Antycyklon – czy to dobra wiadomość dla meteopatów?
Jednym z najmniej rozumianych zjawisk meteorologicznych jest antycyklon, który pojawia się regularnie również w Polsce. Wpływa on dobitnie nie tylko na pogodę, ale także na ludzkie zdrowie oraz urodzaj rolniczy. Co warto wiedzieć o formowaniu się antycyklonów i ich globalnych konsekwencjach?
Co to jest antycyklon?
W skrócie można powiedzieć, że antycyklon jest przeciwieństwem cyklonu. Podczas gdy ten drugi powstaje nad powierzchnią wody w strefie tropikalnej i wiąże się ze wznoszeniem mas ciepłego powietrza i rozwojem niżu atmosferycznego, antycyklon jest rezultatem opadania powietrza i związanego z nim wyżu atmosferycznego.
Dokładniejsza definicja antycyklonu mówi o dużym systemie wiatrów wirujących wokół strefy wyżu w kierunku wskazówek zegara na półkuli północnej i w odwrotnym kierunku na półkuli południowej. Obserwowany z góry antycyklon ma z reguły kształt koła, a różnica ciśnienia między jego środkiem a krawędzią jest stosunkowo niewielka i wynosi 10-20 Mb. Co do zasady antycyklon jest też znacznie większy pod względem powierzchni niż cyklon.
Schemat przedstawiające różnicę między cyklonem (z lewej) a antycyklonem (z prawej), źródło: Benjamin J. Burger, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Jak powstaje antycyklon?
Do rozwoju antycyklonu potrzebny jest więc opadający ruch powietrza i rozwój strefy wysokiego ciśnienia. Meteorologowie w „przepisie na antycyklon” podają konieczność współwystąpienia czterech czynników: wiatru, siły gradientu ciśnienia, efektu Coriolisa oraz tarcia.
Ziemska atmosfera jest w ciągłym ruchu, czemu zawdzięczamy zmienność pogody. Gdy ciepłe powietrze uniesie się nad równikiem w górę, tworząc tuż nad powierzchnią strefę niskiego ciśnienia, wędruje potem na północ i południe stopniowo się ochładzając. Gdy zacznie w końcu opadać, spowoduje rozwój wysokiego ciśnienia.
W ramach wyżu siła gradientu jest niska, co oznacza, że wiatry są bardzo łagodne. Obniżając się ku powierzchni podlegają one jednak wpływowi rotacji Ziemi i zaczynają wirować (efekt Coriolisa). W końcu docierają jednak do lądu, a tu pojawia się tarcie, które spowalnia wiatr i nadaje mu kierunek zewnętrzny. W rezultacie nad danym obszarem tworzy się swego rodzaju „czapa powietrzna” o wysokim ciśnieniu i dużej stabilności. Antycyklon jest więc zazwyczaj zjawiskiem długotrwałym, objawiającym się przez co najmniej kilka dni.
Ciekawostka: Formowanie się antycyklonów wokół 30° szerokości geograficznej na obu półkulach jest przyczyną powstania wielu światowych pustyni, a dodatkowo wpływa na kształt pory monsunowej w tropikach.
Tabela przedstawiająca typową pogodą dla antycyklonu; opracowanie własne
Objawy antycyklonu
Co nadejście antycyklonu oznacza dla zwykłych śmiertelników? Najczęściej dobre wieści. Układy wyżu asocjowane są bowiem z dobrą pogodą – bezchmurną, najczęściej bezwietrzną i oczywiście bez opadów. Latem można liczyć na cały dzień słońca i związane z tym wysokie temperatury. Rano obserwowane są natomiast mgły związane z ochładzaniem się powierzchni ziemi.
Zimą antycyklony również wiążą się z bezchmurnym niebem, ale temperatura zazwyczaj mocno spada i często pojawiają się siarczyste mrozy. Noce są jeszcze zimniejsze, gdyż brak chmur to brak izolacji dla powierzchni ziemi. Właśnie po zmroku formują się też mgły. Tak samo jak latem, w okresie zimowych antycyklonów dobowe różnice temperatur bywają bardzo duże.
Warto dodać, że antycyklony mogą formować się tuż nad powierzchnią ziemi, w środkowych warstwach troposfery lub też w jej wyższych warstwach. W tym ostatnim przypadku możliwy jest rozwój przejściowych opadów i silnych burz.
