Azotowa katastrofa, czyli co za dużo to niezdrowo
Tytuł czarnego bohatera ekologii zawłaszczył sobie już węgiel. Czy sprawiedliwie? Wcale niekoniecznie – twierdzą naukowcy podliczający katastrofalne skutki globalnego zanieczyszczenia azotem. Kochany przez rolników i ogrodników pierwiastek podstępnie zadusza ekosystemy, bezlitośnie niszczy nasze płuca i ściąga na świat klimatyczne katastrofy.
- Uduszenie z przejedzenia, czyli zanieczyszczenie azotem w ekosystemach
- Azot dusi też ludzi
- N jak nieprzyjaciel klimatu
- Jak oczyścić świat z azotu?
- Zanieczyszczenie azotem – najczęściej zadawane pytania (FAQ)
- Czym jest zanieczyszczenie azotem?
- Jak nadmiar azotu wpływa na ekosystemy wodne?
- Jak azot szkodzi zdrowiu ludzi?
- Czy azot przyczynia się do zmian klimatu?
- Jak ograniczyć zanieczyszczenie azotem?
Uduszenie z przejedzenia, czyli zanieczyszczenie azotem w ekosystemach
Azotu w przyrodzie jest dokładnie tyle, ile potrzeba. Człowiek z każdego poletka ziemi chce wydobyć jednak jak najwięcej korzyści, więc sięga po nawozy z aktywnym azotem. I faktycznie, warzywa rosną jak na drożdżach, a półki sklepowe i kieszenie farmerów się napełniają. Skutków jest jednak więcej.
Co roku na świecie ok. 200 mln ton azotu spłukiwanych jest z pól do rzek, strumieni i podziemnych cieków. I tutaj zaczyna się cichy atak. Żyjące w ekosystemach wodnych glony przy niespodziewanej podaży głównego składnika pokarmowego zaczynają rozmnażać się w zastraszającym tempie, konsumując przy tym ogromne ilości tlenu. Stawy i jeziora zarastają, ryby nie mają czym oddychać i giną. W zbiornikach wodnych pojawiają się martwe strefy.
Gdyby tego było nie dość, wiele gatunków glonów podczas kwitnienia produkuje toksyczne substancje, które szkodzą zwierzętom i ludziom. Na plażach Australii znajdywane są dziesiątki tysięcy płaszczek, rekinów i innych morskich stworzeń otrutych szkodliwymi zakwitami.
Zanieczyszczenie azotem dotyczy również ekosystemów lądowych. Przenawożona ziemia staje się idealnym środowiskiem dla agresywnych gatunków, które niszczą lokalną florę przywykłą do mniej żyznej gleby. Niszczeją torfowiska, a różnorodność biologiczna się kurczy. Stresu spowodowany nadmiarem azotu w glebie sprawia, że wiele roślin traci naturalną warstwę ochronną i staje się bezbronna wobec suszy i chorób. Zachwianiu ulegają całe łańcuchy pokarmowe.
Wynikiem zanieczyszczenia azotem jest eutrofizacja jezior; źródło: Smaack, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Azot dusi też ludzi
Kto uczył się w szkole, ten wie, że azot stanowi ponad 70% powietrza i w niczym człowiekowi nie przeszkadza. To jednak tylko jego nieaktywna forma atmosferyczna. W postaci dwutlenku (NO2) wydobywającego się z kominów domów, elektrowni i zakładów przemysłowych jest prawdziwym wrogiem publicznym.
Dwutlenek azotu wdychany na ulicach miast wywołuje stany zapalne dróg oddechowych. Wielu ludzi rozwija uporczywy kaszel, który może nakładać się z infekcjami sezonowymi i ogranicza wydolność płuc. W długiej perspektywie podrażnienie może prowadzić do rozwoju lub nasilenia astmy – nie przypadkiem małych astmatyków najwięcej jest w regionach o wysokim poziomie azotowych emisji.
Opublikowana w 2022 r. analiza wcześniejszych badań naukowych w tym zakresie wykazała, że zanieczyszczenie powietrza azotem szkodzi nie tylko płucom, ale i sercu. Wysokie stężenie NO2 w obszarze zamieszkania zwiększa też ryzyko uszkodzeń nerek, chorób autoimmunologicznych oraz raka. Niestety, gaz jest nie tylko toksyczny, ale także bardzo stabilny – jego żywotność w atmosferze wynosi nawet 200 lat!
Spalanie paliw kopalnych jest źródłem emisji dwutlenku azotu, fot. den-belitsky/envato
N jak nieprzyjaciel klimatu
Dwutlenek azotu jest gazem cieplarnianym. I to nie byle jakim, bo jego potencjał do akumulowania ciepła w atmosferze jest nawet 300 razy większy niż dwutlenku węgla. Dodatkowo jego obecność sprzyja przerzedzaniu warstwy ozonowej, która ma chronić Ziemię przed silnym słonecznym promieniowaniem.
