Kiedy wypada przesilenie letnie i jaki ma wpływ na życie na Ziemi?
Prawdopodobnie już w dobie neolitu ludzie rozpoznawali i czcili przesilenie letnie. W Szwecji do dziś jest to jedno z najważniejszych świąt w roku! Dla nas to przede wszystkim dobry zwiastun – pierwszy dzień wyczekiwanego przez cały rok lata. Ale z przesileniem letnim wiąże się też wiele bardzo ciekawych faktów.
Przesilenie letnie na półkuli północnej to synonim najdłuższego dnia – nigdy indziej w czasie jednej doby nie ma tylu godzin światła. Za arktycznym polem podbiegunowym, na północ od równoleżnika 66,5°N dzień trwa wręcz 24 godziny, bo słońce nigdy nie zachodzi. Analogicznie, w tym samym czasie na Antarktydzie jest przez cały czas ciemno.
Co to jest przesilenie letnie?
Z astronomicznego punktu widzenia przesilenie letnie to moment, w którym wychylenie osi obrotu Ziemi w kierunku Słońca jest największe. Dla obserwatorów z naszej planety oznacza to, że Słońce w zenicie znajduje się dokładnie nad zwrotnikiem Raka (23,5° N), czyli m.in. w Meksyku, Egipcie, Arabii Saudyjskiej i Indiach. Dla wszystkich krajów położonych na północ od zwrotnika Raka, w tym Polski, oznacza to, że Słońce tego dnia zajmuje swoją najwyższą możliwą pozycję na niebie. Biegun północny jest zaś najbardziej wychylony w kierunku Słońca, co tłumaczy fenomen polarnego dnia.
Samo słowo przesilenie wskazuje na punkt zmiany i, rzeczywiście, od tego właśnie momentu wszystko się zmienia. Słońce, które dotąd wydawało się poruszać po północnym kursie teraz zmienia kierunek i do grudnia będzie poruszać się na południe. Jednocześnie dni zaczynają być coraz krótsze.
Schemat przedstawiający momenty przesileń i równonocy, fot. Peter Hermes Furian/Shutterstock
Kiedy ma miejsce przesilenie letnie?
W przeciwieństwie do Nowego Roku przesilenie letnie występuje w każdym miejscu Ziemi dokładnie w tym samym momencie – godziny, a czasem i data różnią się tylko z powodu stref czasowych. Co roku moment maksymalnego wychylenia osi obroty naszej planety wypada nieco inaczej – zmienność ta mieści się jednak w przedziale 20-21 czerwca.
Dokładny moment przesilenia letniego w zależności od strefy czasowej może przypadać w dzień lub w nocy. W zależności od szerokości geograficznej długość najdłuższego dnia w roku jest też różna. W Murmańsku i Rovaniemi 20 czerwca trwa 24 godziny, gdyż słońce nigdy nie zachodzi. W Trondheim dzień trwa 20 godzin i 35 minut, w Oslo 18 godzin 49 minut, zaś w Warszawie 16 godzin 46 minut.
Dlaczego najdłuższy dzień w roku nie jest najcieplejszym? Mogłoby się wydawać, że najwięcej godzin słońca przełoży się na najwyższą temperaturę w ciągu dnia. W rzeczywistości jednak między przesileniem letnim i najcieplejszym dniem w roku jest znaczące przesunięcie. Wynika ono z faktu, że Ziemia akumuluje energię słoneczną i oddaje ją z pewnym opóźnieniem. Najwyższe temperatury odnotowuje się więc kilka tygodni po przesileniu, mimo że dni już się konsekwentnie skracają.
Tabela przedstawiająca dokładne daty przesilenie letniego w kolejnych latach; opracowanie własne na podst. https://www.timeanddate.com/calendar/seasons.html?n=259
Jak się obchodzi przesilenie letnie? Tradycje z różnych stron świata
Obchody letniego przesilenia w Europie nawiązują do pogańskich zwyczajów związanych z powitaniem najcieplejszej pory roku i modlitwami o obfite plony. Mimo upływu wieków pozostały one popularne zwłaszcza w Skandynawii – w Szwecji i Finlandii przesilenie letnie to dzień wolny od pracy. W szwedzkim Sammilsdal co roku gromadzi się od 20 do 30 tys. ludzi, aby wspólnie obchodzić tradycyjny „Midsommar”. Zwyczajem jest przede wszystkim palenie ogromnych ognisk, które odgonić mają złe duchy, ale wiele obrzędów nawiązuje również do płodności i poszukiwania partnerów. Nie brakuje więc przebrań, tańców, kwietnych wianków, odwiedzania „magicznych” źródełek wodnych czy poszukiwania legendarnego kwiatu paproci. Podobne rytuały obserwuje się w Estonii (Jaanipäev), Łotwie (Jāņi) czy Litwie.
