bibliografia:

1. Biologia, Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.
2. Encyklopedia biologiczna T. VII, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
3. Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy, Czesław Jura, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
4. Owady, Henryk Sandner, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.
5. Wildlife of the Galápagos, Julian Fitter, Daniel Fitter, David Hosking, Princeton University Press, 2016.
6. Episodic radiations in the fly tree of life, Brian M. Wiegmann, Michelle D. Trautwein, Isaac S. Winkler, Norman B. Barr, Jung-Wook Kim, Christine Lambkin, Matthew A. Bertone, Brian K. Cassel, et al. (2011), PNAS. 108 (14): 5690–5695.
7. Link do artykułu: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3078341/ Data dostępu – 3.03.2019