Powietrze zabija! Szokująca liczba zgonów z powodu zanieczyszczenia atmosfery
Zanieczyszczone powietrze może być przyczyną śmierci w dosłowny i bezpośredni sposób. W bolesny sposób przekonali się już o tym mieszkańcy Londynu. W skali całego świata lotne zanieczyszczenia zabijają nawet 9-10 mln ludzi rocznie – to więcej niż palenie papierosów! Większość z nas niestety nie zdaje sobie sprawy, że nie każdy pobyt na „świeżym powietrzu” wychodzi nam na zdrowie.
Pierwsza udokumentowana śmierć z powodu zanieczyszczenia powietrza
Ella Kissi-Debrah miała 9 lat i mieszkała w Londynie, w dzielnicy Lewisham. Dziewczynka cierpiała na zaawansowaną astmę i w 2013 r. zmarła z powodu ostrej niewydolności oddechowej. Przez kilka miesięcy wcześniej cierpiała na przedłużające się ataki kaszlu połączone z odkrztuszaniem ogromnych ilości flegmy. W zimie dziecko cierpiało najwięcej, a rodzice nie byli w stanie mu pomóc. Doszło do tego, że Ellę zakwalifikowano jako niepełnosprawną ze względu na problemy z oddychaniem.
Dramat dziecka umierającego na kaszel w stolicy jednego z najbardziej rozwiniętych państw świata spowodował wszczęcie dochodzenia. Na prośbę rodziców w badaniach wziął udział słynny londyński immunolog prof. Stephen Holgate z University of Southampton. Pogłębione analizy dowiodły, że w okresie 3 lat przed śmiercią dziewczynki poziom zanieczyszczenia powietrza na stacji pomiarowej odległej o 1,5 km od domu rodziny Kissi-Debrah przekraczał normy ustalone przez UE.
Według prof. Holgate’a choroba Elli nigdy nie rozwinęłaby się do tego stopnia, gdyby mieszkała ona w czystszej okolicy. W 2020 r. sprawa doczekała się przełomowego finału – lekarz medycyny sądowej orzekł oficjalnie, że przyczyną śmierci dziewięciolatki było zanieczyszczenie powietrza, w szczególności tlenkiem azotu oraz pyłami zawieszonymi. Za porażkę systemu uznano fakt niepowiadomienia rodziców Elli o zagrożeniu wynikającym z warunków w miejscu zamieszkania.
Jeszcze przed dekadą zanieczyszczenie powietrza w Londynie przekraczało dopuszczalne normy UE; fot. erika8213/envato
W jaki sposób powietrze zabija?
Według analizy opublikowanej w 2025 r. przez naukowców z University College London i Stockholm Environment Institute w samych tylko Stanach Zjednoczonych zanieczyszczenia powietrza będące skutkiem spalania gazu ziemnego i ropy naftowej powodują 90 tys. przedwczesnych zgonów rocznie. Według autorów ekspozycja ciężarnych na pyły odpowiada za 10 tys. przedterminowych porodów, podczas gdy emisje dwutlenku węgla związane ze spalanie paliw kopalnych są przyczyną rozwoju astmy u 216 tys. dzieci.
A to tylko jeden kraj i wyrywek całościowego problemu lotnych zanieczyszczeń. Inne badania sugerują m.in., że ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza zwiększa ryzyko demencji. Lata wdychania najdrobniejszej frakcji pyłów PM2,5, sadzy oraz NO2 mogą wyjaśniać rosnącą częstotliwość przypadków choroby Alzheimera. Udowodniono również zależność między „brudnym” powietrzem a zaburzeniami rozwojowymi u dzieci.
Najbardziej niebezpieczny jest jednak efekt przedostawania się pyłu PM 2,5 do płuc i krwioobiegu. W dużych ilościach i długim okresie prowadzi on do rozwoju chorób układu oddechowego oraz krążeniowego, nierzadko tragicznych w skutkach.
Delhi w Indiach to jedno z miast o najwyższym poziomie zanieczyszczenia powietrza, źródło: © Vyacheslav Argenberg / http://www.vascoplanet.com/, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons
Katastrofalna sytuacja w Azji
Śmierć Elli w Londynie była swego rodzaju kubłem zimnej wody. Po komentarzach wskazujących na skalę zagrożenia dla wszystkich mieszkańców dzielnic o wysokim poziomie zanieczyszczenia powietrza, władze miasta zaczęły wdrażać plan „oczyszczenia” transportu i minimalizacji emisji tlenków azotu. Dzięki inwestycjom o wartości prawie 4 mld funtów GBP udało się znacząco poprawić jakość powietrza w brytyjskiej stolicy.