Wraz z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa w wielu krajach, w tym w Polsce, tradycyjna noc Kupały została jednak przekształcona na obchody świętojańskie – według kościoła św. Jan Chrzciciel narodził się bowiem pół roku przed Jezusem Chrystusem, co wychodzi akurat w okolicach 20-21 czerwca.
Do najciekawszych tradycji przesilenia letniego na świecie należą również:
- Obserwacja pozycji słońca w Brytyjskim Stonehenge.
- Jónsmessa na Islandii – gdy dla zdrowia dobrze jest tarzać się nago w zroszonej trawie.
- Festiwal Golowan obchodzony w Kornwalii i połączony z paradą, fajerwerkami i aktywnościami kulturalno-artystycznymi.
- Tirgan w Iranie z tańcami, polewaniem wodą i recitalami poezji.
- Yhyakh w regionie Jakucka, który obejmuje nawet 10 dni tańców, śpiewów oraz rytualnego picia kumysu.
W trakcie Nocy Kupały dziewczęta puszczały w nurty rzek wianki z zapalonymi świecami, fot. Vitalii Stock/Shutterstock
Przesilenie letnie – kiedy płodność sięga zenitu
Według badania opublikowanego w 2024 r. w periodyku „Nature Plants” przesilenie letnie odciska się wyraźnym piętnem na ekosystemach półkuli północnej. Międzynarodowy zespół naukowców udowodnił, że europejskie buki reagują na maksymalne wydłużenie dnia z podziwu godną wrażliwością. Mimo różnych stref klimatycznych i wahań pogodowych zaczynają niemal synchronicznie produkować zwiększoną ilość nasion. Wydaje się, że drzewa potrafią wyczuć minimalną zmianę w ilości dostępnego światła słonecznego wynikającą z przesilenia, czyli początku skracania się dni.
Dokładnie dziewięć miesięcy po przesileniu letnim w Skandynawii rodzi się też zaskakująco dużo dzieci. Można to zrzucić na karb rozwiązłych celebracji, ale prawdą jest, że większość ludzi na naszej półkuli odczuwa w czerwcu wzrost libido i ochoty na czułości. Wydłużające się dni pozytywnie oddziałują bowiem na nasze samopoczucie i hormony, sprzyjając towarzyskim i romantycznym zachowaniom.
Przesilenie letnie – pytania i odpowiedzi
Kiedy wypada przesilenie letnie?
Przesilenie letnie wypada między 20 a 21 czerwcem – dokładna godzina zależy od strefy czasowej, w której się znajdujemy.
Co wyznacza przesilenie letnie?
Przesilenie letnie wyznacza początek lata, najdłuższy dzień w roku oraz pozycję Słońca w zenicie nad zwrotnikiem Raka.
Ile godzin trwa najdłuższy dzień w roku?
To zależy od szerokości geograficznej – na biegunie południowym w przesilenie słoneczne słońce nie wschodzi wcale, na północnym w ogóle nie zachodzi. W Polsce najdłuższy dzień w roku trwa ok. 16 godzin.
- „Summer Solstice Feature” National Weather Service, https://www.weather.gov/abq/clifeatures_summersolstice#, 2/05/2024;
- “Midsummer” Britannica, https://www.britannica.com/topic/Midsummer-holiday, 2/05/2024;
- “The summer solstice: What is it and when does it occur?” Daisy Dobrijevic, https://www.space.com/summer-solstice-when-what, 2/05/2024;
- „Everything you need to know about the summer solstice” Hannah Lang, https://www.nationalgeographic.com/science/article/summer-solstice-first-day, 2/05/2024;
- “Learn Something New About the Longest Day of the Year!” Catherine Boeckmann, https://www.almanac.com/7-facts-about-june-solstice, 2/05/2024;
- “7 Things to Know About the Summer Solstice” Mary Jo DiLonardo, https://www.treehugger.com/things-know-about-summer-solstice-4862384, 2/05/2024;
