Rzeki i żyły rtęcią płynące. Metaliczna trucizna zagraża światu
Rtęć to trzecia najbardziej toksyczna dla człowieka substancja. Niestety, aż 20 mln ludzi na świecie podlega wysokiemu ryzyku zatrucia. Wydobywana spod ziemi i emitowana do atmosfery, po cichu wyniszcza i zabija organizmy na całym świecie – od amazońskich ryb po nieświadome zagrożenia lokalnej społeczności. O problemie wciąż mówi się za mało!
- Świat pożąda złota, Meksykanie trują się rtęcią
- Amazonka staje się rzeką śmierci
- Na ciężkich skrzydłach
- Rtęć również w Europie
- FAQ – Rtęć: cicha trucizna
- Co to jest rtęć i dlaczego jest groźna?
- Skąd rtęć trafia do środowiska?
- Kto jest szczególnie narażony na zatrucie rtęcią?
- Dlaczego rtęć używa się przy wydobyciu złota?
- Czy rtęć dotyczy też Europy?
- Jak się chronić przed rtęcią?
Świat pożąda złota, Meksykanie trują się rtęcią
Rosnące ceny złota sprawiają, że nielegalne wydobycie szlachetnego kruszcu rośnie. W tym celu wykorzystuje się bardzo często rtęć – toksyczny ciekły metal, który doskonale „zbiera” złote cząsteczki, a po odparowaniu daje czyste bryłki. Metoda stosowana jest wyłącznie na małą skalę w nielegalnej działalności i stwarza ogromne zagrożenie dla zdrowia. Potrzeba utrzymania rodziny bierze jednak zwykle górę na ostrożnością.
Sierra Gorda to niezwykłej urody górska kraina w meksykańskim stanie Querétaro. Na tutejszych zboczach pomiędzy rzadkimi jodłami, magnoliami i kaktusami żyją jaguary, pumy, czarne niedźwiedzie oraz zielone papugi. Niestety, pod powierzchnią ziemi kryje się bogactwo i przekleństwo zarazem – znaczące pokłady rtęci.
W biosferze Sierra Gorda nieustannie drąży się dziś korytarze, z których lokalni górnicy pozyskują rtęć. Wynoszone na powierzchnię tony kamieni wrzucane są do pieców, aby odparować pożądany metal, a po skropleniu zebrać go do butelek po coca-coli – jedną sprzedać można za 1,8 tys. dol. Dla lokalnych mieszkańców to unikalna szansa na ogromny zarobek, dla przyrody wiadomość najgorsza z możliwych.
Badający region naukowcy twierdzą, że rtęciowe osady z pieców są już wszędzie. W organizmach górników i ich rodzin, w drzewach, a nawet mikroorganizmach. Skutki zatrucia rtęcią obejmują drgawki, utratę wzroku i słuchu, opóźnienia rozwojowe u dzieci. Pieniądze spływają, ale koszty są katastrofalne i niestety tutaj się nie kończą.
Tabela przedstawiająca skutki zdrowotne zatrucia rtęcią u ludzi, opracowanie własne na podst.
Amazonka staje się rzeką śmierci
Pozyskiwana w meksykańskich górach rtęć wykorzystywana jest m.in. w dorzeczu Amazonki. Lokalne grupy kryminalne kontrolują proceder wypłukiwania złota z żyznej gleby koryta najpłodniejszej rzeki świata. Ofiarą padają m.in. zagrożone wyginięciem różowe delfiny rzeczne, zwane iniami amazońskimi.
Przeprowadzone latem 2025 r. badania dowodzą, że poziom rtęci w organizmach różowych delfinów nawet 30-krotnie przekracza dozwolone normy. Takie skażenie prowadzi do zaburzeń neurologicznych i uszkodzenia narządów wewnętrznych. W ostatnich dekadach odnotowano redukcję populacji różowych delfinów o 52%. Piękne, inteligentne inie czeka choroba i śmierć, a tymczasem rtęciowy szlam wciąż wyrzucany jest beztrosko do rzeki.
Naukowcy ostrzegają, że niebezpieczeństwo dotyczy nie tylko delfinów, ale całego łańcucha pokarmowego. Toksyczny metal najpierw akumuluje się w organizmach ryb, a potem trafia do kolejnych ptaków i ssaków. Spożywają go również niczego nieświadome lojalne społeczności od wieków żyjące z rybołówstwa.
Badania przeprowadzone przez International Pollutants Elimination Network dowodzą, że podwyższony poziom rtęci odnotowuje się wśród mieszkańców dorzecza Amazonki od Brazylii i Peru po Surinam. W Kolumbii we włosach populacji zmierzono 22 mg/kg – to 22 razy więcej niż norma Światowej Organizacji Zdrowia.
Rtęć wykorzystywana do wydobycia złota truje inie amazońskie, źródło: Ramon and Suzanne Vargas, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Na ciężkich skrzydłach
W 2024 r. ornitolodzy z Shenzen zbadali 984 ptaki należące do 33 wędrownych gatunków, które przelatują corocznie przez Wschodnioazjatycko-Australazjatycki szlak migracyjny. Okazało się, że u ponad 1/3 stwierdzono przekroczone stężenia rtęci w piórach. Najbardziej zagrożone skażeniem były ptaki zatrzymujące się często nad zbiornikami słodkowodnymi, zwłaszcza w rejonie Chin i Australii.
