Ziemia przekroczyła pierwszy punkt krytyczny. Czy nadchodzi nowa rzeczywistość?
Naukowcy straszą nas już od lat: lodowce topnieją, poziom mórz rośnie, lasy płoną, a różnorodność biologiczna maleje. Czarne scenariusze są praktycznie medialną codziennością. Najnowszy raport przygotowany przez 160 naukowców z całego świata stawia jednak nową, dość przerażającą tezę: pierwszy punkt krytyczny Ziemi został przekroczony i nie ma od niego odwrotu. Jakie będą kolejne?
Raport, który rozwiewa złudzenia. Jest źle!
Pierwszy raport nt. punktów krytycznych Ziemi przygotowany został w 2023 r. Było w nim sporo ostrzeżeń, ale żadnych definitywnych faktów. Tym razem zespół naukowców pod kierownictwem Timothy M. Lentona z Uniwersytetu Exeter ma już dla czytelników jednoznacznie złe wieści: nasza planeta jest coraz bliższa osiągnięcia krytycznych punktów, a jeden z nich został już przekroczony. O czym mowa?
W ciągu ostatnich dwóch lat zjawisko blednięcia koralowców przybrało masowego charakteru obejmując aż 84% globalnej populacji. Wszystko to za sprawą stale ocieplających się mórz, które powodują wymieranie organizmów tworzących rafy – jedne z najważniejszych ekosystemów wodnych na świecie, od których zależy dobrobyt milionów ludzi.
To właśnie rafy koralowe jako pierwsze przekroczyły punkt krytyczny, a proces ich wymierania jest już bardzo zaawansowany. Degradacja raf to ogromne tragedia dla całego morskiego środowiska, bowiem właśnie wśród koralowców rozmnażają się tysiące gatunków ryb, skorupiaków i innych podwodnych stworzeń.
Korale na całym świecie bledną i wymierają z powodu ocieplenia klimatu, fot. ozaiachin/envato
Kolejne punkty krytyczne na horyzoncie
Masowe wymieranie korali ma miejsce w okresie, gdy średnia globalna temperatura jest o 1,4°C wyższa niż w epoce przedindustrialnej. Nikt nie ma jednak złudzeń, że klimat będzie ocieplać się dalej. Według Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO) w 2024 r. odnotowano rekordowy wzrost stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze (o 3,5 ppm), co bardzo źle wróży światowym ekosystemom.
Problemem są nie tylko emisje związane z ludzką działalnością i pożarami lasów, ale także malejąca efektywność naturalnych magazynów węgla w przyrodzie, w szczególności oceanów i lasów tropikalnych. W rezultacie globalne ocieplenie już za chwilę może osiągnąć 1,5°C, co pociągnie za sobą dalsze dramatyczne konsekwencje.
Do krytycznego punktu zbliża się już ziemska kriosfera, a w najgorszej sytuacji znajdują się lądolody na Grenlandii oraz Zachodniej Antarktydzie. Ryzyko dotyczy również lodu morskiego wokół południowego bieguna, wiecznej zmarzliny oraz lodowców górskich w wielu regionach świata. Powszechne topnienie kriosfery doprowadzi do drastycznego podwyższenia poziomu mórz – nawet o kilka metrów!
Jeszcze zanim wzrost średniej globalnej temperatury sięgnie 2°C poważnie zagrożona będzie Puszcza Amazońska, która już ucierpiała srodze z powodu susz wywołanych oscylacją El Niño w latach 2023-2024, a nie pomagają jej również pożary i wylesianie.
Do krytycznego punktu prawdopodobnie zbliżają się również oceaniczne układu cyrkulacyjne, które regulują klimat na Ziemi, w szczególności atlantycki wir subpolarny oraz południkowa cyrkulacja wymienna Atlantyku (AMOC). Najnowsze modele dowodzą również, że dynamicznym zmianom podlega indyjski monsun letni, co przejawia się katastrofami pogodowymi w Południowo-Wschodniej Azji.
