Choroby, upały i skażone rzeki, czyli zaskakujące skutki pożarów
O gigantycznych pożarach słyszy się coraz częściej. W 2024 r. spłonęła rekordowa powierzchnia dżungli amazońskiej, a na początku 2025 r. ogień dokonał katastrofalnych zniszczeń w Kalifornii. Na tegoroczną Wielkanoc również w Polsce mieliśmy do czynienia z ogromnym pożarem Biebrzańskiego Parku Narodowego, drugim już w okresie 5 lat. Niestety, katastrofy tego typu okazują się mieć dalekosiężny wpływ na przyrodę, ludzkie zdrowie, a nawet klimat.
Ogień niszczy, ale i oczyszcza
Pożar w lasach, na łąkach i trzcinowiskach oznacza z reguły zniszczenie. Bywa, że w płomieniach padają cenne drzewostany, które od dziesiątek, a nawet setek lat, tworząc swoje własne mini-ekosystemy. Intensywny ogień potrafi również „sterylizować” glebę, pozbawiając ją cennych bakterii, mikroskopijnych grzybów i innych pożytecznych mikrobów, od których zależy obieg materii w przyrodzie.
Na wypalonych obszarach rozpoczyna się zaciekła konkurencja o dominację. Niestety, coraz częściej wygrywają ją obce gatunki inwazyjne, lepiej zaadaptowane do trudnych warunków. W rezultacie las, który odrasta często nie ma już nic wspólnego z naturalną florą danego regionu. Co gorsza, ogień niszczy często gatunki przyziemne, które przeciwdziałają erozji i wysuszaniu gleby.
Paradoksalnie pożary, zwłaszcza te mniej intensywne, mogą być jednak korzystne dla przyrody i w niektórych regionach są ważną częścią równowagi biologicznej. Popiół ze spalonych drzew zasila np. glebę w ważne minerały i przerzedza podszycie, co w wielu lasach jest formą „porządków”. Bywa wręcz, że po pożodze maleje liczba szkodników i patogenów, które najchętniej ukrywają się właśnie w gęstych zaroślach. Są też na świecie gatunki sosen, które potrzebują pożarów, aby mogły się rozmnażać. Ogień topi bowiem żywicę w szyszkach, uwalniając nasiona do gleby.
Jeśli pożary są bardzo intensywne i częste, naturalna flora jednak prawie zawsze na nich traci.
Las po przejściu pożaru, fot. Daria_Nipot/envato
W pułapce płomieni
Wpływ pożaru na rodzimą roślinność przekłada się oczywiście na warunki życia zwierząt, dla których drzewa, krzewy i trawy są nie tylko pożywieniem, ale i domem. Słabsze, chore i starsze osobniki w wielu przypadkach nie zdążają z ucieczką przed płomieniami – przypadku rozległych pożarów szerzących się z dużymi prędkościami zmiany w lokalnych populacjach mogą być znaczące. Zwierzęta, którym uda się uciec, przemieszczają się w nowe siedliska, często w pobliżu siedzib ludzkich, co stwarza nieuniknione problemy.
Na wypalonych obszarach brakuje pożywienia i schronienia, a powietrze jest pełne dymu. W 2020 r. w Kolorado spłonęły ponad 3 mln ha lasów, a rezultatem było masowe wymieranie wędrownych gatunków ptaków. Naukowcy badający ten fenomen stwierdzili, że przyczyną zgonów były właśnie toksyczne cząsteczki uwolnione w czasie pożaru.
W ograniczonej skali pożary w niektórych regionach bywają jednak pozytywnym impulsem również dla fauny. Redukując zagęszczenie koron drzew, zwiększają one poziom przenikania promieni słonecznych do podszycia, co stymuluje rozwój roślinności i stwarza korzystne warunki zwłaszcza dla jaszczurek, ptaków oraz roślinożernych ssaków.
Tabela przedstawiająca pozytywne i negatywne skutki pożarów dla przyrody ożywionej; opracowanie własne
Pył w płucach i krwioobiegu
W trakcie pożarów do powietrza ulatniają się ogromne ilości cząsteczek pochodzących z palonej materii. Są tak małe, że z łatwością wnikają do dróg oddechowych ludzi i zwierząt, stwarzając poważne zagrożenie zdrowotne. Ów pył zawieszony roznoszony z wiatrem jest na odległość nawet setek kilometrów, pogarszając jakość powietrza w sąsiednich regionach, a nawet krajach. Olbrzymie pożary, które dotknęły Kanadę na początku czerwca 2025 r., wywołały np. alarm smogowy w czterech amerykańskich stanach, od Minnesoty po Iowa.
Pył zawieszony o wielkości poniżej 2,5PM powoduje zaburzenia oddechowe, nasila astmę, a w świetle niektórych badań może nawet wieść do rozwoju udaru lub zawału serca, przenikając do krwioobiegu. Naukowcy ze Stanford oceniają, że dym po pożarach jest nawet 10 razy bardziej toksyczny niż wyziewy ze spalania paliw kopalnych. Zwłaszcza u małych dzieci powoduje on zwiększenie częstotliwości infekcji dróg oddechowych, wykorzystania antybiotyków i hospitalizacji.
