Czy potrzebny nam trzydziesty COP? Historia szczytów klimatycznych ONZ
10 listopada w brazylijskim mieście Belém rozpoczyna się konferencja klimatyczna COP30. Z jednej strony towarzyszą jej ogromne oczekiwania, z drugiej niemałe kontrowersje. I nic dziwnego, gdyż historia szczytów klimatycznych pełna jest spektakularnych osiągnięć i bolesnych porażek. Czy ich organizacja ma jeszcze sens, czy może forma przerosła już dawno treść?
Co to jest COP? Krótka historia długich rozmów
COP, z ang. Conference of Parties, to nic innego jako Konferencja Stron, a dokładniej coroczne zgromadzenie państw-sygnatariuszy Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC). Idea jest prosta i wzniosła: przedyskutować najważniejsze zagadnienia związane z klimatem i podjąć decyzje, które pomogą światu wyjść z aktualnych opresji.
Potrzeba tego typu rozmów pojawiła się już przed 30 laty, a pierwszy COP zorganizowano w 1995 r. w Berlinie, trzy lata po podpisaniu Ramowej Konwencji z Rio. Kluczowym osiągnięciem COP1 było przyjęcie tzw. Mandatu Berlińskiego, czyli zestawu działań klimatycznych, z którego poszczególne kraje mogły dowolnie wybierać w ramach indywidualnych potrzeb, niczym z restauracyjnego menu.
Na przestrzeni lat grono sygnatariuszy wzrosło ze 154 do 197, a sama forma szczytów rozrosła się więcej niż proporcjonalnie. Zmienił się też ton postanowień ze szczególnym naciskiem na konkretne cele i zobowiązania. Nie wszyscy są jednak zadowoleni.
COP26, źródło: Ministério da Ciência, Tecnologia e Inovações from Brasília – DF, Brasil, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Historyczne porozumienia
Zorganizowany w 1997 r. w japońskim Kioto COP3 okazał się jednym z najbardziej przełomowych. To właśnie tutaj państwa uprzemysłowione zgodziły się po raz pierwszy ograniczyć emisje gazów cieplarnianych – o 5% poniżej poziomu z 1990 r. Protokół z Kioto wszedł w życie dopiero w 2005 r., po tym jak ratyfikowała go w końcu Rosja. Wśród sygnatariuszy zabrakło jednak Stanów Zjednoczonych i Chin, a szczytne cele nie zostały nigdy nie zrealizowane. Za sukces porozumienia uważa się jednak powstanie rynków handlu emisjami CO2.
Nic dziwnego, że dopiero COP11 w Montrealu w 2005 r. wznowił realną debatę o klimacie. Poza rekordowym uczestnictwem szczyt przeszedł do historii jako miejsce podpisania Deklaracji Montrealskiej – wzmocniła ona dotychczasowe zaangażowanie w działania klimatyczne, ale w zasadzie nie wprowadziła nic nowego.
Cztery lata później w Kopenhadze uczestnicy COP15 podjęli przełomowe zobowiązanie do ograniczenia wzrostu średniej globalnej temperatury do maksimum 2°C w stosunku do epoki przedindustrialnej. Po raz pierwszy pomyślano też o solidarności klimatycznej, tworząc fundusz na rzecz krajów rozwijających się.
Ambicje z Kopenhagi szybko okazały się niewystarczające, aby powstrzymać klimatyczną katastrofę. COP21 przyniósł więc słynne porozumienie paryskie, w którym limit wzrostu temperatury ustalono na 1,5°C. Zdaniem wielu obserwatorów było to pierwsze prawdziwe osiągnięcie UNFCCC, ale z dzisiejszej perspektywy wiemy, że szczytny cel jest praktycznie niemożliwy do realizacji.
W 2023 r. w Dubaju w czasie COP28 do rozmów o klimacie włączono tradycyjne społeczności, słusznie uważane za strażników ziemskiej homeostazy. Jednoznacznie potępiono też paliwa kopalne, przyjmując zobowiązanie do potrojenia produkcji energii odnawialnej do 2030 r. i podjęto zobowiązania do wypłaty 400 mln dol. w ramach pomocy najbardziej narażonym państwom oraz Funduszu Strat i Szkód.
Tabela przedstawiająca kluczowe porozumienia przyjęte na szczytach klimatycznych COP; opracowanie własne
Szczyty klimatyczne, czyli dobrymi intencjami piekło brukowane?
Nie ulega wątpliwości, że konferencje COP na przestrzeni dekad stały się najważniejszym forum rozmów o klimacie. Wiele z podjętych na nich zobowiązań przełożyło się na konkretne krajowe plany transformacji energetycznej i adaptacji do zmian klimatu. Szczyty ONZ wyznaczyły kierunek zmian i pomogły zbudować międzynarodową solidarność w obliczu wzrostu temperatury i związanych z nim zjawisk.
