Czyje są wilki i niedźwiedzie, czyli zwierzęta na pograniczu Polski

Podczas gdy temat migracji ludzi wciąż budzi polityczne napięcia, zwierzęta dowodzą, że świat to jeden, wspólny ekosystem. Zwierzęta nie respektują naszych map, granic i praw, dowodząc dobitnie, że o świecie trzeba myśleć w kategorii globalnego ekosystemu. To właśnie transgraniczne migracje gwarantują, że przyroda ma szanse się bronić i odradzać mimo tylu krzywd, które jej wyrządzamy.

Wilki, czyli transgraniczny patrol

Populacja wilków w Europie się odradza – donoszą media. Również w Polsce liczebność szarych drapieżników konsekwentnie rośnie: według GUS w 2010 r. wynosiła zaledwie 770 osobników, a w  2024 r. prawdopodobnie już ponad 4 tys. (dane te mogą być zawyżone) To dobra wiadomość dla krajowych ekosystemów, które potrzebują szczytowych drapieżników dla kontroli populacji roślinożerców. Przemnożenia tych ostatnich jest bardzo niekorzystne dla młodych zagajników i lasów.

Tak naprawdę nie mówimy jednak o wilkach polskich, niemieckich czy słowackich, ale o populacjach. Na obszarze naszego kraju występują trzy populacje wilków szarych: karpacka na południu, bałtycka na wschodzie oraz środkowo-europejska na zachód od Wisły. Zwierzęta w zależności od lokalizacji przemieszczają się regularnie między terytorium naszym a sąsiadów – górskie terytoria wilków sięgają nawet 150 km2.

Wędrując swobodnie przez granice wilki mają możliwość reagować na wycinki lasów i poszukiwać obszarów o wyższej gęstości jeleni – ulubionego wilczego przysmaku. Tym samym pomagają regulować równowagę biologiczną szerszych ekosystemów. Niestety, już dziś u wilków karpackich obserwuje się niższą różnorodność genetyczną niż u populacji nizinnych. To negatywne zjawisko jest wynikiem fragmentyzacji siedlisk leśnych wskutek budowy dróg i zabudowy dolin górskich.

Wilk to szczytowy drapieżnik kontrolujący populację jeleni, fot. Edwin-Butter/envato

Ryś i miś – noszą ekosystemom zdrowie

Do wędrujących drapieżników należą również niedźwiedzie i rysie, których liczba w Europie również wyraźnie wzrosła w ostatnich latach. Ten ekologiczny sukces jest po części wynikiem ścisłej ochrony przyrody oraz reintrodukcji gatunków, ale budzi wśród społeczeństwa mieszane odczucia. Nie każdy człowiek marzy o sąsiedztwie futrzanych myśliwych.

Niedźwiedzie brunatne, które można spotkać w kraju nie są obywatelami Polski. Przemieszczają się one na długie dystanse głównie w obrębie Karpat, spędzając sporo czasu na Słowacji i Ukrainie. Tak naprawdę o ich aktualnym pobycie czy liczebności wiemy niewiele, gdyż są to zwierzęta skryte i preferujące samotniczy tryb życia. Szacuje się, że cała karpacka populacja obejmująca również niedźwiedzie z Rumunii, Chorwacji i Serbii liczy ok. 800 osobników.

Migracje niedźwiedzi są ważne z punktu widzenia zachowania ich własnego zdrowia – duże wszystkożerne ssaki muszą podążać za sezonową podażą żywności oraz dostępnością spokojnych miejsc na gawra. Wędrując gromadzą tłuszcz potrzebny do przetrwania zimy i nabierają odporności. Jednocześnie swoją aktywnością pomagają regenerować łąki i lasy, roznosząc nasiona konsumowanych owoców na ogromne odległości.

Choć są znacznie mniejsze, rysie również odgrywają rodzimych ekosystemach ogromną rolę. Jako szczytowi drapieżnicy, samce polują na obszarach sięgających nawet 340 km², samice prawie 200 km². Ich ofiarami padają głównie sarny, rzadziej jelenie lub zające. Ekolodzy uważają, że to najskuteczniejsi naturalni „kontrolerzy” przemnożonych saren, które potrafią powodować ogromne szkody w uprawach leśnych, ale także w odradzających się młodych lasach.

