Pyton siatkowy (Malayopython reticulatus)

Biologia

Pyton siatkowy jest znany ze swoich dużych rozmiarów – z pewnością jest najdłuższym współcześnie występującym wężem (anakonda zielona jest od niego krótsza, za to znacznie masywniejsza). Pomimo faktu, że miejscami intensywnie się na niego poluje, i zagraża mu również niszczenie siedlisk, w skali globalnej pozostaje gatunkiem niezagrożonym (status LC – gatunek najmniejszej troski – na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN). Na pytony siatkowe poluje się zarówno dla mięsa, jak i dla zdobycia cennej skóry. Wydaje się, że nawet intensywne polowania w rejonach, gdzie przetrwały naturalne siedliska (las deszczowy) nie są w stanie zagrozić temu gatunkowi. Natomiast tam, gdzie naturalne siedliska są niszczone i zamieniane na krajobraz rolniczy, intensywne polowania lokalnie doprowadzają do wyniszczenia gatunku – w przekształconym krajobrazie węże jest po prostu łatwiej znaleźć. Z tego powodu w niektórych krajach, np. w Wietnamie, pyton siatkowy stał się skrajnie rzadkim i zagrożonym gatunkiem. Polowania, nawet jeśli nie doprowadzają do znacznego zmniejszenia liczebności pytonów siatkowych, powodują, że coraz rzadziej można spotkać naprawdę duże osobniki tego gatunku.

Wygląd

Pyton siatkowy jest jednym z największych gadów na świecie – rekordowe osobniki dorosłe ważyły nawet ponad 250 kg i mierzyły ok. 10 m (przy czym średnia masa ciała tego gatunku to ok. 150 kg, a długość – 3,1 m). Zwykle samice osiągają większe rozmiary od samców, jednak u pytonów siatkowych nie występuje wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy. Pytony siatkowe zwykle mają żółtawobrązową skórę z charakterystycznym czarnym wzorem – linie układają się w powtarzające się znaki 'X’, tworzące siatkę (określaną również jako diamenty). Na głowie również występują czarne linie – dwie idące od oczu w stronę tyłu głowy oraz jedna przez jej środek.

Występowanie

Pyton siatkowy jest gatunkiem rodzimym dla Azji południowowschodniej (Bangladesz, Mjanma, Tajlandia, Kambodża, aż do Singapuru) oraz wysp indonezyjskich na wschód od Nowej Gwinei, a także na Filipinach. Znane są również pojedyncze stanowiska pytona siatkowego w Sudanie oraz w południowej części Queensland w Australii – trafił tam wskutek handlu dzikimi zwierzętami. W ten sposób pyton siatkowy został również zawleczony do południowej Florydy – stanowi tam bardzo groźny gatunek inwazyjny, zagrażający rodzimej przyrodzie.

Środowisko i tryb życia

Pyton siatkowy preferuje siedliska wilgotne i ciepłe – lasy deszczowe, mokradła oraz lasy galeriowe na wysokościach do 1200-2500 m. Pytony siatkowe zazwyczaj przebywają w pobliżu zbiorników lub cieków wodnych, które zapewniają im kamuflaż podczas polowania (pytony siatkowe są świetnymi pływakami). Ten gatunek może tolerować zmiany w środowisku powodowane przez człowieka – chociaż w niektórych częściach zasięgu występuje tylko na terenach nieprzekształconych (np. lasy deszczowe w Birmie), to w innych regularnie spotyka się w pobliżu wsi i miasteczek, a nawet w wielkich miastach takich jak Singapur. Żyjące w bliskości człowieka pytony siatkowe często korzystają z kanałów ściekowych jako bezpiecznego siedliska obfitego w potencjalne ofiary (szczury). Umiejętność sprawnego pływania umożliwia pytonom siatkowym kolonizowanie nowych siedlisk – przykładowo, jako pierwsze gady zasiedliły odtwarzające się ekosystemy na zniszczonej po eksplozji wulkanu w 1883 r. wyspie Krakatau.

Rozmnażanie

Sezon rozrodczy u pytona siatkowego rozpoczyna się wraz ze wzrostem temperatury po sezonie zimowym – może się to różnić w zależności od szerokości geograficznej, zazwyczaj jednak okres godowy zaczyna się w okolicach lutego-marca. Samce pytona wykorzystują wibracje do wabienia samic. Jeżeli samica wykaże zainteresowanie danym samcem, ten zaczyna ocierać się o grzbiet samicy i pocierać ją specyficznymi strukturami na brzuchu zwanymi ostrogami (będącymi pozostałościami tylnych kończyn). W odpowiedzi na to samica unosi ogon i dochodzi do kopulacji. Zapłodnienie może zostać opóźnione w przypadku niesprzyjających warunków – sperma samca pozostaje wtedy w drogach rodnych samicy. Po zapłodnieniu i złożeniu jaj (nawet do 100 jaj podczas jednego sezonu) samica pytona siatkowego inkubuje je w gnieździe, ogrzewając swoim ciałem przez ok. 90 dni (chociaż pyton siatkowy jest zmiennocieplny, samica wprowadza swoje mięśnie w drżenie, przez co wydziela się w nich ciepło). Po tym czasie wykluwają się młode pytony, przebijając osłonki jaj specjalnym zębem jajowym. W momencie klucia młode mają ok. 60 cm długości i natychmiast przechodzą swoje pierwsze linienie. Następnie rozpraszają się i szukają kryjówki, z której będą wypatrywać swoich pierwszych ofiar. Pytony siatkowe osiągają wiek reprodukcyjny w okolicach 3-5 roku życia, jest to silnie skorelowane z ich wielkością (dla samców ok. 2,5 m długości, dla samic ok. 3 m).

Pokarm

Jak wiele węży, pytony siatkowe wyposażone są w specjalne termoreceptory umożliwiające im wykrywanie potencjalnych ofiar. Pyton siatkowy poluje głównie na ssaki i ptaki – w analizowanych odchodach odnaleziono szczątki małych ssaków, m.in. nietoperzy czy wiewióreczników, ale również jeleni, a nawet również niedźwiedzi malajskich. Zdarza im się także żywić zwierzętami gospodarskimi. Ze względu na duże rozmiary, pyton siatkowy jest również w stanie upolować człowieka – znane są pojedyncze przypadki ataków dzikich pytonów na ludzi, a także gadów trzymanych w niewoli na swoich właścicieli lub ich dzieci.