Koza dunajska (Cobitis elongatoides)

Koza dunajska to niewielki gatunek ryby słodkowodnej z rodziny piskorzowatych. Rodzina ta znana jest również jako kozowate i kózkowate. Koza dunajska jest gatunkiem pospolitym, ale niezbyt licznym, na co wpływa częściowo jej łatwość krzyżowania się z innymi gatunkami – istnieje wiele gatunków hybrydowych. Podlega w Polsce częściowej ochronie gatunkowej. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) wpisała kozę dunajską do czerwonej księgi gatunków zagrożonych i nadała jej status gatunku najmniejszej troski (LC- least concern).

Występowanie

Koza dunajska jest gatunkiem słodkowodnym, czyli takim, który żyje w rybach słodkich (rzekach i jeziorach). Można go spotkać w dużych rzekach wschodniej i środkowej Europy. Naturalnym miejscem występowania kozy dunajskiej jest, jaka sama nazwa wskazuje, rzeka Dunaj w Rumunii. Gatunek ten żyje również w rzece Arges w Rumunii, w górnej części Łaby w Niemczech oraz w środkowej zlewni Odry w zachodniej Polsce. Jest to ryba głębinowa, spędza większość czasu zagrzebana w mule rzecznym tak, że wystają tylko oczy i płetwa ogonowa.

Budowa

Koza dunajska przypomina z wyglądu kozę pospolitą – inny gatunek z rodziny piskorzowatych. Oba gatunki mają dość prostą budowę. Ciało jest wydłużone i lekko spłaszczone bocznie. Długość ciała wynosi około dziesięciu centymetrów (maksymalnie może osiągać trzynaście centymetrów). Pod okiem znajduje się wysuwany, ruchomy kolec, który umożliwia obronę przed drapieżnikami. Łuski pokrywające ciało kozy dunajskiej są bardzo drobne. Krawędź płetwy ogonowej jest lekko zaokrąglona. Z przodu ciała widać niewielki otwór gębowy zwrócony w dół. Wokół otworu gębowego znajduje się sześć niewielkich wąsików, które wspomagają percepcję. Pęcherz pławny piskorzowatych jest szczątkowy, przez co ryby te muszą wykonywać specyficzne, wężowate ruchy, aby płynąc do góry. Grzbiet ma kremowożółte ubarwienie, brzuch białe lub żółtawe. Na nim widoczne jest wiele, ciemnobrązowych plam. Mniejsze plamy układają się w pasmo wzdłuż linii bocznej. Cechą odróżniającą kozę dunajską od kozy pospolitej jest obecność ciemnej plamy u nasady ogona – u kozy dunajskiej ta plama ma bardzo wyraźne granice, a u kozy pospolitej jest rozmyta. brązowoszary, pokryty ciemnymi plamkami.

Biologia

Gatunek ten nie został jeszcze szczegółowo zbadany, więc nie ma wielu potwierdzonych informacji na temat jego biologii, rozmnażania i typowego zachowania. Koza dunajska jest rybą głębinową. Najczęściej zagrzebuje się w mule rzecznym, gdzie pobiera pożywienie (bezkręgowce denne). Nie zauważono u tego gatunku zachowań stadnych. Jeśli chce wypłynąć pod powierzchnię wody, musi wykonywać faliste, wężowate ruchy całego ciała, ponieważ ma bardzo niewielki pęcherz pławny. Niewiele wiadomo na temat rozrodu kozy dunajskiej. Wiadomo, że tarło trwa od kwietnia do lipca. Temperatura musi wynosić minimum 16-18 stopni Celsiusa, aby koza dunajska mogła odbyć tarło. Samice składa jaja na podłożu żwirowym przy dnie rzecznym. Samiec oblewa je mleczkiem, w którym znajdują się plemniki, co umożliwia zapłodnienie jaj. Co ciekawe, koza dunajska może krzyżować się z kozą pospolitą, mieszańce gatunkowe są bardzo powszechne. Inkubacja jaj trwa kilka tygodni. Po tym czasie wykluwają się z nich młode osobniki, które przypominają z wyglądu dorosłe i na początku życia żywią się tylko planktonem. Niektóre osobniki wykluwają się bez zaplemnienia – wśród hybryd kozy dunajskiej z kozą pospolitą część samic potrafi rozmnażać się klonalnie (gynogenetycznie). Proces ten polega na indukowaniu rozwoju jaja przez plemniki innego gatunku bez procesu kariogamii. Plemniki jednak nie wnikają do komórki jajowej. Średni czas życia kozy dunajskiej (i kozy pospolitej) wynosi około sześciu lat. Istnieją doniesienia o osobnikach, które dożyły nawet piętnastu lat w niewoli. Okres dojrzewania płciowego kończy się miedzy drugim a trzecim rokiem życia.

Odżywianie

Koza dunajska jest gatunkiem drapieżnym. Poluje zazwyczaj na niewielkie bezkręgowce denne, takie jak larwy owadów, mięczaki i robaki. W celu upolowania zdobyczy koza dunajska zagrzebuje się w przydennym mule rzecznym i zastyga w bezruchu, czekając, aż podpłynie do niej jakaś zdobycz. Wyczuwanie bezkręgowców ułatwiają jej wąsy czuciowe wokół otworu gębowego.