Żółwie morskie (Cheloniidae) – rodzina gadów z podrzędu żółwi skrytoszyjnych (Cryptodira) obejmująca 6 gatunków występujących w morzach i oceanach strefy subtropikalnej i tropikalnej kuli ziemskiej.
Występowanie i środowisko życia
Żółwie morskie zamieszkują morza i oceany strefy subtropikalnej i tropikalnej – większość gatunków zasiedla wody Oceanu Indyjskiego, Atlantyckiego i Spokojnego, niektóre gatunki (np. karetta) spotykane są w Morzu Śródziemnym; żółw natator występuje jedynie w wodach przybrzeżnych wokół północnej Australii.
Żółwie morskie większość życia spędzają samotnie na otwartym morzu; niektóre gatunki (np. żółw szylkretowy, żółw natator) przebywają głównie w strefie przybrzeżnej (rafy koralowe, zarośla namorzynowe). Mogą zanurzać się na głębokość do 1000 m i pozostawać pod wodą przez kilka godzin.
Na ląd, w celu złożenia jaj, wychodzą jedynie samice. Wykazują one silny instynkt powrotu do stałych miejsc gniazdowania, w związku z czym odbywają wędrówki rozrodcze liczące setki lub tysiące kilometrów. Podczas migracji określają swoją pozycję wykorzystując siłę i kąt ziemskiego pola magnetycznego.
[more]
Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Żółwie pojawiły się po raz pierwszy w późnym triasie, ok. 220 mln lat temu. Pokrój ciała tych zwierząt zbliżony do współczesnych żółwi oraz dobrze wykształcony pancerz sugeruje, że ich początki są dużo wcześniejsze i mogą sięgać ery paleozoicznej. Prawdopodobnym ogniwem pośrednim łączącym współczesne żółwie z ich przodkami jest Eunotosaurus africanus żyjący w środkowym permie, ok. 265.8–251 mln lat temu.
Najstarszymi znanymi żółwiami są Odontochelys semitestacea żyjący ok. 220 mln lat temu z częściowym pancerzem (karapaksem) oraz Proganochelys quenstedti żyjący 210 mln lat temu z dobrze wykształconym karapaksem i plastronem; oba gatunki posiadały zęby, których brak u współczesnych żółwi. Przodkiem współczesnych żółwi morskich jest Desmatochelys padillai żyjący we wczesnej kredzie, ok. 150 mln lat temu.
Żółwie morskie (Cheloniidae) stanowią rodzinę gadów (Reptilia) zaliczaną do podrzędu żółwi skrytoszyjnych (Cryptodira) w obrębie rzędu żółwi (Testudines). Do rodziny zalicza się 6 gatunków zgrupowanych w 5 rodzajach – karetta (Caretta caretta), żółw zielony (Chelonia mydas), żółw szylkretowy (Eretmochelys imbricata), żółw zatokowy (Lepidochelys kempii), żółw oliwkowy (Lepidochelys olivacea) oraz żółw natator (Natator depressa).
Wygląd
Największymi gatunkami żółwi morskich są żółw zielony (Chelonia mydas) o długości pancerza do 140 cm i średniej masie ciała 68–190 kg oraz karetta (Caretta caretta) o długości pancerza do 120 cm i średniej masie ciała ok. 80-200 kg; największe osobniki tych gatunków mogą ważyć ponad 400 kg. Najmniejszym gatunkiem rodziny jest żółw zatokowy (Lepidochelys kempii) o długości pancerza do 75 cm i masie ciała do 50 kg.
Żółwie morskie posiadają dobrze wykształcony, płaski, szeroki i opływowy pancerz, pokryty w całości rogowymi płytami. Składa się on z grzbietowego karapaksu, który tworzą płyty kostne zrośnięte z kręgami i żebrami oraz nieco zredukowanego brzusznego plastronu, który tworzą elementy obręczy barkowej, mostek i żebra brzuszne (gastralia). Pomiędzy płytami kostnymi występują szczeliny wypełnione włóknistą skórą, co zmniejsza znacznie ciężar pancerza.
Głowa jest wąska, spłaszczona i pokryta regularnymi tarczkami. Górna i dolna szczęka pokryta jest listwami rogowymi o ostrych krawędziach (żółwie mięsożerne) lub ząbkowanych brzegach (żółwie roślinożerne). Koniec szczęki nie posiada dzioba. Powieki są ruchome; brak jest otworów usznych. Żółwie morskie posiadają w jamie nosowej gruczoły solne, których funkcją jest wydalanie nadmiaru soli z organizmu.
Kończyny żółwi morskich przekształcone są w zwężające się ku wierzchołkowi wiosłowate płetwy, w skład których wchodzą także pazury. Silne kończyny przednie używane są do pływania; kończyny tylne wykorzystywane są jako stery. Żółwie morskie nie mogą wciągać głowy, kończyn oraz ogona do wnętrza pancerza.
Pożywienie
Większość gatunków stanowią drapieżniki odżywiające się bezkręgowcami, takimi jak m.in. parzydełkowce (meduzy, ukwiały), gąbki, mszywioły, skorupiaki (kraby, krewetki), mięczaki (małże, ślimaki, kałamarnice), pierścienice (wieloszczety) oraz szkarłupnie (jeżowce, strzykwy); w skład ich diety wchodzą także ryby oraz młode żółwie własnego lub innych gatunków.
Wąską specjalizację pokarmową wykazuje żółw szylkretowy, żywiący się głównie gąbkami. Karetta i żółw oliwkowy są wszystkożerne – oprócz pokarmu pochodzenia zwierzęcego żywią się glonami oraz trawami morskimi. Żółw zielony jest roślinożernyRozmnażanie i rozwój
Żółwie morskie są jajorodneorganu kopulacyjnego uwypuklanego ze steku. Samice w okresie rozrodczym składają w nocy ok. 100 jaj do 3-7 nor wykopanych przez siebie na wybrzeżu z dala od linii przypływu, następnie przysypują je piaskiem i wracają z powrotem do morza. Samice rozmnażają się co 2-5 lat.
Młode, o pancerzu długości ok. 5 cm, wylęgają się po ok. 50-70 dniach. Wydostają się z jaj za pomocą zęba jajowego umieszczonego w górnej szczęce; po wygrzebaniu się z nory na powierzchnię szybko podążają do morza. Tylko nieliczne młode uzyskują dojrzałość. Samice po ok. 20-50 latach spędzonych w morzu powracają na ląd, by złożyć jaja – przeważnie na tę samą plażę, na której same przyszły na świat. Płeć młodych determinowana jest temperaturowo – samce wykluwają się przy temperaturze inkubacji 28-30°C; samice przy temperaturze wyższej – 32-35°C.
Długość życia żółwi morskich wynosi średnio 30-50 lat; mniejsze gatunki (np. żółw zatokowy) żyją ok. 45-50 lat; żółwie zielone mogą dożywać wieku 80 lat.
Bibliografia:
- Encyklopedia biologiczna T. XII, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 2000.
- Gady, Hanna Dobrowolska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.
- Mały słownik zoologiczny. Gady i płazy, Włodzimierz Juszczyk, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986.
- Turtles of the World, Franck Bonin, Bernard Devaux, Alain Dupre, John Hopkins University Press, 2006.
- Turtles, Tortoises and Terrapins: A Natural History, Ronald Orenstein, Firefly Books, 2012.