Rysie powoli powracają do polskich lasów, fot. CreativeNature_nl/enva

Ptaki, które nie znają granic

Wiele „ulubionych, polskich” ptaków również musi co roku opuścić kraj, aby przetrwać zimę. Ich migracje to z jednej strony sposób na przetrwanie, z drugiej, kluczowy element globalnej równowagi biologicznej.

Migrują m.in. nasze poczciwe bociany, które są naturalnymi regulatorami populacji owadów i małych gryzoni, a jednocześnie od dekad pełnią rolę wskaźnika zdrowia ekosystemów. Podobną rolę odgrywają majestatyczne żurawie oraz czaple – te ostanie skutecznie kontrolują liczebność ryb, sprzyjając równowadze w zbiornikach wodnych. Obecność ich gniazd nad zbiornikami wodnymi pomaga obiegowi związków odżywczych w przyrodzie i stwarza ważne nisze ekologiczne dla różnych gatunków.

Sikorki ograniczają populacje owadów, a ich ofiarą bardzo często padają powszechne szkodniki upraw. Roznoszą też nasiona wielu gatunków botanicznych, podobnie jak inni skrzydlaci migranci, np. skowronki. Niestety, mimo że ptakom nie przeszkadzają fizyczne bariery w postaci przejść granicznych, migracje zasadniczo utrudniają im farmy wiatrowe, ruch samolotowy oraz zmiana klimatu i związane z nią zmiany w podaży pożywienia.

Ekologia.pl poleca

Dom i ogród

Fotel uszak – jak znaleźć model idealny dla swojego wnętrza?

Wydarzenia

BIOAGRO Polska 2025 – targi innowacji w rolnictwie ekologicznym

Diagram przedstawiający znaczenie transgranicznych migracji zwierząt; opracowanie własne

Korytarze ekologiczne ważniejsze niż granice państwowe!

Jeszcze jednym przykładem zwierzęcia, które uważamy za polskie, a które w rzeczywistości nie uznaje żadnego obywatelstwa, są żubry. Większość z liczącej ok. 2,6 tys. wolnej populacji żyje w Puszczy Białowieskiej oraz w Bieszczadach i chętnie przekracza granice z Białorusią, Ukrainą oraz Słowacją.

Zdaniem ekologów żubr jest tzw. gatunkiem parasolowym, którego obecność jest kluczowa dla utrzymania różnorodności biologicznej lasów i terenów otwartych. Pasąc się na trawach, ogromne ssaki regulują pokrywę roślinną, ograniczając jedne gatunki, a sprzyjając innym. Tym samym wpływają na strukturę wielu populacji mniejszych zwierząt oraz owadów, pomagając rozwojowi prawdziwej mozaiki siedlisk.

Niestety, jak pisze Ryszard Paszkiewicz w European Bison Conservation Newsletter z 2021 r.,  „możliwość swobodnego przemieszczania się osobników jest podstawą trwałego i stabilnego funkcjonowania populacji zwierząt, umożliwia wymianę osobników niezbędną do zachowania trwałości populacji. Izolacja, prowadzi generalnie do spadku odporności na choroby i zdolności do przystosowania się do zmian w środowisku”.

W dobie, gdy kryzysy polityczne prowadzą do uszczelniania granic, zwłaszcza na wschodzie, absolutnym priorytetem jest więc tworzenie i utrzymywanie korytarzy ekologicznych, które umożliwią żubrom, rysiom, wilkom czy niedźwiedziom migracje. Bez tej wolności ruchu, ekosystemy polskie zaczną się dusić i wymierać.

Reasumując, człowiek musi nauczyć się tak planować miasta, drogi i granice, aby uszanować prawo zwierząt do swobodnego przemieszczania się z kraju do kraju. Zbyt często zapominamy, w jak ogromnym stopniu jesteśmy uzależnieni od zdrowia otaczających nas ekosystemów, w których ważna jest każda roślina, owad i drapieżnik. Świata nie uchronią odizolowane parki i rezerwaty – korytarze ekologiczne między nimi to podstawa różnorodności biologicznej i przyrodniczej odporności.

