Pszczoły, ptaki i foki wymierają na naszych oczach – nowe gatunki w Czerwonej Księdze IUCN
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) zaktualizowała w październiku 2025 r. Czerwoną księgę gatunków zagrożonych. Obecnie znajduje się na niej 172 620 gatunków, z czego 48 640 może zniknąć z powierzchni ziemi. To nie tylko smutna utrata różnorodności biologicznej, ale również poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego na świecie. Czy opamiętamy się zanim będzie za późno?
Dramat wśród europejskich zapylaczy
IUCN dopisał do Czerwonej księgi 100 nowych gatunków dzikich pszczół żyjących w Europie – łącznie jest ich już 172 gatunki, czyli 10% wszystkich pszczół obserwowanych na kontynencie. 15 z nich to trzmiele, które słyną ze swojej roli w uprawie żywności, zapylając m.in. groch, fasolę, orzeszki ziemne oraz koniczynę. Dalszych 14 zagrożonych gatunków specjalizuje się w zapylaniu drzew takich jak klony i wierzby.
Niestety, na pszczołach dramat się nie kończy. Zagrożonych wyginięciem jest również 15% wszystkich europejskich gatunków motyli. Co gorsza, 40% z nich nie występuje nigdzie indziej na świecie, a Pieris wollastoni z rodziny bielinków został już oficjalnie uznany za wymarły.
Dobroczynne owady, które przenoszą pyłki z kwiatka na kwiatek, sprawiając, że nasze uprawy kwitną i owocują, padają niestety ofiarą samego rolnictwa. W miejsce kwietnych łąk powstają pola uprawne i monokulturowe lasy, drastycznie ograniczając pszczele i motyle siedliska. Zapylaczom szkodzi również azot z nawozów oraz pestycydy i herbicydy stosowane do ochrony roślin uprawnych. Motyle dodatkowo cierpią z powodu zmiany klimatu, w szczególności susz, upałów i pożarów na południu Europy.
Dr Denis Michez, profesor Uniwersytetu w Mons i główny koordynator europejskiej oceny dzikich pszczół, komentuje najnowsze dane: „Do 90% roślin kwitnących w Europie zależy od zapylania przez zwierzęta, zwłaszcza pszczoły, które cechują się ogromnym bogactwem gatunków i liczebnością. Niestety, populacje dzikich pszczół drastycznie się kurczą i nie mogą być łatwo zastąpione przez hodowlane kolonie, które stanowią mniej niż 1% wszystkich istniejących gatunków (…). Jeśli dzikie pszczoły znikną, wiele roślin również może być zagrożonych – łąki pełne kwiatów i piękne gatunki storczyków to tylko kilka przykładów.”
15% wszystkich europejskich gatunków motyli jest zagrożonych wyginięciem, fot. Unai82/envato
Wylesianie zabiera nam ptaki
Tak jak pszczołom i motylom brakuje łąk, tak konsekwentne wycinanie lasów szkodzi ptakom. Eksperci z międzynarodowej organizacji BirdLife International przez 9 lat badali populacje naszych skrzydlatych przyjaciół i doszli do wniosku, że z ponad 11 tys. analizowanych gatunków 1256 jest zagrożonych wyginięciem – to aż 11,5%. Kulik cienkodzioby, niegdyś pospolity ptak wędrowny, w 2025 r. zniknął z powierzchni Ziemi bezpowrotnie!
Jeszcze smutniejszy jest fakt, że u ponad 60% wszystkich gatunków ptaków na świecie obserwuje się malejącą liczebność populacji. Wskaźnik ten w 2016 r. wynosił „zaledwie” 44%. Szczególne zagrożenie dotyczy regionów porośniętych przez lasy tropikalne: Madagaskaru oraz Środkowej i Zachodniej Afryki. Deforestacja w tych strefach zagraża m.in. barwnym brodawnikom żółtobrzuchym czy absolutnie fascynującym dzioborożcom modrokoralowym.
Dlaczego to takie ważne? Eksperci z IUCN przypominają, że ptaki są wspaniałymi zapylaczami, roznosicielami nasion oraz inżynierami ekosystemów. Jeden dzioborożec potrafi dziennie „wysiać” 1270 nasion na 1 km2.
Dzioborożce modrokoralowe zyskały status bliskich zagrożenia (NT), źródło: Bernard DUPONT from FRANCE, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Arktyczne foki na skraju zagłady
Jeśli przeniesiemy się z tropików daleko na północ, sytuacja niestety nie wygląda wcale lepiej. Aktualizacja Czerwonej księgi IUCN przyniosła wyraźne pogorszenie statusu arktycznych fok, zwłaszcza kapturników morskich, fokowąsów brodatych oraz lodofok grenlandzkich. W tym przypadku głównym zagrożeniem jest zmiana klimatu, za którą odpowiedzialny jest również człowiek.
Badania pokazują, że Arktyka ociepla się cztery szybciej niż inne regiony świata, a związany z tym spadek lodu morskiego zagraża bardzo wielu gatunkom, które do życia potrzebują dryfujące kry. W tej grupie znajdują się również morsy arktyczne oraz nerpy kaspijskie. Wszystkim tym gatunkom nie sprzyja również rosnące zanieczyszczenie mórz, hałas, eksploatacja morskiego dna, polowania oraz przypadkowe połowy. Rzeczywistość na dalekiej północy jest coraz smutniejsza.
Diagram przedstawiający przykłady gatunków krytycznie zagrożonych wyginięciem; opracowanie własne na podst. IUCN
Żółw symbolem nadziei
Pośród smutnych wieści są na szczęście i pozytywne wyjątki. Żółw zielony, niestety zwany również jadalnym, z gatunku zagrożonego stał się oficjalnie gatunkiem najmniejszej troski (LC). Dzięki dekadom wysiłków jego populacja wzrosła od 1970 r. o 28%, co jest ogromnym ekologicznym sukcesem. Uważany za kluczowy gatunek ekosystemów morskich, żółw zielony jest dowodem na to, że warto walczyć o lepsze jutro dla zwierząt, bez których szanse człowieka na przetrwanie również dramatycznie maleją.
W przypadku żółwia nie wystarczył jednak zakaz połowów i sprzedaży mięsa. Działacze środowiskowi przez dziesiątki lat angażowali się w ochronę plaż, na których gady składają jaja oraz przekonywanie właścicieli statków rybackich do instalacji sieci umożliwiających ucieczkę przypadkowo złowionym żółwiom. Do skutecznej ochrony gatunków potrzeba czasu, pieniędzy, ale także ogromnych ilości dobrej woli i zapału. Czy zdołamy je z siebie wykrzesać?
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 4 listopada, 2025 | Zaktualizowany: 5 listopada, 2025
- “Mounting risks threaten survival of wild European pollinators – IUCN Red List” IUCN, https://iucn.org/press-release/202510/mounting-risks-threaten-survival-wild-european-pollinators-iucn-red-list, 20/10/2025;
