Muchówki - atlas zwierząt - Ekologia.pl
Szukaj zwierzęcia
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż
Bąk brązowy, fot. shutterstock
Bąk brązowy
Tabanus sudeticus
Bąk bydlęcy - samiec
Bąk bydlęcy
Tabanus bovinus
Komar brzęczący, Culex pipiens
Komar brzęczący
Culex pipiens
Komar egipski, fot. shutterstock
Komar egipski
Aedes aegypti
Komar tygrysi
Komar tygrysi
Aedes albopictus
Komar widliszek, fot. shutterstock
Komar widliszek
Anopheles maculipennis
Mucha domowa, James Lindsey at Ecology of Commanster [CC BY-SA 2.5 or CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Mucha domowa
Musca domestica
Mucha ropuszanka
Mucha ropuszanka
Lucilia bufonivora
James Lindsey at Ecology of Commanster [CC BY-SA 2.5 or CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Padlinówka cesarska
Lucilia caesar
By Botaurus (Own work) [Public domain], via Wikimedia Commons
Wywilżna karłowata
Drosophila melanogaster

Muchówki (Diptera) – rząd owadów obejmujący ok. 150 tys. gatunków, z czego w Polsce występuje ok. 6,5 tys. gatunków.

Występowanie i środowisko życia
Muchówki występują w różnorodnych siedliskach na całej kuli ziemskiej (z wyjątkiem Antarktyki); niektóre gatunki są kosmopolityczne (mucha domowa).

Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Muchówki pojawiły się w permie, ok. 260 mln. lat temu. Najstarsze skamieliny muchówek pochodzą ze środkowego triasu, sprzed ok. 240 mln. lat.

Rząd muchówek (Diptera) obejmuje ok. 150 tys. opisanych gatunków w ok. 110 rodzinach zgrupowanych w dwóch podrzędach – muchówek długoczułkowych (Nematocera) oraz muchówek krótkoczułkowych (Brachycera).

Muchówki długoczułkowe (Nematocera) posiadają wydłużone i smukłe ciało; czułki są wieloczłonowe, przeważnie dłuższe od głowy wraz z tułowiem; larwy posiadają dobrze wyodrębnioną głowę; poczwarki są wolne, nie są otoczone kokonem rzekomym (puparium). Do podrzędu należą m.in. komarowate, koziułkowate, ćmiankowate, leniowate, grzybiarkowate, pryszczarkowate, ochotkowate i mustykowate.

Muchówki krótkoczułkowe (Brachycera) posiadają wydłużone i dość masywne ciało; czułki są krótkie, przeważnie 3-członowe, opatrzone biczykiem; larwy posiadają uwsteczniona głowę; poczwarki otoczone lub nie otoczone puparium. Do podrzędu należą m.in. bąkowate, kobyliczkowate, łowikowate, bujankowate, wujkowate, bzygowate, niezmiarkowate, wywilżniowate, muchowate, plujkowate, ścierwicowate, wplesczowate, wszolinkowate, rączycowate, śmietkowate i gzowate.

Wygląd
Muchówki są małymi lub średniej wielkości owadami; osiągają długość od 0,4 mm do 7 cm. Ciało składa się z trzech segmentów – głowy, tułowia i odwłoka.

Na dużej, ruchliwej głowie znajduje się para dużych oczu złożonych, 3 przyoczka oraz czułki – długie i wieloczłonowe lub krótkie, 3-członowe. Otwór gębowy skierowany jest w dół i ku tyłowi (głowa hipognatyczna); muchówki posiadają różne rodzaje aparatów gębowych – ssące, kłująco-ssące, gryząco-ssące, liżąco-ssące lub liżące.

Tułów jest masywny, segmenty tułowia są ze sobą ściśle połączone. Na tułowiu znajdują się trzy pary długich i cienkich odnóży; stopy zaopatrzone są w przyssawki lub pazurki.

