Trzmiel leśny (Bombus pratorum)

Biologia

Trzmiel leśny to jeden z mniejszych trzmieli w naszym kraju. W Polsce jest rozpowszechniony, miejscami występuje licznie. W języku polskim występują dwie nazwy potoczne tego gatunku – trzmiel leśny i trzmiel łąkowy. Ta pierwsza nazwa nawiązuje do zwyczajów tego gatunku, natomiast druga nazwa nawiązuje do nazwy łacińskiej (“pratorum“- łąkowy). Częściej spotykana w literaturze naukowej, i zdecydowanie trafniejsza, jest nazwa “trzmiel leśny”. W Polsce trzmiel leśny jest gatunkiem prawnie chronionym (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt).

Wygląd

Trzmiel leśny ma kontrastowe ubarwienie, które jest różne u samic (królowych i robotnic) oraz u samców. Jak u wszystkich trzmieli, ciało trzmiela leśnego jest gęsto owłosione. U królowych oraz robotnic (czyli najczęściej widywanej kasty) na czarnym tle znajdują się dwie żółte przepaski – na przedniej części tułowia oraz (nie zawsze) na drugim segmencie odwłoka. Koniec odwłoka jest rudy. U samców trzmiela leśnego ten wzór jest przysłonięty przez żółte włoski pokrywające przód, a czasem nawet całe ciało.

Występowanie

Trzmiel leśny zasiedla Europę, zarówno obszary północne, jak i południowe. Nie występuje w ogóle go w strefie stepów, tam gdzie nie rosną lasy (np. w południowej Rosji). Można go też spotkać w Azji Mniejszej i miejscami na Syberii. Trzmiel leśny jest gatunkiem z zasady leśnym, ale jest plastyczny ekologicznie i występuje również w parkach i ogrodach. Brak go jednak na terenach zupełnie otwartych, pozbawionych drzew – dlatego w krajobrazie rolniczym zazwyczaj brak go zupełnie.

Pokarm

Trzmiel leśny żywi się nektarem kwiatów, zbiera również ich pyłek. Robotnice trzmieli leśnych odwiedzają szeroką gamę kwiatów najróżniejszych roślin (ok. 200 gatunków), jednak ich zakres jest nieco mniejszy niż u bardziej wszechstronnych gatunków takich jak trzmiel ziemny.

Rozród

Cykl życiowy trzmiela leśnego rozpoczyna się wczesną wiosną (w Polsce już w marcu, na zachodzie Europy nawet wcześniej; po angielsku ten gatunek jest znany pod nazwą ‘trzmiel wczesny’ (‘early bumblebee’). Te które przetrwały zimę, zapłodnione w poprzednim roku królowe wyszukują znajduje odpowiednie miejsce na gniazdo. Gniazdo trzmiela leśnego może być zlokalizowane w różnych miejscach: zarówno w norach gryzoni, jak i w dziuplach, budkach lęgowych i starych ptasich gniazdach. Gniazdo może też znajdować się bezpośrednio na ziemi, pod kępą zeschłej, zeszłorocznej trawy. Królowa składa pierwszą partię jaj do zbudowanej przez siebie komórki zbudowanej z wosku i wypełnionej przyniesionym z kwiatów pyłkiem. Samica ogrzewa jaja, a potem karmi larwy znoszonym do gniazda nektarem i pyłkiem. Po przeobrażeniu się pierwszej partii larw, świeżo przeobrażone robotnice przejmują opiekę nad kolejnymi partiami jaj składanymi przez królową, i to na nich spoczywa odpowiedzialność za dostarczanie pokarmu i rozbudowę gniazda. W tym momencie królowa nie opuszcza już gniazda – składa już tylko kolejne partie jaj, a robotnice ją karmią. Dojrzałe gniazdo trzmiela leśnego jest stosunkowo małe, i składa się na nie królowa oraz 50-100 robotnic. Z larw rozwijających się niezapłodnionych jaj (samce) lub lepiej karmionych larw (królowe) przeobrażają się samce oraz młode królowe. U trzmiela leśnego samce i królowe mogą pojawiać się już wiosną – wtedy zapłodnione królowe zakładają kolejne gniazda, tak więc w roku mogą pojawiać się dwa pokolenia.