Krytyków jednak COP nie brakuje. Przede wszystkim pojawia się argument przewagi rozmów nad czynami. Pomimo 30 lat spotkań na szczycie Ziemia wciąż zmierza do niebezpiecznego pułapu podwyższenia temperatury o 2,8°C do końca XXI w. Obietnicom i planom nie towarzyszą odpowiednie inwestycje, a kraje rozwijające się zarzucają bogatym państwom odpowiedzialność za zmianę klimatu przy jednoczesnej niechęci do finansowego wsparcia najbardziej poszkodowanych. Do tych ostatnich należą małe kraje wyspiarskie, których emisje są znikome, a które ponoszą ogromne szkody z powodu tropikalnych cyklonów oraz podnoszącego się poziomu mórz.
Organizatorów szczytów klimatycznych oskarża się również o greenwashing. Wśród sponsorów konferencji pojawiają się najwięksi światowi truciciele, a państwa organizujące wykorzystują „markę” COP jako rozgrzeszenie z kontrowersyjnych decyzji dotyczących eksploatacji paliw kopalnych czy wycinki lasów.
Dużo mówi się też o rozdźwięku między faktami naukowymi a ostatecznymi decyzjami, które zbyt często bywają podyktowane względami politycznymi. W rezultacie po wielu dniach debat i wzniosłych deklaracji, rzeczywiste wyniki są bardzo często rozczarowujące.
COP30 ma miejsce w sercu dżungli amazońskiej w brazylijskim mieście Belem, Cayambe, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
COP30 – farsa czy szansa na sukces?
Rozpoczynający się w Brazylii szczyt COP30 już od miesięcy nie schodzi z czołówek światowych gazet – niestety, w negatywnym zazwyczaj kontekście. Sam wybór lokalizacji jest dość kontrowersyjny. Belém położone jest w sercu dżungli amazońskiej, ale kojarzone jest raczej z nierównością społeczną i slumsami niż różnorodnością biologiczną. Aby ułatwić dojazd do miasta rząd zbudował czteropasmową autostradę, niszcząc przy tym hektary tropikalnego lasu.
Na szczycie zabraknie też przedstawicieli państw mających największy wpływ na stan globalnego klimatu. Stany Zjednoczone od początku drugiej kadencji Donalda Trumpa bojkotują wszystkie strategie zmierzające do ograniczenia ocieplenia i wsparcia krajów poszkodowanych przez zmianę klimatu. Udziału w spotkaniu liderów odmówiły również głowy państwa Indii i Chin, czyli czołowych emitentów GHG – w negocjacjach wezmą udział ich reprezentanci.
Plany pozostają jednak ambitne. Powrócą rozmowy o wsparciu finansowym dla krajów najbardziej narażonych na katastrofy klimatyczne, a dodatkowo zapowiadane jest utworzenie nowego funduszu na rzecz lasów. Pojawiają się również nadzieje, że właśnie Chiny, które w ostatnich latach dokonały ogromnego postępu w zakresie energii odnawialnej, podejmą się roli globalnego lidera pozytywnej zmiany. W agendzie szczytu przewidziano łącznie aż 30 powiązanych ze sobą tematów.
Na fakty i twarde postanowienia przyjdzie nam poczekać do zakończenia szczytu. Jedno jest pewne – od powodzenia rozmów w Belém zależy przyszłość konferencji COP. Kolejne fiasko może okazać się przysłowiowym gwoździem do trumny dla tej ważnej globalnej inicjatywy. A może, jak sugerują przedstawiciele Klubu Rzymskiego, nadeszła już w końcu pora, aby cały pomysł na szczyty klimatyczne zasadniczo zreformować?
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 10 listopada, 2025
- “COP30: Will Summit be a Climate Triumph or a Farce?” Steven Downes, https://sustainabilitymag.com/news/cop30-will-summit-be-a-climate-triumph-or-a-farce, 5/11/2025;
- “Cop summits ‘no longer fit for purpose’, say leading climate policy experts” Fiona Harvey i in., https://www.theguardian.com/environment/2024/nov/15/cop-summits-no-longer-fit-for-purpose-say-leading-climate-policy-experts, 5/11/2025;
- “Cop30: the accommodation crisis plaguing Brazil’s upcoming UN climate summit” Bruno Soiero Vieira, https://theconversation.com/cop30-the-accommodation-crisis-plaguing-brazils-upcoming-un-climate-summit-263165, 5/11/2025;
- “COP, full history of the UNFCCC Conference of the Parties, from Rio Summit, Kyoto and Paris to COP 27 – 28” UCCRN, https://www.uccrn.education/what-is-the-cop-conference-of-parties/, 5/11/2025;
- “Amazon forest felled to build road for climate summit” Ione Wells, v https://www.bbc.com/news/articles/c9vy191rgn1o, 5/11/2025;
