Kotewka wodna się szerzy. Sukces czy zagrożenie?
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie poinformowała o odkryciu nowych stanowisk kotewki wodnej na Mazowszu. Ta chroniona roślina jest botanicznym fenomenem, ale jej niedawna ekspansja budzi wśród ekologów spore obawy. Czy zagrozi polskim jeziorom?
Co to jest kotewka wodna?
Zwana również kotwiczką lub orzechem wodnym (Trapa natans) kotewka to dryfująca roślina wodna naturalnie występująca w Polsce i dużej części Europy. Spotkać ją można w płytkich jeziorkach i stawach, gdzie woda jest relatywnie ciepła a dno muliste. Porasta również starorzecza, w których przepływ wody jest już bardzo powolny.
Pędy kotewki sięgają z dna ok. 50-150 cm na powierzchnię zbiornika, gdzie szerzą się urocze romboidalne i ząbkowane liście pływające, tworząc coś w rodzaju mozaiki. Z drobnych kwiatów, które rozwijają się czerwcu, rodzą się później owoce – zaskakująco duże orzechy o kotwicowatym kształcie. Opadają one na dno, aby w kolejnym roku zrodzić nowe rośliny lub roznoszone są przez ptaki, skutecznie chwytając się pierza.
Co ciekawe, orzechy kotewki wodnej są jak najbardziej jadalne i przed wiekami ratowały europejskiej społeczności, gdy urodzaj na polach zawiódł. W wielu miastach Europy jeszcze w drugiej połowie XIX w. były sprzedawane na targach. Obecnie są uprawiane w Indiach i Pakistanie, a następnie konsumowane na surowo lub po ugotowaniu.
Kotwiczka lubi zmianę klimatu
W Polsce kotewka wodna z uwagi na rzadkie występowanie objęta jest ochroną gatunkową. Pod koniec XX w. na terenie całego kraju było jedynie 40 stwierdzonych stanowisk jej występowania – ze 180 stanowisk na północy zniknęła.
W 2006 r. kotewkę umieszczono na Czerwonej liście roślin i grzybów w Polski w charakterze gatunku wymierającego. W wydanej 8 lat później Polskiej Czerwonej Księdze Roślin orzech wodny uznano za gatunek zagrożony. Podobną sytuację i potrzebę ochrony stwierdzono również w innych krajach, m.in. Czechach, Słowacji, Ukrainie i na Węgrzech.
Winą za zanikanie kotewki obarczano przede wszystkim postępującą regulację rzek, skażenie wód herbicydami oraz działania takie jak spuszczanie i oczyszczanie stawów na potrzeby hodowli ryb. W ostatnich latach sytuacja wydaje się jednak poprawiać, a kotewka znów zwiększa swój zasięg, co zdaniem ekologów jest bezpośrednim wynikiem ocieplenia klimatu i zwiększenia temperatury wody.
Chroniona, ale inwazyjna?
Rozszerzanie się zasięgu chronionego gatunku teoretycznie powinno cieszyć. Eksperci w RZGW w Warszawie obserwują już ciepłolubną kotewkę wzdłuż piaszczystych brzegów Wisły w gminach Solec nad Wisłą, Chotcza i Przyłęk, a nawet w samej stolicy. Są jednak pewne „ale”.
Otóż rozszerzające się rozety liściowe kotwiczki potrafią pokryć cały zbiornik, wypierając inne gatunki, np. nurzańce, rdestnice i wywłóczniki. Ograniczają też dostęp światła do dna zbiornika i redukują ilość tlenu dla ryb i wodnych bezkręgowców. Za dużo kotewki zdecydowanie szkodzi ekosystemom.
W Stanach Zjednoczonych, dokąd ją zawleczono, kotewka uważana jest za gatunek inwazyjny, wymagający aktywnej kontroli. Usuwanie jej z akwenów już dzisiaj kosztuje miliony dolarów.
W Polsce naukowcy z Instytutu Ochrony Przyrody PAN obawiają się, że ekspansja kotewki wodnej może w przyszłości stać się poważnym zagrożeniem dla różnorodności biologicznej. Niedawne obserwacje na Mazowszu skłaniają do refleksji nad koniecznością przedsięwzięcia działań zaradczych – w pewnym momencie zwalczanie może okazać się ważniejsze niż ochrona!
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 19 września, 2025
- „Kotwiczka powraca na Mazowsze” RDOŚ w Warszawie, https://www.gov.pl/web/rdos-warszawa/kotwiczka-powraca-na-mazowsze, 19/09/2025;
- „Kotewka orzech wodny – wyjątkowa roślina flory Polski” Botanicy dla Krakowian, https://botany.pl/dlakrakowian/kotewka-wodna.html, 19/09/2025;
- „Water chestnuts” USDA, https://www.invasivespeciesinfo.gov/aquatic/plants/water-chestnut, 19/09/2025;
