![By Pixelschubser (Own work) [GFDL, CC-BY-SA-3.0 or CC BY 2.5], via Wikimedia Commons](https://www.ekologia.pl/wp-content/uploads/2023/01/800px-Physalia_physalis_cumbuco_brasilia.jpg)
Parzydełkowce (Cnidaria) – zwierzęta wielokomórkowe, należące do podgromady jamochłonów, obejmujące cztery podtypy. Charakteryzuje je posiadanie parzydełka (lub parzydełek), czyli aparatu obronnego i służącego do atakowania. Na całym świecie żyje około 9 tys. gatunków, w tym w polskiej strefie Morza Bałtyckiego spotyka się tylko 25, natomiast w wodach słonawych oraz słodkich zaledwie 7. Wynika to z faktu, że parzydełkowce zdecydowanie wolą dobrze zasolone i natlenione wody stref tropikalnych. Niemniej występują również w wodach arktycznych i antarktycznych. Niegdyś były uważane za rośliny. Przodkowie parzydełkowców pochodzą z podobnego okresu, co gąbki, czyli pierwsze organizmy zwierzęce. Łączy ich także podobieństwo w wyglądzie, jednak parzydełkowce w odróżnieniu od gąbek są tkankowcami. Początkowo organizmy te cechowały się symetrią dwuboczną, dopiero na drodze ewolucji przekształciły ją w symetrię promienistą.
Parzydełkowce w systematyce:
- królestwo: zwierzęta,
- podkrólestwo: jamochłony,
- typ: parzydełkowce,
- podtypy: stułbiopławy, krążkopławy, koralowce, kostkowce.
Cechy charakterystyczne parzydełkowców
Parzydełkowce posiadają komórki nerwowe i mięśniowe, ale nie posiadają żadnej formy szkieletu. Za wyjątek można uznać koralowce, których organizmy pokryte są wapienną osłonką o dużym stopniu twardości. Zwierzęta te nie posiadają również układu krwionośnego, wydalniczego, ani oddechowego (oddychają całą powierzchnią ciała). Nie występuje u nich mózg i centralny układ nerwowy. Wnętrze parzydełkowców wypełnia chłonąco-trawiąca jama gastralna. Ciało parzydełkowców tworzą dwie warstwy tkanek nabłonkowych – zewnętrzna ektoderma i wewnętrzna entoderma, które oddzielone są bezpostaciową mezogleą, czyli koloidalnym, bezkomórkowym żelem. U niektórych parzydełkowców zamiast niej występuje mezenchyma. W entodermie znajdują się komórki gruczołowe, produkujące enzymy trawienne, natomiast ektoderma posiada komórki nerwowe, receptoryczne oraz komórki parzydełkowe, w których umiejscowione są knidocysty, czyli parzydełka.
Parzydełkowce wraz z żebropławami zaliczane są do jamochłonów. Nazwą tą tradycyjnie określamy bezkręgowce wodne, posiadające jamę chłonąco-trawiącą. Między parzydełkowcami, a żebropławami nie stwierdzono jednak ścisłego pokrewieństwa – umieszczono je w jednej grupie ze względu na podobieństwo w budowie ciała. Parzydełkowce przeważają w podkrólestwie jamochłonów. Największe okazy jamochłonów znajdziemy wśród meduz.
Parzydełkowce prowadzą samotny tryb życia lub łączą się w kolonie. Meduzy to jedna z dwóch form, pod którymi występują. Są organizmami wolnożyjącymi o spłaszczonym kształcie, z dużą ilością mezoglei. Czułki meduz znajdują się na obrzeżach, a otwór gębowy położony jest oddolnie z otaczającymi go ramionami okołogębowymi. Meduzy bytują głównie w strefie pelagialu, a także w litoralu. Poruszają się ruchem odrzutowym, lecz nie potrafią przeciwstawiać się prądom wodnym, dlatego zaliczono je do planktonu.
Druga forma parzydełkowców to polipy. Dla odmiany charakteryzują się osiadłym trybem życia (zamieszkują przede wszystkim strefę bentalu), wydłużonym kształtem, małą ilością mezoglei oraz otworem gębowym umieszczonym odgórnie, otoczonym wieńcem czułków.
Odżywanie u parzydełkowców
Wiele parzydełkowców to drapieżniki. Pożywienie, którym są dla nich głównie skorupiaki i nieduże ryby, zdobywają za pomocą parzydełek. Poza tym odżywiają się także planktonem oraz organiczną wodną zawiesiną, którą chłoną przez otwór gębowy do jamy gastralnej. Trawienie zwierząt u większych osobników odbywa się dwuetapowo – najpierw zewnątrz-, a później wewnątrzkomórkowo.
