Pomarszczone, ale nieśmiertelne. Co golce wiedzą o starzeniu, czego my nie wiemy?
Pomarszczone, bezwłose i na pierwszy rzut oka mało urodziwe — skrywają w sobie tajemnicę, której nie udało się rozszyfrować żadnemu innemu ssakowi. Te niezwykłe gryzonie żyją nawet czterdzieści lat, czyli dziesięć razy dłużej niż większość zwierząt o podobnych rozmiarach. Co więcej, przez większość swojego życia zachowują zadziwiającą witalność. Naukowcy właśnie odkryli, że sekret ich długowieczności może kryć się… w zaledwie czterech aminokwasach.
Kod, który zatrzymuje czas
Zespół Yu Chena odkrył, że nagie kretoszczury (łac. Heterocephalus glaber) posiadają unikalną wersję białka o nazwie cGAS – enzymu związanego z wrodzonym układem odpornościowym. U większości zwierząt, w tym u ludzi i myszy, cGAS pełni funkcję strażnika DNA, który reaguje na jego uszkodzenia i aktywuje reakcję obronną organizmu. Jednak ma to swoją cenę – zbyt aktywny enzym może utrudniać naprawę DNA, co z czasem przyczynia się do starzenia i rozwoju chorób.
Golce są wyjątkiem. Ich wersja cGAS różni się od ludzkiej zaledwie czterema aminokwasami, ale ta subtelna zmiana całkowicie odmienia jego działanie. Zamiast przeszkadzać w naprawie DNA, białko to wspiera proces rekombinacji homologicznej (HR) – kluczowego mechanizmu, który scala pęknięte nici genetycznego kodu.
Jak golce naprawiają swoje DNA
U ludzi i myszy cGAS potrafi zakłócać HR, powodując niestabilność genomu. Tymczasem u kretoszczurów cztery drobne mutacje sprawiają, że enzym działa dłużej i skuteczniej, ponieważ jest mniej podatny na degradację. Dzięki temu pozostaje aktywny po wystąpieniu uszkodzenia DNA i lepiej współpracuje z białkami naprawczymi, takimi jak FANCI i RAD50.
Kiedy badacze usunęli cGAS z komórek golca, ilość uszkodzeń DNA natychmiast wzrosła – dowód na to, że ten enzym odgrywa kluczową rolę w ochronie genomu. Jeszcze bardziej zaskakujące było to, że muszki owocowe z wprowadzonymi mutacjami typowymi dla golców żyły zauważalnie dłużej niż ich niemodyfikowane kuzynki.
Małe zmiany, wielki efekt
Odkrycie sugeruje, że nawet kilka precyzyjnych modyfikacji molekularnych może wystarczyć, by organizm zyskał potężną broń przeciw starzeniu się. Ewolucja, jak się okazuje, potrafiła „przeprogramować” cGAS, zmieniając go z przeszkody w sprzymierzeńca. Golce zyskały dzięki temu zdolność do utrzymania stabilnego DNA przez dekady – coś, o czym większość ssaków może tylko „marzyć”.
Nowy trop w poszukiwaniu długowieczności
„Odkrycia Chen i współpracowników opisują nieoczekiwaną rolę cGAS u golca nagiego w jądrze komórkowym, która wpływa na długowieczność” – zauważa John Martinez w komentarzu opublikowanym w czasopiśmie Perspective. Naukowcy podkreślają, że potrzebne są dalsze badania, by zrozumieć, jak podobne mechanizmy działają u innych gatunków – być może także u ludzi.
Choć golce wyglądają jak żywe relikty z innego świata, ich biologia daje nam bezcenny wgląd w to, jak ewolucja potrafi dostroić życie do walki z samym czasem. Może więc właśnie te niepozorne gryzonie pokażą nam, jak starzeć się wolniej – i żyć dłużej w zdrowiu.
Absolwentka Inżynierii Środowiska na Politechnice Warszawskiej. Specjalizuje się w technicznych i naukowych tekstach o przyrodzie, zmianie klimatu i wpływie człowieka na środowisko. W swoich artykułach łączy rzetelną wiedzę inżynierską z pasją do natury i potrzeby życia w zgodzie z otoczeniem. Uwielbia spędzać czas na łonie przyrody – szczególnie na Warmii, gdzie najchętniej odkrywa dzikie zakątki podczas pieszych wędrówek i wypraw kajakowych
Opublikowany: 21 października, 2025
- Yu Chen, Zhixi Chen, Hao Wang, Zhen Cui, Kai-Le Li, Zhiwei Song, Lingjiang Chen, Xiaoxiang Sun, Xiaoyu Xu, Yixue Zhang, Li Tan, Jian Yuan, Rong Tan, Min-Hua Luo, Fang-Lin Sun, Haipeng Liu, Ying Jiang, Zhiyong Mao. A cGAS-mediated mechanism in naked mole-rats potentiates DNA repair and delays aging. Science, 2025; 390 (6769) DOI: 10.1126/science.adp5056;