Toksyczne strumienie
Płonące lasy, wioski i miasta to nie tylko skażone powietrze. Wyjałowiona pożarem gleba pozbawiona zostaje naturalnych zdolności retencyjnych, a gdy nadejdzie deszcz, woda spływa po niej bez wsiąkania. Grozi to nie tylko suszami i utratą urodzajności, ale również poważnym zanieczyszczeniem strumieni, rzek i jezior.
Woda opadowa po pożarach niesie ze sobą nie tylko toksyczne substancje powstające w procesach spalania, ale także popiół, które zmienia równowagę chemiczną wody i może być szkodliwy dla wielu gatunków. Do najniebezpieczniejszych substancji odnotowywanych w wodach powierzchniowych po epizodach pożarów należą m.in. azotany, arsen, rtęć, rakotwórczy benzen oraz inne lotne związki organiczne. W wielu regionach istnieje wręcz ryzyko zatrucia źródeł wody pitnej!
Dodatkowo, podwyższony poziom azotu i fosforu spływających ze zerodowanych przez pożary obszarów przyczynia się do eutrofizacji cieków i zbiorników wodnych, co w rezultacie zwiększa ryzyko zakwitu toksycznych glonów.
Chmura toksycznego dymu w czasie pożarów w Kalifornii w 2025 r.; SmokeySkyz148, CC0, via Wikimedia Commons
Błędne koło zmiany klimatu
Jednym z kluczowych produktów spalania jest oczywiście dwutlenek węgla. Wraz z sadzą i ozonem, które uwalniają się podczas pożarów „zagęszczają” one ziemską atmosferę, utrudniając odbijanie promieni słonecznych. Rezultatem jest ocieplanie się klimatu zarówno w lokalnym, jak i globalnym wymiarze. W 2024 r. angielscy naukowcy dowiedli tymczasem, że w ciągu ostatnich dwóch dekad emisje CO2 związane z pożarami wzrosły w skali globalnej aż o 60%!
Związane ze zmianą klimatu susze i rosnące temperatury zwiększają więc ryzyko występowania częstszych i bardziej intensywnych pożarów. Im więcej lasów i miejscowości jednak spłonie, tym więcej gazów cieplarnianych przedostanie się do atmosfery, co z kolei dodatkowo napędza globalne ocieplenie i związane z nim ekstrema pogodowe. Ogniowe koło się zamyka.
Sezon pożarów nadchodzi – bądź odpowiedzialny!
Przedłużające się susze dają się również we znaki w wielu polskich regionach. Każdego roku leśnicy ostrzegają przed rosnącym zagrożeniem pożarowym, a wiele z tych ostrzeżeń, niestety, nie przynosi pożądanego oddźwięku. Nim nadejdzie kolejna letnia fala upałów, warto więc przypomnieć sobie dobre zasady prewencji pożarów w przyrodzie:
- w okresie suszy nie pal ognisk ani wyrobów tytoniowych w lasach i ich okolicach;
- nie pozostawiaj po sobie odpadów, zwłaszcza szklanych;
- nie parkuj w miejscach do tego nie przeznaczonych;
- nie pal suchych traw, gałęzi i innych ogrodowych odpadów nawet na własnej posesji.
Pamiętaj, że do dramatu wystarczy jedna niesiona wiatrem iskra. Tymczasem pożary to nie tylko zagrożenie dla lasów, ale także poważne ryzyko zdrowotne i jeden z czynników zaostrzania się zmiany klimatu. Nie warto prowokować żywiołu!
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 3 lipca, 2025 | Zaktualizowany: 29 lipca, 2025
- „How Do Wildfires Impact the Environment?” Andrew Moore, https://cnr.ncsu.edu/news/2025/02/how-do-wildfires-impact-the-environment/, 10/06/2025;
- “The Environmental Impact of Wildfires” Rose Morrison, https://earth.org/environmental-impact-of-wildfires/, 10/06/2025;
- “Wildfires” WHO, https://www.who.int/health-topics/wildfires#tab=tab_1, 10/06/2025;
- “What we know about the health effects of wildfire” Stanford Report, https://news.stanford.edu/stories/2025/01/assessing-wildfire-health-risks, 10/06/2025;
- “Understanding how forest fires affect carbon emissions and climate change” Swansea University, https://www.swansea.ac.uk/research/research-highlights/sustainable-futures-energy-environment/wildfires/, 10/06/2025;
ZAJMOWAŁEM SIE EKOLOGIĄ TECHNOLOGIMI ,,, OD 1955r ginęły kijanki ,,rybki ,,,,, po nawozach ,to fikcja j,,, ,szukałem rozwiązań ,,,,,,, DLACZEGO POŻARY NISZCZĄ WSZSTKO ,,,,PASTERYZUJĄ,,, GLEBĘ ,ZAIJAJA BAKTERIE I GRZYBY ,,,,, BEZ NICH GLEBA JEST JAŁOWA ,,,,,, PRZEZ 6 LAT SIEWKI NIE KIEIŁKOWAŁY ,,, ,LAS BEZ BAKTERII I GRZYBÓW NIE UROŚNIE ,,, , ZA EKOLOGIE MAMY KASĘ ,TO NAUKA ŚWIATOWA ZAŁATWIŁA ,,,,BEZ NIEJ UPADEK CYWILIZACJI ,,,,,,,