Muchówki posiadają tylko jedną parę cienkich, błoniastych skrzydeł, które w spoczynku są ułożone na odwłoku lub rozpostarte na boki. Skrzydła tylne przekształcone są w przezmianki (haltery) – narządy zmysłów służące do stabilizacji lotu. Niektóre gatunki muchówek nie posiadają skrzydeł przednich i utraciły wtórnie zdolność lotu (naśnieżnice, niektóre pasożyty zewnętrzne, np. wpleszcz owczy).

Odwłok jest przeważnie wydłużony i walcowaty, składa się z 9-10 segmentów. Narządy kopulacyjne są dobrze wykształcone.

Pożywienie
Muchówki odżywiają się pokarmem płynnymnektarem, spadzią, sokami roślin, rozkładającymi się szczątkami roślinnymi i zwierzęcymikrwią kręgowców potrzebną im do produkcji jaj (komarowate, bąkowate). Muchówki z rodziny łowikowatych są drapieżnikami polującymi na inne owady; ofiarę przebijają kłujką. Niektóre muchówki posiadają uwstecznione aparaty gębowe i nie pobierają pokarmu (gzowate, komarnicowate).
Larwy wielu muchówek odżywiają się tkankami roślinnymi, niektóre żerują na opadłych liściach, igłach i spróchniałym drewnie (koziułkowate). Wiele larw jest drapieżnych; żywią się małymi bezkręgowcami (bzygowate, łowikowate). Larwy muchówek pasożytniczych żywią się tkankami i wydzielinami żywicieli (gzowate). Larwy plujkowatych żyją na rozkładających się szczątkach zwierzęcych.

Rozmnażanie i rozwój
Rozwój wszystkich muchówek przebiega z przeobrażeniem zupełnym. Występują cztery stadia rozwojowe – jaja, larwy, poczwarki i osobniki dorosłe. Samice są jajorodne, jajożyworodne lub żyworodne. Niektóre muchówki wyprowadzają do 10 pokoleń rocznie. Larwy muchówek są czerwiowate, nie posiadają odnóży. Występują larwy z dobrze wykształconą głową z czułkami i gryzącym aparatem gębowym oraz larwy w głową uwstecznioną. Poczwarki są wolne lub zamknięte w kokonie rzekomym (puparium).

Znaczenie muchówek
Muchówki, ze względu na powszechność występowania oraz dużą liczebność, pełnią ważną rolę w przepływie energii i obiegu materii w ekosystemach. Gatunki odżywiające się nektarem i pyłkiem są ważnymi zapylaczami wielu gatunków roślin. Gatunki drapieżne ograniczają liczebność szkodników (np. mszyc).

Larwy muchówek wykorzystywane są w terapii trudno gojących się ran oraz uszkodzeń skóry u zwierząt i człowieka (terapia czerwiami). Żywe larwy usuwają martwą tkankę z rany oraz przyspieszają proces gojenia; dodatkowo dezynfekują ranę dzięki bakteriobójczym substancjom wydzielanym podczas pobierania pokarmu.

Muszka owocowa (Drosophila melanogaster) jest organizmem modelowym wykorzystywanym w badaniach genetycznych, m.in. badaniu ekspresji genów, mutacji oraz mechanizmów regulujących działanie genów.

Kolejność pojawiania się larw poszczególnych gatunków muchówek na zwłokach oraz siedlisko ich występowania wykorzystywane jest w entomologii sądowej do określenia przybliżonego czasu i miejsca zgonu.

Larwy muchówek z rodziny sernicowatych wykorzystywane są w produkcji tradycyjnego sardyńskiego sera casu marzu.

Muchówki są pasożytami wielu zwierząt (mięczaków, krocionogów, owadów, skorupiaków, płazów i ssaków). Przenoszą wiele drobnoustrojów chorobotwórczych – wirusy (wirusy żółtej febry, dengi); bakterie (pałeczki dżumy, duru brzusznego i czerwonki, prątki gruźlicy, przecinkowce cholery), pierwotniaki (zarodźce malarii, świdrowce śpiączki), nicienie (filarie).

Larwy muchówek roślinożernych wyrządzają znaczne szkody w uprawach zbóż (pryszczarek heski, niezmiarka paskowana) oraz sadach (nasionnica trześniówka).