Antycyklony w Polsce
Według ekspertów IMGW-PIB antycyklony w Polsce pojawiają się najczęściej latem i wczesną jesienią, od maja do września. Są one zwykle częścią szerszych antycyklonów zajmujących znaczną część Europy. To właśnie w ich okresie odnotowujemy zazwyczaj fale upalnych dni bez większego wiatru i opadów atmosferycznych.
Jak się łatwo domyśleć, antycyklony mogą oznaczać suszę, co dla rolników nie jest dobrą wiadomością. Brak deszczu w połączeniu ze zwiększonym parowaniem wilgotności z gleby przekłada się często na poważne straty w uprawach.
Antycyklony mają też inny nieprzyjemny skutek uboczny. Przy lekkich wiatrach nacisk mas powietrza z góry prowadzi do kondensacji cząsteczek zawieszonych w niższych partiach troposfery i zablokowania pionowych przepływów. W rezultacie formują się nie tylko mgły, ale także smog, a jakość powietrza w miastach może ulec gwałtownemu pogorszeniu.
Późną jesienią antycyklony w Polsce przynoszą często mgły i zachmurzenie, zaś zimą są przyczyną nastania silnych mrozów.
Antycyklon w lecie objawia się zwykle słoneczną, ciepłą pogodą i bezchmurnym niebem, fot. bluejeanimages/envato
Antycyklon a samopoczucie
Zapowiedź nadchodzącego antycyklonu to dla większość ludzi dobra wiadomość. Wyższe ciśnienie atmosferyczne sprzyja dobremu samopoczuciu i zwiększa zawartość tlenu we wdychanym powietrzu, co sprawia, że czujemy się bardziej energicznie i mamy lepszą wydajność fizyczną. Sam fakt, że pogoda jest stabilna przez kilka lub kilkanaście dni bywa dla większości ludzi ogromną ulgą.
Ponieważ antycyklon zazwyczaj wiąże się też z wysokim nasłonecznieniem i niską wilgotnością, nie bolą nas stawy ani głowa, a ogół procesów biologicznych przebiega sprawniej. Kto przebywa na świeżym powietrzu, otrzymuje też zwiększoną dawkę witaminy D, niezbędnej dla zachowania odporności i dobrej kondycji kości oraz skóry.
Spore ochłodzenie w nocy sprawia, że w trakcie antycyklonów lepiej się nam śpi. Wakacje są bardziej udane, gdyż pogoda nie krzyżuje planów. Jedynym problemem jest możliwość pojawienia się wspomnianych wyżej upałów lub mrozów, które stwarzają ryzyko udar cieplnego, poparzeń słonecznych oraz odmrożeń. Gorzej mogą czuć się astmatycy, którym nie sprzyja smog ani nagromadzenie pyłów w bezwietrznym powietrzu.
Antycyklon – pytania i odpowiedzi
Co to jest antycyklon?
Antycyklon to szeroki układ wyżu atmosferycznego związany zwykle ze słoneczną pogodą i słabym wiatrem.
Co powoduje antycyklon?
W strefie wysokiego ciśnienia powietrze zaczyna opadać i rozchodzi się promieniście, podlegając rotacji wskutek wirowania Ziemi.
Jakie są negatywne skutki antycyklonu?
Nadejście antycyklonu może wiązać się z nastaniem dokuczliwych upałów, suszy, a także nasileniem smogu w mieście.
- „Antycyklony i cyklony – trudne pojęcia, które znacie” Marek Pruchniewicz i in., https://obserwator.imgw.pl/2023/09/06/antycyklony-i-cyklony-trudne-pojecia-ktore-znacie, 6/12/2024;
- „Anticyclones” UK ECN, https://ecn.ac.uk/what-we-do/education/tutorials-weather-climate/anticyclones-and-depressions/anticyclones, 6/12/2024;
- “Weatherwatch: hearts at risk during anticyclones” Paul Brown, https://www.theguardian.com/news/2017/oct/03/weatherwatch-hearts-at-risk-during-anticyclones, 6/12/2024;
- “Weather and Health.5 -Cyclones and Anticyclones” Hayk S. Arakelyan, https://www.researchgate.net/publication/332571863_Weather_and_Health5_-Cyclones_and_Anticyclones, 6/12/2024;
- “Different Types of Anti Cyclones” UNAcademy, https://unacademy.com/content/nda/study-material/geography/different-types-of-anti-cyclones/, 6/12/2024;