Całe Chiny i Indie należą tymczasem do największych emitentów, a ich gospodarki wciąż w dużym stopniu zależą od spalania paliw kopalnych. To kolejne po przemyśle i wydobyciu złota kluczowe źródła zanieczyszczenia środowiska toksycznym metalem. Węgiel i drewno zawierają bowiem rtęć, która w wysokich temperaturach spalania zmienia się w parę oraz lotne związki. Tradycyjny proces produkcji energii zagraża więc nam wszystkim i to w sposób wyjątkowo uporczywy – związki rtęci, które przedostaną się do środowiska, krążą w nim nawet przez tysiąc lat!
W ciągu ostatnich czterech dekad ukazało się ponad 40 studiów naukowych na temat skażenia rtęcią w Południowo-Wschodniej Azji. Szczególnie silnie manifestuje się ono w środowisku wodnym – w Tajlandii problem dotyczy aż 82% żmijogłowców – gatunku cenionego w przemyśle spożywczym. Niepokojące doniesienia pochodzą również z Malezji czy Wietnamu, krajów zależnych od połowów ryb i bardzo popularnych turystycznie.
Na skażenie rtęcią narażone są wędrowne ptaki wodne, fot. Image-Source/envato
Rtęć również w Europie
Toksyczna rtęć w środowisku naturalnym nie jest wyłącznie problemem Ameryki Południowej i Azji, ale całego świata. Raport Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) z 2018 r. wskazuje, że również na naszym kontynencie srebrny metal stwarza zagrożenie dla zdrowia zwierząt i ludzi. Z przebadanych 111 tys. zbiorników wodnych, aż w 46 tys. poziom Hg przekraczał normy ustalone dla ptaków i ssaków żywiących się rybami.
W 2025 r. niepokojąco wysokie stężenie rtęci odkryto w organizmach ropuch żyjących w okolicach Wiednia. Płazy te są jednak szeroko rozpowszechnione w całej Europie Wschodniej i Środkowej, co sugeruje, że łańcuchy pokarmowe w naszej części świata mogą być już mocno obciążone toksycznym metalem. W Europie głównym źródłem zanieczyszczenia rtęcią jest spalanie stałych paliw kopalnych, wciąż uważanym za dobrą alternatywę przez krótkowzrocznych polityków.
Czy jest się czego bać? Zdecydowanie. Koncentracja rtęci w atmosferze wynosi dziś 500% naturalnego poziomu sprzed epoki industrialnej, a w oceanach sięga 200%. Przed tą trucizną trudno jest się obronić.
FAQ – Rtęć: cicha trucizna
Co to jest rtęć i dlaczego jest groźna?
To toksyczny metal, który uszkadza mózg, wzrok, słuch i rozwój dzieci.
Skąd rtęć trafia do środowiska?
Z wydobycia złota, spalania węgla i przemysłu. Krąży w wodzie, glebie i powietrzu nawet przez setki lat.
Kto jest szczególnie narażony na zatrucie rtęcią?
Górnicy, ich rodziny, mieszkańcy w pobliżu rzek oraz zwierzęta: ryby, ptaki, delfiny i płazy.
Dlaczego rtęć używa się przy wydobyciu złota?
Łączy się ze złotem, umożliwiając łatwe jego wydobycie, ale jest bardzo toksyczna.
Czy rtęć dotyczy też Europy?
Tak. Spalanie paliw kopalnych i przemysł powodują podwyższone stężenia rtęci w wodach i zwierzętach w Europie.
Jak się chronić przed rtęcią?
Unikać spożycia ryb z zanieczyszczonych wód, ograniczać emisje przemysłowe i monitorować środowisko.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 27 października, 2025 | Zaktualizowany: 28 października, 2025
- „Ilegal gold mining is fueling a ‘mercury boom’ in Mexico, poisoning people and the environment Megan Janetsky”, Teresa De Miguel, https://apnews.com/article/mexico-mercury-mines-illegal-gold-mining-ea7cf266304d06576eebfbd1901982fe, 23/09/2025;
- “Endangered pink river dolphins face a rising mercury threat in the Amazon” Steven Grattan, https://apnews.com/article/amazon-river-colombia-pink-river-dolphins-mercury-14f0d273d999d6be5731355c426bccca, 23/09/2025;
- “Mercury in Europe's environment” EEA Report 11/2018, https://www.eea.europa.eu/en/analysis/publications/mercury-in-europe-s-environment, 23/09/2025;
- “A Retrospection on Mercury Contamination, Bioaccumulation, and Toxicity in Diverse Environments: Current Insights and Future Prospect” Vinay Kumar i in., https://www.mdpi.com/2071-1050/15/18/13292, 23/09/2025;
- “Mercury contamination in the European green toad Bufotes viridis in Vienna, Austria.” Jérémy Lemaire i in., https://www.mdpi.com/2071-1050/15/18/13292, 23/09/2025;
- “Mercury contamination is an invisible threat to declining migratory shorebirds along the East Asian-Australasian Flyway” Yanju Ma i in., https://www.nature.com/articles/s42003-024-06254-x, 23/09/2025;