Otwór gębowy pełni jednocześnie funkcję otworu odbytowego.
Rozmnażanie u parzydełkowców
Polipy rozmnażają się przeważnie bezpłciowo, najczęściej poprzez pączkowanie, u meduz częściej zachodzi rozmnażanie płciowe, niemniej obie formy rozmnażają się na te dwa sposoby. Charakterystyczna na polipów jest strobilizacja, w wyniku której powstają młode meduzy, zwane efyrami.
Przedstawiciele:
- kostkowce: silnie parzące i jadowite, należy do nich m.in. osa morska. Do niedawna były zaliczane do krążkopławów, dlatego w wiele systematykach możemy zetknąć się z wyłącznie trze,a podtypami parzydełkowców;
- krążkopławy: zalicza się do nich około 200 gatunków, żyjących tylko w wodach morskich. Bardzo często stadium polipa nie występuje w tym podtypie, gdyż dominującym stadium w całym cyklu życiowym jest meduza;
- stułbiopławy: występujące w stadium drobnej meduzy parzydełkowce, liczące ponad 3 tys. gatunków;
- koralowce: występują jedynie w formie polipów, żyją w koloniach. Należą do nich ukwiały oraz rafotwórcze korale, a także koral czerwony, zwany szlachetnym.
Parzydełkowce – pytania i odpowiedzi
Co to są parzydełkowce?
Parzydełkowce (Cnidaria) to grupa zwierząt wodnych, które charakteryzują się obecnością parzydełek (knidocyst), służących do obrony i zdobywania pożywienia. Należą do nich takie organizmy jak meduzy, koralowce, stułbiopławy, czy kostkowce.
Jakie są formy ciała parzydełkowców?
Parzydełkowce występują w dwóch głównych formach:
- Polip – organizm osiadły, występuje głównie w wodach słodkowodnych i morskich, żyje w koloniach.
- Meduza – forma wolnożyjąca, spotykana głównie w wodach morskich, porusza się za pomocą odrzutu wody.
Jakie parzydełkowce występują w polskich wodach?
W wodach polskich, w tym w Morzu Bałtyckim, występuje około 25 gatunków parzydełkowców, głównie meduz i korali. W wodach słodkowodnych i słonawych znajduje się zaledwie 7 gatunków.
Jak parzydełkowce zdobywają pokarm?
Parzydełkowce są drapieżnikami, które zdobywają pokarm za pomocą parzydełek. Wykorzystują je do chwytania małych organizmów, takich jak skorupiaki czy małe ryby. Po schwytaniu ofiary, trawią ją w jamie gastralnej.
Jakie parzydełkowce są niebezpieczne dla ludzi?
Niektóre parzydełkowce, takie jak osa morska (kostkowiec), mogą być bardzo niebezpieczne dla ludzi, powodując poważne oparzenia i reakcje alergiczne. Inne meduzy, choć mniej groźne, mogą również wywołać ból i podrażnienia skóry.
Bibliografia:
- Błażewicz, M., & Korwin-Kossakowski, M. (2007). Zwierzęta morskie i słodkowodne – encyklopedia (s. 48-50). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Kowalewska, M., & Wojda, R. (2012). Biologia zwierząt: Podstawy ekologii i ewolucji (s. 123-126). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
- Sękowski, P. (2018). Parzydełkowce w ekosystemach morskich i słodkowodnych. In M. Nowak & K. Górka (Eds.), Ekologia i ochrona środowiska wodnego (s. 151-163). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Zawisza, A. (2005). Morskie życie w Bałtyku: Krótkie wprowadzenie (s. 67-70). Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie.
- Denny, M. (1980). Locomotion: The Cost of Gastropod Crawling. Journal of Experimental Biology, 87(1), 149-156.
- Haddock, S. H. D., Dunn, C. W., & Mccartney, M. (2010). Cnidarians: Phylogeny and Evolution. PLoS ONE, 5(11), e14303. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0014303
- Jarms, G., & Hargitt, E. (Eds.) (2007). Medusozoa: The diversity of jellyfish and related taxa. Berlin: Springer-Verlag.
- Müller, W. E. G., & Jentsch, T. J. (2008). Phylum Cnidaria: A review of the biology and evolution of the Medusozoa. Marine Biology, 161(3), 433-444. https://doi.org/10.1007/s00227-008-1012-0
- Schuchert, P. (2013). Cnidaria – Hydrozoa, Medusozoa, and Hydrozoan Systematics. In J. S. Berrill (Ed.), The Diversity of Cnidarians (pp. 233-267). Oxford: Oxford University Press.