Mapa przedstawiająca punkty krytyczne Ziemi, które osiągnięte zostaną nim globalny wzrost temperatury sięgnie 1,5°C: A – rafy koralowe, B – lądolód grenlandzki, C – lądolód Zachodniej Antarktydy, D – wieczna zmarzlina, E – podbiegunowy układ cyrkulacyjny; źródło: Lenton, T. M. et al., 2025, The Global Tipping Points Report 2025. University of Exeter, Exeter, UK; licencja CC-BY-SA 4.0
Kto ucierpi?
Samo pojęcie punktów krytycznych Ziemi jest oczywiście teoretycznym narzędziem pozwalającym oceniać stan naszej planety. Przekroczenie jednego, dwóch czy trzech takich punktów, nie oznacza jeszcze końca świata, ale będzie wyraźnie odczuwalne na setek milionów ludzi.
Zdaniem autorów raportu obecnie największemu ryzyku podlegają mieszkańcy małych państw wyspiarskich oraz Wschodniej Azji, którym zagraża rosnący poziom mórz. Wspomniane wyżej zaburzenia monsunów i cyrkulacji oceanicznej dotkną także społeczeństwa Południowej i Południowo-Wschodniej Azji, Ameryki Środkowej oraz Zachodniej Afryki. Załamanie się układu AMOC w bezpośredni sposób wpłynie również na życie w Ameryce Północnej i północno-zachodniej Europie. Już wkrótce nikt na Ziemi nie będzie bezpieczny, a zależne od klimatu kryzysy społeczno-gospodarcze będą się intensywnie pogłębiać.
Społeczeństwa Południowo-Wschodniej Azji są coraz silniej doświadczane niszczycielskimi monsunami, źródło: Trocaire from Ireland, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Kilka dobrych wiadomości
Wizja pogrążającej się w chaosie planety może budzić niepokój, a nawet strach. Nie wszystko jednak zmierza jednoznacznie w złą stronę. Autorzy raportu o punktach krytycznych wskazują również pozytywne zjawiska, które oddalają Ziemię od najczarniejszego scenariusza. Przykłady?
Reintrodukcja wydr morskich u pacyficznego wybrzeża Stanów Zjednoczonych spowodowała odnowę podwodnych lasów wodorostów, które pochłaniają CO2 i dają schronienie setkom gatunków. Park Yellowstone odrodził się dzięki reintrodukcji wilków, a u atlantyckich wybrzeży Ameryki i Europy doskonałe efekty daje odnowa podmorskich łąk. Pozytywne efekty przyniosło również ograniczenie kwot połowowych na Morzu Północnym oraz ustanowienie Morskich Obszarów Chronionych u wybrzeży Kenii i Filipin. W Afryce i Indiach rozwijane jest agroleśnictwo, które wspomaga małych farmerów i sprzyja różnorodności biologicznej.
To ważny znak, że nie wszystko jest jeszcze stracone. Ziemski kryzys można i trzeba zahamować, a nasze codzienne wybory mają tu istotne znaczenie. Planetę można ratować nie tylko w Amazonii czy na Antarktydzie, ale i na każdym polskim osiedlu!
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 6 listopada, 2025 | Zaktualizowany: 10 listopada, 2025
- “The Global Tipping Points Report 2025”, https://global-tipping-points.org/, 22/10/2025;
- “Earth System Tipping Points” https://global-tipping-points.org/earth-system-tipping-points/, 22/10/2025;
- “The planet has entered a ‘new reality’ as it hits its first climate tipping point, landmark report finds” Laura Paddison, https://edition.cnn.com/2025/10/13/climate/tipping-points-coral-reef-ice-amoc, 22/10/2025;
- “84% of the world’s coral reefs impacted in the most intense global coral bleaching event ever” ICRI Forum, https://icriforum.org/4gbe-2025/, 22/10/2025;
- “Carbon dioxide levels increase by record amount to new highs in 2024” WMO, https://wmo.int/news/media-centre/carbon-dioxide-levels-increase-record-amount-new-highs-2024, 22/10/2025;