Im więcej tlenków azotu ulatnia się do atmosfery, tym większa szansa na kolejne rekordy gorąca. Upały już dziś zabijają tysiące ludzi rocznie, a dodatkowo niszczą plony i sprzyjają wysychaniu zbiorników wodnych, ograniczając społeczeństwom, faunie i florze dostęp do najcenniejszego surowca na Ziemi.
Zmiana klimatu to jednak nie tylko wyższe temperatury. Zanieczyszczenie azotem jest jednym z czynników odpowiedzialnych za destabilizację ziemskiego klimatu. Po długotrwałych suszach coraz częściej pojawiają się niszczycielskie powodzie, a coraz silniejsze burze tropikalne sieją spustoszenie na wybrzeżach całego świata.
W czasie opadów tlenki azotu w powietrzu łączą się z wodą, dając kolejne zagrożenie – kwas azotowy. Spada on na ziemię pod postacią kwaśnego deszczu i szkodzi roślinom, a dodatkowo może również uszkadzać budynki.
Diagram przedstawiający główne źródła zanieczyszczenia azotem; opracowanie własne
Jak oczyścić świat z azotu?
Przemysłowa i rolnicza działalność człowieka podwoiła ilość reaktywnego azotu w środowisku. A produkcja amoniaku i tlenków azotu nie zatrzymuje się, wręcz przeciwnie. W ciągu ostatnich czterech dekad emisje NOx wzrosły nawet o 30%. Czy można je jakoś powstrzymać?
Ekolodzy próbują i to już od lat, przede wszystkim nawołując do drastycznego zmniejszenia poziomu emisji. Podstawowe kierunki działań w tym zakresie to upowszechnianie odnawialnych źródeł energii oraz ograniczenie spalinowego transportu drogowego, m.in. dzięki pojazdom elektrycznym. Postuluje się również zasadnicze zmniejszenie poziomu nawożenia. Różne szacunki mówią, że nawet 60-80% azotu, który trafia na pola pod postacią nawozu, przenika w ostateczności do środowiska naturalnego. Rolnictwo precyzyjne z dokładniejszym dozowaniem to na pewno krok w dobrym kierunku, podobnie jak uprawa roślin okrywowych, które wiążą w sobie nadmiar azotu.
W Holandii rząd płaci już farmerom, aby ograniczali liczebność bydła, a kwestią nieodległej przyszłości jest odchodzenie od hodowli zwierząt na rzecz laboratoryjnej produkcji mięsa. Pozostaje tylko pytanie, czy zdążymy „odazotować” świat zanim będzie za późno?
Zanieczyszczenie azotem – najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czym jest zanieczyszczenie azotem?
Zanieczyszczenie azotem to nadmiar reaktywnego azotu (głównie NO₂ i amoniaku) w glebie, wodzie i powietrzu, wynikający z intensywnego rolnictwa, emisji przemysłowych i spalin. Powoduje eutrofizację, kwaśne deszcze i negatywnie wpływa na zdrowie ludzi.
Jak nadmiar azotu wpływa na ekosystemy wodne?
Nadmierny azot z nawozów trafia do rzek i jezior, powodując masowy rozwój glonów. Skutkiem są martwe strefy, toksyczne zakwity glonów i spadek bioróżnorodności wodnej.
Jak azot szkodzi zdrowiu ludzi?
Dwutlenek azotu (NO₂) w powietrzu wywołuje stany zapalne dróg oddechowych, nasila astmę, zwiększa ryzyko chorób serca, nerek i nowotworów.
Czy azot przyczynia się do zmian klimatu?
Tak. NO₂ jest gazem cieplarnianym 300 razy silniejszym od CO₂. Przyczynia się także do przerzedzania warstwy ozonowej i destabilizacji klimatu, powodując upały, susze i powodzie.
Jak ograniczyć zanieczyszczenie azotem?
Kluczowe działania to: redukcja emisji spalin, ograniczenie nawożenia, stosowanie rolnictwa precyzyjnego, uprawa roślin okrywowych oraz przejście na odnawialne źródła energii.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 2 października, 2025 | Zaktualizowany: 3 października, 2025
- “What is nitrogen pollution”, UNEP, https://www.unep.org/interactives/beat-nitrogen-pollution/, 9/09/2025;
- “Nitrogen Pollution: Too Much of a Good Thing”, Daniel Rath, NRDC, https://www.nrdc.org/bio/daniel-rath/nitrogen-pollution-too-much-good-thing, 9/09/2025;
- “Nitrogen dioxide” American Lung Association, https://www.lung.org/clean-air/outdoors/what-makes-air-unhealthy/nitrogen-dioxide, 9/09/2025;
- “Study confirms ecosystems more sensitive to nitrogen pollution than previously assumed” UNECE, https://unece.org/media/environment/Air-Pollution-Convention/press/372350, 9/09/2025;
- “What Is Nitrogen Pollution?” The Nature Conservancy, https://www.nature.org/en-us/about-us/where-we-work/united-states/new-york/stories-in-new-york/long-island-water-quality/what-is-nitrogen-pollution-/, 9/09/2025;