Najczęściej zadawane pytania o migracje zwierząt i ich znaczenie

Dlaczego migracje zwierząt są ważne dla ekosystemów?

Migracje zwierząt umożliwiają im reagowanie na zmiany środowiskowe, poszukiwanie pożywienia, partnerów i bezpiecznych siedlisk. Dzięki przemieszczaniu się, gatunki zachowują różnorodność genetyczną, regulują liczebność innych populacji (np. roślinożerców) i wspierają naturalne procesy ekologiczne, takie jak rozsiewanie nasion czy obieg składników odżywczych.

Jakie gatunki zwierząt migrują przez granice państw?

W Europie transgraniczne migracje dotyczą m.in. wilków, rysi, niedźwiedzi brunatnych, żubrów oraz licznych gatunków ptaków, takich jak bociany, żurawie czy sikorki. Zwierzęta te nie respektują sztucznych granic, podążając za naturalnymi szlakami i zasobami.

Czym są korytarze ekologiczne i dlaczego są potrzebne?

Korytarze ekologiczne to naturalne lub sztucznie utworzone pasy terenu, które łączą oddzielone siedliska dzikich zwierząt. Umożliwiają migracje, łączenie się populacji i uniknięcie ich izolacji. Bez tych korytarzy ekosystemy tracą odporność i różnorodność biologiczną.

Jak człowiek wpływa na migracje dzikich zwierząt?

Budowa dróg, autostrad, osiedli i ogrodzeń często przerywa naturalne szlaki migracyjne. Fragmentacja siedlisk prowadzi do izolacji populacji, zmniejszenia odporności na choroby i zaburzeń w ekosystemach. Zmiany klimatu i działalność przemysłowa również ograniczają możliwości wędrówek.

Czy migracje zwierząt mogą wpływać na ludzi?

Tak. Migracje drapieżników, takich jak wilki czy niedźwiedzie, czasami wywołują konflikty na terenach wiejskich. Jednocześnie obecność tych zwierząt przynosi korzyści – np. ograniczają liczebność saren czy jeleni, co chroni lasy i uprawy. Dla ludzi to także sygnał, że ekosystem jest zdrowy i zrównoważony.

Czy migracje ptaków są zagrożone?

Tak. Migracje ptaków są coraz bardziej utrudniane przez zmiany klimatu, zanik żerowisk, farmy wiatrowe oraz intensywny ruch lotniczy. Ptaki muszą pokonywać coraz dłuższe i bardziej niebezpieczne trasy, co wpływa na ich kondycję i zdolności rozrodcze.

Agata Pavlinec

Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.

Opublikowany: 8 sierpnia, 2025 | Zaktualizowany: 23 sierpnia, 2025

Zobacz najnowsze artykuły

Środowisko

Jak toksyczne zakwity glonów rujnują Australię – kolejna katastrofa klimatyczna?

Wiadomości

Zajrzał do butów i zamarł. W środku było… 20 nietoperzy!

Wiadomości

Wielka awaria w internecie. Wiele stron internetowych nie działa

Pogoda

Pogoda na środę w Polsce: przelotne opady na północy, słońce na południu

Wiadomości

Drugie życie łopat turbin wiatrowych. Polscy naukowcy wiedzą jak to zrobić

Wiadomości

Zabija już garść plastiku. Naukowcy przerażeni nowymi wynikami badań

Wiadomości

Sensacyjne odkrycie w Żorach. Rolnicy natrafili na krytycznie zagrożonego chomika europejskiego

Środowisko

Wielu tragicznych śmierci moglibyśmy uniknąć dzięki wprowadzeniu cyklicznych badań lekarskich

Środowisko

To najdziwniejsze i najdroższe grzyby w Polsce. A większości z nich nie wolno zbierać!

Środowisko

Nie tylko żyrafa! Najciekawsze zwierzęta o długich szyjach

Wiadomości

Czy to już ostatni Sylwester z fajerwerkami w Krakowie?

Pogoda

Prognoza pogody na wtorek, 18 listopada 2025 roku