Niestety, nie wszędzie na świecie sytuacja zmienia się na lepsze. W 2021 r. najwięcej zgonów związanych z zanieczyszczeniem powietrza odnotowano w Indiach i Chinach. Z badań naukowców z University of Chicago wynika, że gdyby w Delhi udało się ograniczyć poziom zanieczyszczenia do standardów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), każdy obywatel żyłby średnio 8,2 lat dłużej. Dla całych Indii wartość ta wynosi 3,5 lata. Dodajmy, że średnia koncentracja pyłów w Indiach wynosiła w 2023 r. 41 µg/m³ – a więc 8 razy więcej niż normy WHO.
Według UNICEFU codziennie 100 dzieci do lat 5 umiera we Wschodniej Azji z powodu zanieczyszczenia powietrza. 325 mln maluchów żyje w strefach, gdzie normy WHO przekroczone są ponad pięciokrotnie. Każdy ich oddech jest małą dawką trucizny, która hamuje wzrost, utrudnia naukę, niszczy płuca i pozbawia je przyszłości. W wielu krajach w okresach najgorszego zanieczyszczenia zamyka się już szkoły, aby ograniczyć ekspozycję dzieci na trujące miejskie powietrze.
Tabela przedstawiająca szkodliwe dla zdrowia substancje, które zanieczyszczają powietrze; opracowanie własne
Czy w Polsce powietrze jest wrogiem?
Według raportu „Air Quality Life Index” Polska należy do krajów europejskich o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu. Analitycy zwracają uwagę, że sytuacja poprawia się z każdym rokiem, a emisje maleją, ale wciąż każdy z nas mógłby żyć 0,8 roku dłużej, gdyby poziom pyłów zawieszonych udało się ograniczyć.
Obawy do niepokoju mają w szczególności mieszkańcy Nowej Rudy, Żywca, Nowego Targu, Suchej Beskidzkiej, Rybnika czy Nowego Sącza, a więc miast, gdzie dopuszczalne stężenia pyłów i benzo(a)pirenu są regularnie przekraczane i to nawet kilkukrotnie. Małopolska i Śląsk to regiony, gdzie wciąż jeszcze rozpowszechniony jest problem niskiej emisji. Dzieci, osoby starsze oraz cierpiący na choroby płuc i serca zwłaszcza zimą mogą wyraźnie odczuwać nasilenie objawów i pogorszenie ogólnej kondycji.
Nowy stadion czy park to inicjatywy mile widziane w każdym mieście. Priorytetem wszystkich rodzin powinno być jednak wymaganie od lokalnego samorządu przede wszystkim działań na rzecz monitoringu i poprawy jakości powietrza. Od tego zależą życia nasze i naszych najbliższych.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 6 października, 2025 | Zaktualizowany: 7 października, 2025
- “Global mortality from outdoor fine particle pollution generated by fossil fuel combustion: Results from GEOS-Chem” Karn Vohra i in. , https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0013935121000487, 5/09/2025;
- “Air pollution a cause in girl's death, coroner rules in landmark case” Sandra Laville, https://www.theguardian.com/environment/2020/dec/16/girls-death-contributed-to-by-air-pollution-coroner-rules-in-landmark-case, 5/09/2025;
- “Air pollution from oil and gas causes 90,000 premature US deaths each year, says new study” Dharna Noor, https://www.theguardian.com/us-news/2025/aug/22/air-pollution-oil-gas-health-study, 5/09/2025;
- “Study links long-term exposure to air pollution with increased dementia risk” Kristine Sabillo, https://news.mongabay.com/short-article/2025/08/study-links-long-term-exposure-to-air-pollution-with-increased-dementia-risk/, 5/09/2025;
- “You are losing eight years of your life by breathing Delhi’s toxic air” Shagun, https://www.downtoearth.org.in/air/you-are-losing-eight-years-of-your-life-by-breathing-delhis-toxic-air#google_vignette, 5/09/2025;
