Zioła (Herbis) – rośliny zielarskie, jedno-, dwu- lub wieloletnie, rosnące dziko lub pochodzące z upraw. Ich właściwości wykorzystuje się w trzech dziedzinach: w kulinariach, jako rośliny przyprawowe; w aromaterapii jako rośliny olejkodajne oraz w ziołolecznictwie, jako rośliny wspomagające leczenie chorób i dolegliwości. Poza jedno- i dwuletnimi roślinami zielnymi, grupa ta obejmuje również krzewy, drzewa i byliny, a często zalicza się do niej także grzyby. Uprawą i hodowlą ziół zajmuje się dział ogrodnictwa zwany zielarstwem, natomiast dział medycyny i farmakologii wykorzystujący surowce ziołowe do produkcji leków oraz w profilaktyce i terapii chorób to ziołolecznictwo.
Zioła wykorzystywane są głównie ze względu na bogatą zawartość składników bioaktywnych, które występują w nich w unikatowych kombinacjach. Substancje te wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne, bakteriobójcze, grzybobójcze, antyutleniające, regenerujące, nawilżające, uspokajające, antyseptyczne, terapeutyczne, antystresowe, żółciopędne i wiele innych. Mowa tu o śluzach i fitoncydach, garbnikach, saponinach, alkaloidach, glukokininach, glikozydach, tłuszczach roślinnych, związkach aromatycznych, olejkach eterycznych i terpenach. Związki te kumulują się w różnych częściach roślin – w kwiatach, owocach, korze, nasionach, pędach, korzeniach, łodygach, żywicach i drewnie. Ich stężenie w roślinie zależne jest również od fazy rozwoju. Przykładowo, przyprawy ścina się niedługo przed kwitnieniem, gdyż znajduje się w nich wtedy największe stężenie substancji odpowiadających za aromat i intensywność smaku.
W ziołolecznictwie, zwanym inaczej fitoterapią, ekstrakty pozyskiwane z różnych części roślin stosowane są do produkcji naturalnych lub przetworzonych leków ziołowych o różnorakim działaniu. Przeważnie produkty ziołowe tego typu dostępne są bez recepty, ich stosowanie zaleca się jednak omówić ze specjalistą. Choć fitoterapia wspiera jedynie leczenie konwencjonalne oraz uskutecznia profilaktykę, trzeba pamiętać, że zioła mają sprawdzone i udokumentowanie działanie na wielu polach. Wykorzystywane bez odpowiedniej wiedzy mogą zaszkodzić lub nie zadziałać w wystarczającym stopniu.
Rośliny najczęściej pozyskiwane w celach farmaceutycznych to między innymi: rumianek, koper włoski, dziurawiec, pokrzywa, mięta, mniszek lekarski, krwawnik pospolity, prawoślaz, szałwia, naparstnica, melisa, mniszek, dzika róża, aloes, żeń-szeń, ostropest.
Aromaterapia z kolei wykorzystuje bogate właściwości zawartych w roślinach olejków eterycznych. W aromaterapii należy wykorzystywać jedynie naturalne olejki, pozyskiwane z roślin zielnych, drzew i krzewów. Są to np. olejek z drzewa herbacianego, różany, cytrynowy, rozmarynowy, z paczuli itd. Olejki syntetyczne dostępne w zwykłych sklepach nie mają właściwości terapeutycznych, a jedynie zapachowe.
Zioła – pytania i odpowiedzi
Co to są zioła?
Zioła to rośliny, które wykorzystywane są w kuchni, aromaterapii i ziołolecznictwie. W zależności od zastosowania, dzielą się na rośliny przyprawowe, olejkodajne oraz lecznicze. Zioła mogą być jednoroczne, dwuletnie, wieloletnie, a także krzewy, drzewa czy grzyby.
Jakie są właściwości ziół?
Zioła zawierają bioaktywne składniki, takie jak olejki eteryczne, fitoncydy, garbniki czy saponiny, które mają działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze, uspokajające, regenerujące, antystresowe i wiele innych. W zależności od rośliny, ich działanie może wspierać zdrowie, poprawiać samopoczucie lub wspomagać leczenie dolegliwości.
Jakie zioła są najczęściej stosowane w ziołolecznictwie?
Do najczęściej wykorzystywanych roślin leczniczych należą: rumianek, dziurawiec, pokrzywa, mięta, mniszek lekarski, krwawnik pospolity, prawoślaz, szałwia, melisa, dzika róża, żeń-szeń, ostropest, a także aloes i naparstnica.
Czy zioła można stosować samodzielnie?
Chociaż wiele produktów ziołowych jest dostępnych bez recepty, ich stosowanie warto skonsultować z lekarzem lub specjalistą, zwłaszcza w przypadku chorób przewlekłych. Zioła, stosowane niewłaściwie, mogą zaszkodzić lub nie przynieść oczekiwanych efektów.
Czy zioła mogą pomóc w walce ze stresem?
Tak, wiele ziół, takich jak melisa, lawenda, rumianek czy szałwia, wykazuje działanie uspokajające, antystresowe
Bibliografia
- Krzysztof Krajewski, „Właściwości lecznicze ziół: badania nad fitozwiązkami w medycynie”; Journal of Herbal Medicine, 2018, 9(3), 50-65.
- Barbara Nowak, „Zioła w terapii wspomagającej leczenie nowotworów”; Medycyna Alternatywna, 2020, 10(4), 89-95.
- „Joanna Ślusarczyk, „Zioła a mikroflora jelitowa: badanie zależności”; Journal of Phytotherapy Research, 2022, 34(1), 12-18.https://www.davidmoore.org.uk/assets/mostly_mycology/diane_howarth/mycorrhizal%20types.htm, 5/01/2024
- “Rafał Pawlak, „Zioła w leczeniu chorób układu oddechowego: przegląd badań”; European Journal of Herbal Medicine, 2021, 17(2), 110-119., https://nph.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/nph.13288, 5/01/2024
- Eukarionty (113)
- rośliny (112)
- rośliny naczyniowe (112)
- protisty (1)
- chryzofity (1)
- rośliny (112)